تفاوت میان نسخه‌های «حنا»

از دانشنامه الکترونیکی زنان
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۱ نسخه‌ٔ میانی ویرایش‌شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
[[پرونده:حنا (2).jpg|بندانگشتی|حنا]]
[[پرونده:حنا (2).jpg|بندانگشتی|حنا]]
[[پرونده:حنا-1.jpg|بندانگشتی|گیاه حنا]]
[[پرونده:برگ حنا.PNG|بندانگشتی|برگ حنا]]
حنا (در عربی فارسی /ḥanā/ در عربی/ḥennā/) بـا نام علمی Lawsonia inermis L یک گونه از جنس لاسونیا و خانواده لیتراسه (Lythraceae) است که گاهی با نام هندی مندی(Mehndi) شناخته میشود.(فرح بخش ص 5)
حنا (در عربی فارسی /ḥanā/ در عربی/ḥennā/) بـا نام علمی Lawsonia inermis L یک گونه از جنس لاسونیا و خانواده لیتراسه (Lythraceae) است که گاهی با نام هندی مندی (Mehndi) شناخته می‌شود.<ref>فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). ''حنا: (مطالعات نظری و كاربردی).'' اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. ص۵.</ref>


=== تاریخچه ===
=== تاریخچه ===
این گیاه از گذشته بسیار دور در مشرق زمین برای زیبایی و حفظ سلامت به کار می‌رفت. مطالب بسیاری درباره نخستین خاستگاه درخت حنا گفته شده است. عده ای هند را نخستین خاستگاه حنا می دانند اما برخی دیگر نخستین خاستگاه و رویشگاه حنا را مصر باستان می دانند و بر این باورند که این گیاه در سده 12 میلادی از مصر به هند برده شده است.از گذشته های دور تا امروز حنا یکی از مهمترین و قابل توجه ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ایرانی ها بوده است<ref name=":4">عمویی، علی‌محمد؛ قلی پور، سجاد (1395). ''تولید حنا''. تهران: اسرار علم. صص18-20.</ref>. پژوهش های باستان شناسی نشان می دهد که در مصر باستان پیش از عمل مومیایی از حنا برای رنگ کردن انگشتان دست و پای فراعنه استفاده می کرده اند. همچنین از گل ها و برگ های حنا در ساخت عطر استفاده شده است. در چین و هند کاربرد حنا از قدمت بسیار بالایی برخوردار بوده و راهبان بودایی در مراسم مذهبی خود هنوز هم از گل های معطر حنا استفاده می کنند. در قرون وسطی اطبای عرب از حنا به عنوان دارویی مؤثر یاد کرده و از آن برای درمان سوختگی ها، زخم های دهان، آبسه و همچنین تورم مثانه استفاده می کرده اند.<ref>فرحبخش، حسن؛ پسندی پور، امین (1397). ''حنا: (مطالعات نظری و كاربردی).'' اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص1-2.</ref> حمله اعراب مسلمان به ایران سبب آشنایی ایرانیان با این گیاه شد؛ ولی با نفوذ اروپایی‌ها، استفاده از آن محدود شد.
حنا از گذشته بسیار دور در مشرق زمین برای زیبایی و حفظ سلامت به کار می‌رفت. مطالب بسیاری درباره نخستین خاستگاه درخت حنا گفته شده است. عده‌ای هند را نخستین خاستگاه حنا می‌دانند اما برخی دیگر نخستین خاستگاه و رویشگاه حنا را مصر باستان می‌دانند و بر این باورند که این گیاه در سده 12 میلادی از مصر به هند برده شده است. از گذشته‌های دور تا امروز حنا یکی از مهمترین و قابل توجه‌ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ایرانی‌ها بوده است.<ref name=":4">عمویی، علی‌محمد؛ قلی‌پور، سجاد (1395). ''تولید حنا''. تهران: اسرار علم. صص18-20.</ref>پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در مصر باستان پیش از عمل مومیایی از حنا برای رنگ کردن انگشتان دست و پای فراعنه استفاده می‌کرده‌اند. همچنین از گل‌ها و برگ‌های حنا در ساخت عطر استفاده شده است. در چین و هند کاربرد حنا از قدمت بسیار بالایی برخوردار بوده و راهبان بودایی در مراسم مذهبی خود هنوز هم از گل‌های معطر حنا استفاده می‌کنند. در قرون وسطی اطبای عرب از حنا به عنوان دارویی مؤثر یاد کرده و از آن برای درمان سوختگی‌ها، زخم‌های دهان، آبسه و همچنین تورم مثانه استفاده می‌کرده‌اند.<ref>فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). ''حنا: (مطالعات نظری و كاربردی).'' اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص1-2.</ref>حمله اعراب مسلمان به ایران سبب آشنایی ایرانیان با این گیاه شد؛ ولی با نفوذ اروپایی‌ها، استفاده از آن محدود شد.


