حنا

حنا

پرونده:حنا-1.jpg

گیاه حنا

حنا (در عربی فارسی /ḥanā/ در عربی/ḥennā/) بـا نام علمی Lawsonia inermis L یک گونه از جنس لاسونیا و خانواده لیتراسه (Lythraceae) است که گاهی با نام هندی مندی(Mehndi) شناخته میشود.(فرح بخش ص 5)

تاریخچه

این گیاه از گذشته بسیار دور در مشرق زمین برای زیبایی و حفظ سلامت به کار می‌رفت. مطالب بسیاری درباره نخستین خاستگاه درخت حنا گفته شده است. عده ای هند را نخستین خاستگاه حنا می دانند اما برخی دیگر نخستین خاستگاه و رویشگاه حنا را مصر باستان می دانند و بر این باورند که این گیاه در سده 12 میلادی از مصر به هند برده شده است.از گذشته های دور تا امروز حنا یکی از مهمترین و قابل توجه ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ایرانی ها بوده است. پژوهش های باستان شناسی نشان می دهد که در مصر باستان پیش از عمل مومیایی از حنا برای رنگ کردن انگشتان دست و پای فراعنه استفاده می کرده اند. همچنین از گل ها و برگ های حنا در ساخت عطر استفاده شده است. در چین و هند کاربرد حنا از قدمت بسیار بالایی برخوردار بوده و راهبان بودایی در مراسم مذهبی خود هنوز هم از گل های معطر حنا استفاده می کنند. در قرون وسطی اطبای عرب از حنا به عنوان دارویی مؤثر یاد کرده و از آن برای درمان سوختگی ها، زخم های دهان، آبسه و همچنین تورم مثانه استفاده می کرده اند. حمله اعراب مسلمان به ایران سبب آشنایی ایرانیان با این گیاه شد؛ ولی با نفوذ اروپایی‌ها، استفاده از آن محدود شد.

مشخصات گیاه‌شناختی

این گیاه درختچه‌ای بـه ارتفـاع حدود 2 متر و شاخه‌های جوان 4 گوش است. برگ‌ها تخم مرغی یا نیزه‌ای پهن با نوک تیز یا نیشک‌دار، در پایین باریک و به دمبرگ کوتاه تبدیل‌ می‌شوند. طول برگ‌ها 20 تا 36 و عرض 10 تا 13 میلی‌متر است. پودر همین برگ‌ها، حنا را تشکیل می‌دهد. موسم گلدهی این گیاه اوایل بهار تا اوایل پاییز است. حنا بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است و بیشتر در مناطق خشک که در عرض های جغرافیایی بین 15-25 درجه شمالی و جنوبی و از آفریقا تا اقیانوس آرام قرار دارد می روید. سازش بعضی از گیاهان این تیره با محیط زندگی بر پایه ای است که در مناطق گرم به صورت درختچه و در نواحی معتدله به صورت علفی درمی آیند. تعداد چین برداشتی تحت تأثیر تاریخ کاشت، تعداد آبیاری و چند ساله بودن گیاه بین دو تا سه متغیر است. اما به صورت عادی برگ حنا سالی دوبار برداشت می شود: بار اول، اوایل تیرماه که به حنای گرما معروف است و دارای برگ ضخیم به رنگ سبز روشن ثابت است و بار دوم در اواخر آبان که به حنای قوس شهرت دارد و رنگ آن سبز تیره می باشد. کشت حنای ایران در استان های کرمان و سیستان و بلوچستان و پاره ای از مناطق جنوب به ویژه هرمزگان مرسوم بوده است. تهیه و تولید پودر حنا در ایران بیشتر در استان یزد انجام میگیرد و به دلیل نزدیکی آن به کرمان و خشکی هوا این صنعت در آنجا رواج یافته است.(علائی یزدی ص 32).

کاربرد درمانی

گیاه حنا دارای سوابق داروشناختی مختلفی است که از دوره های بسیار کهن مورد استفاده بوده است.