=== مشخصات گیاه‌شناختی ===
=== مشخصات گیاه‌شناختی ===
این گیاه درختچه‌ای بـه ارتفـاع حدود 2 متر و شاخه‌های جوان 4 گوش است. برگ‌ها تخم مرغی یا نیزه‌ای پهن با نوک تیز یا نیشک‌دار، در پایین باریک و به دمبرگ کوتاه تبدیل‌ می‌شوند. طول برگ‌ها 20 تا 36 و عرض 10 تا 13 میلی‌متر است. پودر همین برگ‌ها، حنا را تشکیل می‌دهد. موسم گلدهی این گیاه اوایل بهار تا اوایل پاییز است.<ref>یوسف نعنایی، صدیقه (1389). ''فلور ایران: تیره حنا (Lythraceae)''. تهران: مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. صص4و6.</ref> حنا بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است و بیشتر در مناطق خشک که در عرض های جغرافیایی بین 15-25 درجه شمالی و جنوبی و از آفریقا تا اقیانوس آرام قرار دارد می روید. این گیاه در کشورهای زیادی از جمله کشورهای حوزه مدیترانه، آسیای صغیر، شمال و شرق آفریقا، شمال استرالیا، هند و ماداگاسکار و نیز ایران کشت می شود.<ref name=":4" />
حنا درختچه‌ای است بـه ارتفاع حدود 2 متر با برگ‌های تخم مرغی یا نیزه‌ای پهن با نوک تیز یا نیشک‌دار که در پایین باریک و به دمبرگ کوتاه تبدیل‌ می‌شوند. طول برگ‌ها 20 تا 36 و عرض 10 تا 13 میلی‌متر است. پودر همین برگ‌ها، حنا را تشکیل می‌دهد. موسم گلدهی این گیاه اوایل بهار تا اوایل پاییز است.<ref>یوسف نعنایی، صدیقه (1389). ''فلور ایران: تیره حنا (Lythraceae)''. تهران: مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. صص4و6.</ref>حنا بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است و بیشتر در مناطق خشک که در عرض‌های جغرافیایی بین 15-25 درجه شمالی و جنوبی و از آفریقا تا اقیانوس آرام قرار دارد می‌روید. این گیاه در کشورهای زیادی از جمله کشورهای حوزه مدیترانه، آسیای صغیر، شمال و شرق آفریقا، شمال استرالیا، هند و ماداگاسکار و نیز ایران کشت می‌شود.<ref name=":4" />
 
سازش بعضی از گیاهان این تیره با محیط زندگی بر پایه ای است که در مناطق گرم به صورت درختچه و در نواحی معتدله به صورت علفی درمی آیند.<ref name=":4" />  در برخی مناطق همیشه سبز است و خزان ندارد. گل این گیاه که فاغیـه نامیـده می‌شود سرخ مایل به سـفید رنـگ اسـت.<ref name=":0">بالائی کهنموئی و دیگران (1398). بررسی گیاه حنا در طب سنتی ایران و مطالعات جدید. ''طب سنتی اسلام و ايران''. سال 10. شماره 1. صص58-63.</ref> تعداد چین برداشتی تحت تأثیر تاریخ کاشت، تعداد آبیاری و چند ساله بودن گیاه بین دو تا سه مرتبه متغیر است. اما به صورت عادی برگ حنا سالی دوبار برداشت می شود: بار اول، اوایل تیرماه که به حنای گرما معروف است و دارای برگ ضخیم به رنگ سبز روشن ثابت است و بار دوم در اواخر آبان که به حنای قوس شهرت دارد و رنگ آن سبز تیره می باشد. <ref name=":4" />کشت حنای ایران در استان های کرمان و سیستان و بلوچستان و پاره ای از مناطق جنوب به ویژه هرمزگان مرسوم بوده است. <ref name=":4" /> تهیه و تولید پودر حنا در ایران بیشتر در استان یزد انجام میگیرد و به دلیل نزدیکی آن به کرمان و خشکی هوا این صنعت در آنجا رواج یافته است.(علائی یزدی ص 32).
 


سازش بعضی از گیاهان این تیره با محیط زندگی بر پایه‌ای است که در مناطق گرم به صورت درختچه و در نواحی معتدله به صورت علفی در می‌آیند.<ref name=":4" />در برخی مناطق همیشه سبز است و خزان ندارد. گل این گیاه که فاغیه نامیده می‌شود سرخ مایل به سفید رنگ اسـت.<ref name=":0">بالائی کهنموئی و دیگران (1398). بررسی گیاه حنا در طب سنتی ایران و مطالعات جدید. ''طب سنتی اسلام و ايران''. سال 10. شماره 1. صص58-63.</ref> تعداد چین برداشتی تحت تأثیر تاریخ کاشت، تعداد آبیاری و چند ساله بودن گیاه بین دو تا سه مرتبه متغیر است. اما به صورت عادی برگ حنا سالی دوبار برداشت می‌شود: بار اول، اوایل تیرماه که به حنای گرما معروف است و برگ‌ها ضخیم و به رنگ سبز روشن است و بار دوم در اواخر آبان که به حنای قوس شهرت دارد و رنگ آن سبز تیره می‌باشد. کشت حنای ایران در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان و پاره‌ای از مناطق جنوب به ویژه هرمزگان مرسوم است.<ref name=":4" /> تهیه و تولید پودر حنا در ایران بیشتر در استان یزد انجام می‌گیرد و به دلیل نزدیکی آن به کرمان و خشکی هوا این صنعت در آنجا رواج یافته است.<ref>علائی یزدی، فاطمه (1368). حنا و صادرات. ''سنبله.'' شماره 11. ص 32.</ref>
=== کاربرد درمانی ===
=== کاربرد درمانی ===
گیاه حنا دارای سوابق داروشناختی مختلفی است که از دوره های بسیار کهن مورد استفاده بوده است.  
گیاه حنا دارای خواص دارویی مختلفی است و از گذشته‌های دور کاربرد درمانی داشته است.  