طب سنتی

حنا یکی از گیاهانی است که طی قرون متمادی مورد توجه حکمای طب سنتی بوده است و در کتب متعدد شـرح آن ذکـر شده است. از طرفی استفاده از حنا در مراسم و آداب مذهبی و بعضاً توصیه‌هایی که از بزرگان دین در مورد مصرف حنا آمـده است، موجب شده تا برخی از دانشمندان طب سنتی حنـا را بـا عنوان «سید ریاحین» یاد کنند و با این عبارت اهمیت حنا را در مقایسه با سایر گیاهان یادآوری نمایند. حنا خواص درمانی فراوانی داشته و آن را به تنهایی و یا همراه با روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن‌های حیوانی، سرکه، زعفران، عسل، موم و... جهت درمان انواع بیماری‌ها از درد عضلانی و ناخن‌های شکننده گرفته تا بیماری‌هایی همچون جذام، وبا و بیماری‌های اعصاب مورد مصرف قرار می‌دادند.طبیعت حنا سرد و خشک است. حنا مصرف خارجی داشته و جهت درمان بیماری‌های پوستی مختلف نظیر خشک کردن زخم‌های ترشح‌دار، درمان جرب (تا حدودی معادل اگزما) و همچنین درمان زخم‌های گوشه ناخن تجویز می‌شده است. حنا یکی از گیاهان مؤثر در درمان آبله و جذام بوده و به طرق مختلفـی در درمان این بیماری‌ها به کار می‌رفته است. آب جوشانده آن در درمان سوختگی به کار میرفته و نیز در درمان زخمهای دهان موثر بوده است.

در رفع سردرد کاربرد داشته است. در کتب طب سنتی در موارد متعددی به ضمادهایی از حنا اشاره شده کـه بـرای رفـع انـواع صُداع (سردرد) به کار می‌رفته‌اند. حنا گذاشتن مخصوصاً در زمستان فقط برای آرایش کردن نبوده بلکه به منظور جلوگیری از ترک خوردن پوست انجام می‌شده است.

حِنّا سرد و خشک است و قابض است،با قطران و روغن زیتون جهت رویانیدن موی سر استفاده میشده. ترکیب آن با عسل و کتیرا جهت تقویت مغز مورد استفاده قرار می‌گرفته است. خاصیت محافظت‌کننده کبدی، فعالیت ضد دیابت، اثر تنظیم‌کننده سیستم ایمنی بدن، اثرات آنتی اکسیدان، اثر ضد باکتری دارد. این اثر مربوط به وجود ترکیبات نفتوکینونی در گیاه حنا است. عصاره آبی برگ‌های حنا اثرات ضد باکتریایی قابل توجهی از خود نشان می‌دهند.

اثر ضد قارچی، فعالیت ضد درد، در طب سنتی عرب در درمان درد و تب

فعالیت ضد التهابی، اثر التیام زخم

میکروارگانیسم‌هایی که باعث عفونت زخم سوختگی می‌شوند را مهار کنند.

اثر افزایش‌دهنده حافظه

باعث افزایش حافظه، کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود و همچنین از طریق تعدیل میزان سروتونین و نوراپی نفرین به خلق و خوی و رفتار نیز تأثیر می‌گذارد.

تحقیقات جدید

حنا به صورت موضعی در درمان بیماری های قارچی و باکتریایی به ویژه در قارچ های عامل کچلی و تخفیف دردهای رماتیسمی به کار می رود. برگ ها دارای خاصیت مخدر هستند و مقادیر بالای آن باعث سردرد و مسمومیت می شود. حنا دارای اثر ضد قارچی در قارچ های مولد کچلی تریکوفایتون، اسپوروتریکوم و کریپتوکوکوس است؛ اثر ضد باکتری و ضد قارچی حنا را به لاوسون نسبت می دهند. نتایج تحقیقات نشان داده است که عصاره های تهیه شده (25/1 و 5/2 درصد) از سه اکوتیپ حنا مانع رشد باکتری های اشرشیا کلی، سالمونلا انتریتیدیس، استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس آگالاگیتا و کورینباکتریوم شده است.

نباتیست ساقش بقدر نیم زرع و سرخ و برگش شبیه به برگ مورد و عریض‌تر از آن و نرم و گلش سرخ مایل به سفیدی و فاغیه نامند و خوشبو و در سالی دو بار گل می‌کند.

حنا سرد و خشک است در درجه اولی. آماس را که ماده او گرمی باشد بنشاند و قابض است. و اگر حنا را بپزند و بر موضعی که بر آتش سوخته باشد بنهند منفعت کند، زیرا که در وی قوت تجفیف است بی‌آنکه درد کند و اذی رساند و سودمند است و گل حنا در سردی و گرمی معتدل است و آماس‌ها را بنشاند. روغن حنا نیز ورم‌ها را بنشاند.