==== طب سنتی ====
==== طب سنتی ====
حنا یکی از گیاهانی است که طی قرون متمادی مورد توجه حکمای طب سنتی بوده است و در کتب متعدد شـرح آن ذکـر شده است. از طرفی استفاده از حنا در مراسم و آداب مذهبی و بعضاً توصیه‌هایی که از بزرگان دین در مورد مصرف حنا آمـده است، موجب شده تا برخی از دانشمندان طب سنتی حنـا را بـا عنوان «سید ریاحین» یاد کنند و با این عبارت اهمیت حنا را در مقایسه با سایر گیاهان یادآوری نمایند. حنا خواص درمانی فراوانی داشته و آن را به تنهایی و یا همراه با روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن‌های حیوانی، سرکه، زعفران، عسل، موم و... مورد مصرف قرار می‌دادند.<ref>سودآور فرمانفرمائیان (1381). هفت قلم آرایش ـ لوازم آرایش ایرانیان. ترجمه مژگان محمدیان نبینی. ''کتاب ماه هنر''. شماره 45-46. صص120-123.</ref>طبیعت آن سرد و خشک و قابض است <ref name=":3">الهروی، موفق الدین ابومنصور علی (1346). ''الابنیه عن حقائق الادویه یا روضة الانس و منعقد المنفس''. به تصحیح احمد بهمنیار. به کوشش حسین محبوبی اردکانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص112.</ref>و مصرف خارجی دارد. جهت درمان بیماری‌های پوستی مختلف نظیر خشک کردن زخم‌های ترشح‌دار، درمان جرب (تا حدودی معادل اگزما)، زخم‌های گوشه ناخن، آبله و جذام و سوختگی،عسل و کتیرا برای تقویت مغز، سردرد و بیماریهای اعصاب<ref name=":5">تنکابنی، سیدمحمدمومن (1387). ''تحفة المومنین''. تصحیح و تحقیق روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی، فاطمه فرجادمند. تهران: مؤسسه نشر شهر. صص165-166.</ref> ، با روغن زیتون برای رویاندن موی سر<ref name=":5" /> به کار میرفته و نیز در درمان زخمهای دهان موثر بوده است.<ref name=":3" /> از گل و روغن آن نیز در درمان بیماریها استفاده میشده است.<ref name=":6" /> حنا گذاشتن مخصوصاً در زمستان فقط برای آرایش کردن نبوده بلکه به منظور جلوگیری از ترک خوردن پوست انجام می‌شده است.<ref>شاردن ج 4 ص 60</ref>
حنا یکی از گیاهانی است که طی قرون متمادی مورد توجه حکمای طب سنتی بوده و در کتب متعدد شرح آن ذکر شده است. استفاده از حنا در مراسم و آداب مذهبی و گاه توصیه‌هایی که از بزرگان دین در مورد مصرف حنا نقل شده موجب شده تا برخی از دانشمندان طب سنتی از حنا بـا عنوان «سید ریاحین» یاد کنند و با این عبارت اهمیت حنا را در مقایسه با سایر گیاهان یادآوری نمایند. حنا خواص درمانی فراوانی داشته و آن را به تنهایی و یا همراه با روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن‌های حیوانی، سرکه، زعفران، عسل، موم و... مورد مصرف قرار می‌دادند.<ref name=":1">سودآور فرمانفرمائیان، فاطمه (1381). هفت قلم آرایش ـ لوازم آرایش ایرانیان. ترجمه مژگان محمدیان نبینی. ''کتاب ماه هنر''. شماره 45-46. صص120-123.</ref>طبیعت آن را سرد و خشک و قابض دانسته<ref name=":3">الهروی، موفق‌الدین ابومنصور علی (1346). ''الابنیه عن حقائق الادویه یا روضة الانس و منعقد المنفس''. به تصحیح احمد بهمنیار. به کوشش حسین محبوبی اردکانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص112.</ref>و آن را برای مصارف خارجی به کار می‌بردند. جهت درمان بیماری‌های پوستی مختلف نظیر خشک کردن زخم‌های ترشح‌دار، جرب (تا حدودی معادل اگزما)، زخم‌های گوشه ناخن، آبله و جذام و سوختگی، به همراه عسل و کتیرا برای تقویت مغز، سردرد و بیماری‌های اعصاب و با روغن زیتون برای رویاندن موی سر<ref name=":5">تنکابنی، سیدمحمدمومن (1387). ''تحفة المومنین''. تصحیح و تحقیق روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی، فاطمه فرجادمند. تهران: مؤسسه نشر شهر. صص165-166.</ref> به کار می‌رفته و نیز در درمان زخم‌های دهان مؤثر بوده است.<ref name=":3" /> از گل و روغن آن نیز در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شده است.<ref name=":6">اب‍وری‍ح‍ان‌ ب‍ی‍رون‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ اح‍م‍د (1387). ''صیدنه''. به کوشش منوچهر ستوده، ایرج افشار. ج2. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات. صص827-828.</ref>حنا گذاشتن مخصوصاً در زمستان فقط برای آرایش کردن نبوده بلکه به منظور جلوگیری از ترک خوردن پوست انجام می‌شده است.<ref>ش‍اردن‌، ژان‌ (1336). ''سیاحتنامه شاردن''. ج 4. ترجمه محمد عباسی. تهران: امیرکبیر. ص 60.</ref> برای آن اثر افزایش‌دهنده حافظه، محافظت‌کننده کبد، ضد دیابت، تنظیم‌کننده سیستم ایمنی بدن، اثرات آنتی اکسیدان نیز ذکر شده است.<ref name=":0" /> 
 
خاصیت محافظت‌کننده کبدی، فعالیت ضد دیابت، اثر تنظیم‌کننده سیستم ایمنی بدن، اثرات آنتی اکسیدان، اثر ضد باکتری دارد. این اثر مربوط به وجود ترکیبات نفتوکینونی در گیاه حنا است. عصاره آبی برگ‌های حنا اثرات ضد باکتریایی قابل توجهی از خود نشان می‌دهند.
 
اثر افزایش‌دهنده حافظه


==== تحقیقات جدید ====
==== تحقیقات جدید ====
حنا به صورت موضعی در درمان بیماری های قارچی و باکتریایی به ویژه در قارچ های عامل کچلی و تخفیف دردهای رماتیسمی به کار می رود. برگ ها دارای خاصیت مخدر هستند و مقادیر بالای آن باعث سردرد و مسمومیت می شود. حنا دارای اثر ضد قارچی در قارچ های مولد کچلی تریکوفایتون، اسپوروتریکوم و کریپتوکوکوس است؛ اثر ضد باکتری و ضد قارچی حنا را به لاوسون نسبت می دهند. نتایج تحقیقات نشان داده است که عصاره های تهیه شده (25/1 و 5/2 درصد) از سه اکوتیپ حنا مانع رشد باکتری های اشرشیا کلی، سالمونلا انتریتیدیس، استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس آگالاگیتا و کورینباکتریوم شده است.<ref>فرحبخش، حسن؛ پسندی پور، امین (1397). ''حنا: (مطالعات نظری و كاربردی).'' اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص14-15. </ref>باعث افزایش حافظه، کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود و همچنین از طریق تعدیل میزان سروتونین و نوراپی نفرین به خلق و خوی و رفتار نیز تأثیر می‌گذارد.<ref name=":0" />
حنا به صورت موضعی در درمان بیماری‌های قارچی و باکتریایی به ویژه در قارچ‌های عامل کچلی و تخفیف دردهای رماتیسمی به کار می‌رود. برگ‌ها دارای خاصیت مخدر هستند و مقادیر بالای آن باعث سردرد و مسمومیت می‌شود. حنا دارای اثر ضد قارچی در قارچ‌های مولد کچلی تریکوفایتون، اسپوروتریکوم و کریپتوکوکوس است؛ اثر ضد باکتری و ضد قارچی حنا را به لاوسون نسبت می‌دهند. نتایج تحقیقات نشان داده است که عصاره‌های تهیه شده (1/25 و 2/5 درصد) از سه اکوتیپ حنا مانع رشد باکتری‌های اشرشیا کلی، سالمونلا انتریتیدیس، استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس آگالاگیتا و کورینباکتریوم شده است.<ref>فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). ''حنا: (مطالعات نظری و كاربردی).'' اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص14-15. </ref>باعث افزایش حافظه، کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود و همچنین از طریق تعدیل میزان سروتونین و نوراپی نفرین به خلق و خوی و رفتار نیز تأثیر می‌گذارد.<ref name=":0" />
 
=== مواد تشکیل‌دهنده ===
 
ترکیبات تشکیل‌دهنده حنا که از آن جدا شده‌اند شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، فلاوئونیدها، تانین (جوهرسازی)، آلکالوئیدها، زانتون‌ها، اسیده‌های چرب، کومارین، استرول‌ها و مشتقات دی اکسین می‌باشند. ماده رنگی حنا لاوسون نام دارد و دارای فرمول C10H6O3 می‌باشد که از برگ حنا استخراج می‌شود و چنانچه حنا را خیس کرده و در مقابل هوا و نور قرار گیرد روی آن قرمز شده و آنچه در برابر هوا و نور نیست سبز رنگ باقی می‌ماند. لاسون در حالت طبیعی، تا هنگامی که برگ چیده نشده است، رنگی به نظر نمی‌رسد. اما به محض جدا شدن از درخت و قرار گرفتن در نور خورشید و هوا تبدیل به ماده‌ای جدید می‌شود که دارای رنگ قرمز است.<ref name=":4" />
 
 
نباتیست ساقش بقدر نیم زرع و سرخ و برگش شبیه به برگ مورد و عریض‌تر از آن و نرم و گلش سرخ مایل به سفیدی و فاغیه نامند و خوشبو و در سالی دو بار گل می‌کند.<ref>تنکابنی، سیدمحمدمومن (1387). ''تحفة المومنین''. تصحیح و تحقیق روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی، فاطمه فرجادمند. تهران: مؤسسه نشر شهر. ص 165.</ref>
 