حنای یزدو کرماناز بهترین انواع حنا هستند.

فیتوشیمی

ترکیبات تشکیل دهنده حنا که از آن جدا شده اند شامل کربوهیدراتها، پروتئین ها، فلاوئونیدها، تانین (جوهرسازی)، آلکالوئیدها، زانتون ها، اسیده های چرب، کومارین، استرول ها و مشتقات دی اکسین می باشند.ماده رنگی حنا لاوسون نام دارد و دارای فرمول C10H6O3 می باشد که از برگ حنا استخراج می شود و چنانچه حنا را خیس کرده و در مقابل هوا و نور قرار گیرد روی آن قرمز شده و آنچه در برابر هوا و نور نیست سبز رنگ باقی می ماند.لاسون در حالت طبیعی، تا هنگامی که برگ چیده نشده است، رنگی به نظر نمی‌رسد. اما به محض جدا شدن از درخت و قرار گرفتن در نور خورشید و هوا تبدیل به ماده‌ای جدید می‌شود که دارای رنگ قرمز است.

استفاده آرایشی

حنا مورد مصرف مردان و زنان هردو بوده. مردان موهای سر و صورت و دست و پا را با آن رنگ می‌کردند و زنان معمولاً موهای سر و گاهی تمام دست و پا و زمانی فقط قسمتی از آن را مانند ناخن‌ها، یا کف دست و پا، یا پشت آن را با حنا رنگین می‌ساختند.استفاده پی در پی از حنا، موجب خشکی و شکسته شدن مو می‌شود. از این جهت از حنا، سه یا چهار ماه یک بار باید استفاده شود. برای استفاده بیشتر و به منظور کاهش دادن مواد آسیب‌زای حنا، آن را با آب کافی رقیق می‌کنند و هم می‌زنند، تا مواد قابل حل در آب حل شده و مواد غیرقابل حل آسیب‌دهنده رسوب کند. بعد موی شسته را با آب حنا به طور کامل آغشته می‌کنند، بعد آب می‌کشند. حنا به مو شفافیت و حالت می‌دهد.میزان قرمز شدن و رنگ گرفتن پوست و مو به دو عامل بستگی دارد. یکی ساختمان مو و دیگر ترکیبات شیمیایی حنا. میزان قرمز شدن رنگ مو، بستگی به طبیعت رنگدانه‌هایی دارد که در داخل ساختمان مو موجود است، به همین دلیل میزان تیره و روشنی رنگ مسئله قابل پیش‌بینی نیست. موهای طبیعی و سالم رنگ قرمز زیبا به خود می‌گیرند، ولی موهای سفید یا موهای خشک و شکننده رنگ‌های متفاوت به خود می‌گیرند، زیرا بازتاب ماده شیمیایی رنگ حنا متفاوت است.حنا با حنای مجنون (وسمه) که به رنگ آبی تیره است متفاوت است.

در قدیم از حنا دو گونه استفاده می‌شد. یکی جهت رنگ کردن مو و دیگری، جهت ایجاد نقش و نگار بر روی پوست. برای رنگ کردن مو گاهی حنا را با برگ یا میوه گیاهان دیگر چون نیل، قهوه، میخک و لیمو مخلوط می‌کردند. خمیری که از مخلوط کردن حنا با این گیاهان حاصل می‌شد، برای رنگ کردن مو به کار می‌بردند. برای کشیدن نقش و نگار با حنا بر روی پوست، مقدار بسیار کم شکر و روغن به حنا اضافه می‌کردند، تا رنگ اثر و دوام بیشتری پیدا کند. در ایران، مصر و ترکیه هنوز در برخی از شهرهای کوچک و روستاها، قبل از مراسم ازدواج، مراسم حنابندان برگزار می‌گردد. در مراسم حنابندان نه تنها عروس بلکه دیگر دختران جوان و زنان همراه با عروس بر دست و پای خود حنا می‌ببندند.

گاه با حنا نقش‌هاى خاصى در كف دست، پا و ساير بخش‌هاى بدن رسم مى‌كردند. اين نقوش را «نگار» و اين كار را «نگاربندى» مى‌گفتند. براى نگاربندى از سنگ حنابندان استفاده مى‌كردند.

*** در حال تکمیل