حنا سرد و خشک است در درجه اولی. آماس را که ماده او گرمی باشد بنشاند و قابض است. و اگر حنا را بپزند و بر موضعی که بر آتش سوخته باشد بنهند منفعت کند، زیرا که در وی قوت تجفیف است بی‌آنکه درد کند و اذی رساند و سودمند است و گل حنا در سردی و گرمی معتدل است و آماس‌ها را بنشاند. روغن حنا نیز ورم‌ها را بنشاند.<ref name=":6">اب‍وری‍ح‍ان‌ ب‍ی‍رون‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ اح‍م‍د (1387). ''صیدنه''. به کوشش منوچهر ستوده، ایرج افشار. ج2. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات. صص827-828.</ref>
 
حنای یزد<ref name=":1">سودآور فرمانفرمائیان (1381). هفت قلم آرایش ـ لوازم آرایش ایرانیان. ترجمه مژگان محمدیان نبینی. ''کتاب ماه هنر''. شماره 45-46. صص120-123.</ref>و کرمان<ref>جمالزاده، محمدعلى (1362). ''گنج شايگان، يا، اوضاع اقتصادى ايران.'' تهران. ص 26.</ref>از بهترین انواع حنا هستند.
=== فیتوشیمی ===
ترکیبات تشکیل دهنده  حنا که از آن جدا شده اند شامل کربوهیدراتها، پروتئین ها، فلاوئونیدها، تانین (جوهرسازی)، آلکالوئیدها، زانتون ها، اسیده های چرب، کومارین، استرول ها و مشتقات دی اکسین می باشند.<ref name=":4" />ماده رنگی حنا لاوسون نام دارد و دارای فرمول C10H6O3 می باشد که از برگ حنا استخراج می شود و چنانچه حنا را خیس کرده و در مقابل هوا و نور قرار گیرد روی آن قرمز شده و آنچه در برابر هوا و نور نیست سبز رنگ باقی می ماند.لاسون در حالت طبیعی، تا هنگامی که برگ چیده نشده است، رنگی به نظر نمی‌رسد. اما به محض جدا شدن از درخت و قرار گرفتن در نور خورشید و هوا تبدیل به ماده‌ای جدید می‌شود که دارای رنگ قرمز است.  


=== استفاده آرایشی ===
=== استفاده آرایشی ===
حنا مورد مصرف مردان و زنان هردو بوده. مردان موهای سر و صورت و دست و پا را با آن رنگ می‌کردند و زنان معمولاً موهای سر و گاهی تمام دست و پا و زمانی فقط قسمتی از آن را مانند ناخن‌ها، یا کف دست و پا، یا پشت آن را با حنا رنگین می‌ساختند.<ref>سمسار، محمد حسن (1342). آرایش و هنر. ''هنر و مردم''. بهمن 1342. شماره 16. صص35-36.</ref>استفاده پی در پی از حنا، موجب خشکی و شکسته شدن مو می‌شود. از این جهت از حنا، سه یا چهار ماه یک بار باید استفاده شود. برای استفاده بیشتر و به منظور کاهش دادن مواد آسیب‌زای حنا، آن را با آب کافی رقیق می‌کنند و هم می‌زنند، تا مواد قابل حل در آب حل شده و مواد غیرقابل حل آسیب‌دهنده رسوب کند. بعد موی شسته را با آب حنا به طور کامل آغشته می‌کنند، بعد آب می‌کشند. حنا به مو شفافیت و حالت می‌دهد.<ref name=":1" />میزان قرمز شدن و رنگ گرفتن پوست و مو به دو عامل بستگی دارد. یکی ساختمان مو و دیگر ترکیبات شیمیایی حنا. میزان قرمز شدن رنگ مو، بستگی به طبیعت رنگدانه‌هایی دارد که در داخل ساختمان مو موجود است، به همین دلیل میزان تیره و روشنی رنگ مسئله قابل پیش‌بینی نیست. موهای طبیعی و سالم رنگ قرمز زیبا به خود می‌گیرند، ولی موهای سفید یا موهای خشک و شکننده رنگ‌های متفاوت به خود می‌گیرند، زیرا بازتاب ماده شیمیایی رنگ حنا متفاوت است.<ref name=":2">خ‍زائ‍ل‍ی‌، ع‍ذرا (1387). ''ف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍ه‌ آرای‍ش‌: واژه‌ن‍ام‍ه‌ ت‍وص‍ی‍ف‍ی‌ م‍واد، اب‍زار و اص‍طلاح‍ات آرای‍ش‍ی''‌. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ال‍ی‍ف‌ ع‍ذرا خ‍زائ‍ل‍ی‌، اس‍ع‍د ص‍ال‍ح‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: ب‍ال‌. صص118-122.</ref>حنا با حنای مجنون ([[وسمه]]) که به رنگ آبی تیره است متفاوت است.
مردان و زنان هردو از حنا برای آرایش استفاده می‌کردند. مردان موهای سر و صورت و دست و پا را با آن رنگ می‌کردند و زنان معمولاً موهای سر و گاهی تمام دست و پا و زمانی فقط قسمتی از آن را مانند ناخن‌ها، یا کف دست و پا، یا پشت آن را با حنا رنگین می‌ساختند.<ref>سمسار، محمد حسن (1342). آرایش و هنر. ''هنر و مردم''. بهمن 1342. شماره 16. صص35-36.</ref>استفاده پی در پی از حنا، موجب خشکی و شکسته شدن مو می‌شود. از این جهت از حنا، سه یا چهار ماه یک بار باید استفاده شود. برای استفاده بیشتر و به منظور کاهش دادن مواد آسیب‌زای حنا، آن را با آب کافی رقیق می‌کنند و هم می‌زنند، تا مواد قابل حل در آب حل شده و مواد غیرقابل حل آسیب‌دهنده رسوب کند. بعد موی شسته را با آب حنا به طور کامل آغشته می‌کنند و سپس آب می‌کشند. حنا علاوه بر رنگ، به مو شفافیت و حالت می‌دهد.<ref name=":1" /> میزان قرمز شدن و رنگ گرفتن پوست و مو به دو عامل بستگی دارد. یکی ساختمان مو و دیگر ترکیبات شیمیایی حنا. میزان قرمز شدن رنگ مو، بستگی به طبیعت رنگدانه‌هایی دارد که در داخل ساختمان مو موجود است، از این رو تیرگی یا روشنی رنگ در افراد مختلف، متفاوت است. موهای طبیعی و سالم رنگ قرمز زیبا به خود می‌گیرند، ولی موهای سفید یا موهای خشک و شکننده رنگ‌های متفاوت به خود می‌گیرند، زیرا بازتاب ماده شیمیایی رنگ حنا متفاوت است. برای رنگ کردن مو گاهی حنا را با برگ یا میوه گیاهان دیگر چون نیل، قهوه، میخک و لیمو مخلوط می‌کردند و خمیری که از مخلوط کردن حنا با این گیاهان حاصل می‌شد، برای رنگ کردن مو به کار می‌بردند.<ref name=":2">خ‍زائ‍ل‍ی‌، ع‍ذرا (1387). ''ف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍ه‌ آرای‍ش‌: واژه‌ن‍ام‍ه‌ ت‍وص‍ی‍ف‍ی‌ م‍واد، اب‍زار و اص‍طلاح‍ات آرای‍ش‍ی''‌. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ال‍ی‍ف‌ ع‍ذرا خ‍زائ‍ل‍ی‌، اس‍ع‍د ص‍ال‍ح‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: ب‍ال‌. صص118-122.</ref> حنا با حنای مجنون ([[وسمه]]) که به رنگ آبی تیره است متفاوت است. در ایران، مصر و ترکیه هنوز در برخی از شهرهای کوچک و روستاها، قبل از مراسم ازدواج، مراسم [[حنابندان]] برگزار می‌گردد. در این مراسم نه تنها عروس بلکه دیگر دختران جوان و زنان همراه با عروس بر دست و پای خود حنا می‌ببندند. گاه با حنا نقش‌هاى خاصى در كف دست، پا و ساير بخش‌هاى بدن رسم مى‌كنند. اين نقوش را «[[نگار]]» و اين كار را «نگاربندى» مى‌گویند.  


در قدیم از حنا دو گونه استفاده می‌شد. یکی جهت رنگ کردن مو و دیگری، جهت ایجاد نقش و نگار بر روی پوست. برای رنگ کردن مو گاهی حنا را با برگ یا میوه گیاهان دیگر چون نیل، قهوه، میخک و لیمو مخلوط می‌کردند. خمیری که از مخلوط کردن حنا با این گیاهان حاصل می‌شد، برای رنگ کردن مو به کار می‌بردند. برای کشیدن نقش و [[نگار]] با حنا بر روی پوست، مقدار بسیار کم شکر و روغن به حنا اضافه می‌کردند، تا رنگ اثر و دوام بیشتری پیدا کند. در ایران، مصر و ترکیه هنوز در برخی از شهرهای کوچک و روستاها، قبل از مراسم ازدواج، مراسم [[حنابندان]] برگزار می‌گردد. در مراسم حنابندان نه تنها عروس بلکه دیگر دختران جوان و زنان همراه با عروس بر دست و پای خود حنا می‌ببندند.
== منابع ==
<references />


گاه با حنا نقش‌هاى خاصى در كف دست، پا و ساير بخش‌هاى بدن رسم مى‌كردند. اين نقوش را «[[نگار]]» و اين كار را «نگاربندى» مى‌گفتند. براى نگاربندى از سنگ [[حنابندان]] استفاده مى‌كردند.




نویسنده: حکمت بروجردی


<nowiki>***</nowiki> در حال تکمیل
== منابع ==
<references />
[[رده:آرایش سنتی]]
[[رده:آرایش سنتی]]
[[رده:آرایش مو]]
[[رده:آرایش مو]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۵۵

حنا
برگ حنا

حنا (در عربی فارسی /ḥanā/ در عربی/ḥennā/) بـا نام علمی Lawsonia inermis L یک گونه از جنس لاسونیا و خانواده لیتراسه (Lythraceae) است که گاهی با نام هندی مندی (Mehndi) شناخته می‌شود.[۱]

تاریخچه

حنا از گذشته بسیار دور در مشرق زمین برای زیبایی و حفظ سلامت به کار می‌رفت. مطالب بسیاری درباره نخستین خاستگاه درخت حنا گفته شده است. عده‌ای هند را نخستین خاستگاه حنا می‌دانند اما برخی دیگر نخستین خاستگاه و رویشگاه حنا را مصر باستان می‌دانند و بر این باورند که این گیاه در سده 12 میلادی از مصر به هند برده شده است. از گذشته‌های دور تا امروز حنا یکی از مهمترین و قابل توجه‌ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ایرانی‌ها بوده است.[۲]پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در مصر باستان پیش از عمل مومیایی از حنا برای رنگ کردن انگشتان دست و پای فراعنه استفاده می‌کرده‌اند. همچنین از گل‌ها و برگ‌های حنا در ساخت عطر استفاده شده است. در چین و هند کاربرد حنا از قدمت بسیار بالایی برخوردار بوده و راهبان بودایی در مراسم مذهبی خود هنوز هم از گل‌های معطر حنا استفاده می‌کنند. در قرون وسطی اطبای عرب از حنا به عنوان دارویی مؤثر یاد کرده و از آن برای درمان سوختگی‌ها، زخم‌های دهان، آبسه و همچنین تورم مثانه استفاده می‌کرده‌اند.[۳]حمله اعراب مسلمان به ایران سبب آشنایی ایرانیان با این گیاه شد؛ ولی با نفوذ اروپایی‌ها، استفاده از آن محدود شد.

مشخصات گیاه‌شناختی

حنا درختچه‌ای است بـه ارتفاع حدود 2 متر با برگ‌های تخم مرغی یا نیزه‌ای پهن با نوک تیز یا نیشک‌دار که در پایین باریک و به دمبرگ کوتاه تبدیل‌ می‌شوند. طول برگ‌ها 20 تا 36 و عرض 10 تا 13 میلی‌متر است. پودر همین برگ‌ها، حنا را تشکیل می‌دهد. موسم گلدهی این گیاه اوایل بهار تا اوایل پاییز است.[۴]حنا بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است و بیشتر در مناطق خشک که در عرض‌های جغرافیایی بین 15-25 درجه شمالی و جنوبی و از آفریقا تا اقیانوس آرام قرار دارد می‌روید. این گیاه در کشورهای زیادی از جمله کشورهای حوزه مدیترانه، آسیای صغیر، شمال و شرق آفریقا، شمال استرالیا، هند و ماداگاسکار و نیز ایران کشت می‌شود.[۲]

سازش بعضی از گیاهان این تیره با محیط زندگی بر پایه‌ای است که در مناطق گرم به صورت درختچه و در نواحی معتدله به صورت علفی در می‌آیند.[۲]در برخی مناطق همیشه سبز است و خزان ندارد. گل این گیاه که فاغیه نامیده می‌شود سرخ مایل به سفید رنگ اسـت.[۵] تعداد چین برداشتی تحت تأثیر تاریخ کاشت، تعداد آبیاری و چند ساله بودن گیاه بین دو تا سه مرتبه متغیر است. اما به صورت عادی برگ حنا سالی دوبار برداشت می‌شود: بار اول، اوایل تیرماه که به حنای گرما معروف است و برگ‌ها ضخیم و به رنگ سبز روشن است و بار دوم در اواخر آبان که به حنای قوس شهرت دارد و رنگ آن سبز تیره می‌باشد. کشت حنای ایران در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان و پاره‌ای از مناطق جنوب به ویژه هرمزگان مرسوم است.[۲] تهیه و تولید پودر حنا در ایران بیشتر در استان یزد انجام می‌گیرد و به دلیل نزدیکی آن به کرمان و خشکی هوا این صنعت در آنجا رواج یافته است.[۶]

کاربرد درمانی

گیاه حنا دارای خواص دارویی مختلفی است و از گذشته‌های دور کاربرد درمانی داشته است.

طب سنتی

حنا یکی از گیاهانی است که طی قرون متمادی مورد توجه حکمای طب سنتی بوده و در کتب متعدد شرح آن ذکر شده است. استفاده از حنا در مراسم و آداب مذهبی و گاه توصیه‌هایی که از بزرگان دین در مورد مصرف حنا نقل شده موجب شده تا برخی از دانشمندان طب سنتی از حنا بـا عنوان «سید ریاحین» یاد کنند و با این عبارت اهمیت حنا را در مقایسه با سایر گیاهان یادآوری نمایند. حنا خواص درمانی فراوانی داشته و آن را به تنهایی و یا همراه با روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن‌های حیوانی، سرکه، زعفران، عسل، موم و... مورد مصرف قرار می‌دادند.[۷]طبیعت آن را سرد و خشک و قابض دانسته[۸]و آن را برای مصارف خارجی به کار می‌بردند. جهت درمان بیماری‌های پوستی مختلف نظیر خشک کردن زخم‌های ترشح‌دار، جرب (تا حدودی معادل اگزما)، زخم‌های گوشه ناخن، آبله و جذام و سوختگی، به همراه عسل و کتیرا برای تقویت مغز، سردرد و بیماری‌های اعصاب و با روغن زیتون برای رویاندن موی سر[۹] به کار می‌رفته و نیز در درمان زخم‌های دهان مؤثر بوده است.[۸] از گل و روغن آن نیز در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شده است.[۱۰]حنا گذاشتن مخصوصاً در زمستان فقط برای آرایش کردن نبوده بلکه به منظور جلوگیری از ترک خوردن پوست انجام می‌شده است.[۱۱] برای آن اثر افزایش‌دهنده حافظه، محافظت‌کننده کبد، ضد دیابت، تنظیم‌کننده سیستم ایمنی بدن، اثرات آنتی اکسیدان نیز ذکر شده است.[۵]

تحقیقات جدید

حنا به صورت موضعی در درمان بیماری‌های قارچی و باکتریایی به ویژه در قارچ‌های عامل کچلی و تخفیف دردهای رماتیسمی به کار می‌رود. برگ‌ها دارای خاصیت مخدر هستند و مقادیر بالای آن باعث سردرد و مسمومیت می‌شود. حنا دارای اثر ضد قارچی در قارچ‌های مولد کچلی تریکوفایتون، اسپوروتریکوم و کریپتوکوکوس است؛ اثر ضد باکتری و ضد قارچی حنا را به لاوسون نسبت می‌دهند. نتایج تحقیقات نشان داده است که عصاره‌های تهیه شده (1/25 و 2/5 درصد) از سه اکوتیپ حنا مانع رشد باکتری‌های اشرشیا کلی، سالمونلا انتریتیدیس، استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس آگالاگیتا و کورینباکتریوم شده است.[۱۲]باعث افزایش حافظه، کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود و همچنین از طریق تعدیل میزان سروتونین و نوراپی نفرین به خلق و خوی و رفتار نیز تأثیر می‌گذارد.[۵]

مواد تشکیل‌دهنده

ترکیبات تشکیل‌دهنده حنا که از آن جدا شده‌اند شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، فلاوئونیدها، تانین (جوهرسازی)، آلکالوئیدها، زانتون‌ها، اسیده‌های چرب، کومارین، استرول‌ها و مشتقات دی اکسین می‌باشند. ماده رنگی حنا لاوسون نام دارد و دارای فرمول C10H6O3 می‌باشد که از برگ حنا استخراج می‌شود و چنانچه حنا را خیس کرده و در مقابل هوا و نور قرار گیرد روی آن قرمز شده و آنچه در برابر هوا و نور نیست سبز رنگ باقی می‌ماند. لاسون در حالت طبیعی، تا هنگامی که برگ چیده نشده است، رنگی به نظر نمی‌رسد. اما به محض جدا شدن از درخت و قرار گرفتن در نور خورشید و هوا تبدیل به ماده‌ای جدید می‌شود که دارای رنگ قرمز است.[۲]

استفاده آرایشی

مردان و زنان هردو از حنا برای آرایش استفاده می‌کردند. مردان موهای سر و صورت و دست و پا را با آن رنگ می‌کردند و زنان معمولاً موهای سر و گاهی تمام دست و پا و زمانی فقط قسمتی از آن را مانند ناخن‌ها، یا کف دست و پا، یا پشت آن را با حنا رنگین می‌ساختند.[۱۳]استفاده پی در پی از حنا، موجب خشکی و شکسته شدن مو می‌شود. از این جهت از حنا، سه یا چهار ماه یک بار باید استفاده شود. برای استفاده بیشتر و به منظور کاهش دادن مواد آسیب‌زای حنا، آن را با آب کافی رقیق می‌کنند و هم می‌زنند، تا مواد قابل حل در آب حل شده و مواد غیرقابل حل آسیب‌دهنده رسوب کند. بعد موی شسته را با آب حنا به طور کامل آغشته می‌کنند و سپس آب می‌کشند. حنا علاوه بر رنگ، به مو شفافیت و حالت می‌دهد.[۷] میزان قرمز شدن و رنگ گرفتن پوست و مو به دو عامل بستگی دارد. یکی ساختمان مو و دیگر ترکیبات شیمیایی حنا. میزان قرمز شدن رنگ مو، بستگی به طبیعت رنگدانه‌هایی دارد که در داخل ساختمان مو موجود است، از این رو تیرگی یا روشنی رنگ در افراد مختلف، متفاوت است. موهای طبیعی و سالم رنگ قرمز زیبا به خود می‌گیرند، ولی موهای سفید یا موهای خشک و شکننده رنگ‌های متفاوت به خود می‌گیرند، زیرا بازتاب ماده شیمیایی رنگ حنا متفاوت است. برای رنگ کردن مو گاهی حنا را با برگ یا میوه گیاهان دیگر چون نیل، قهوه، میخک و لیمو مخلوط می‌کردند و خمیری که از مخلوط کردن حنا با این گیاهان حاصل می‌شد، برای رنگ کردن مو به کار می‌بردند.[۱۴] حنا با حنای مجنون (وسمه) که به رنگ آبی تیره است متفاوت است. در ایران، مصر و ترکیه هنوز در برخی از شهرهای کوچک و روستاها، قبل از مراسم ازدواج، مراسم حنابندان برگزار می‌گردد. در این مراسم نه تنها عروس بلکه دیگر دختران جوان و زنان همراه با عروس بر دست و پای خود حنا می‌ببندند. گاه با حنا نقش‌هاى خاصى در كف دست، پا و ساير بخش‌هاى بدن رسم مى‌كنند. اين نقوش را «نگار» و اين كار را «نگاربندى» مى‌گویند.

منابع

  1. ↑ فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). حنا: (مطالعات نظری و كاربردی). اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. ص۵.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ عمویی، علی‌محمد؛ قلی‌پور، سجاد (1395). تولید حنا. تهران: اسرار علم. صص18-20.
  3. ↑ فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). حنا: (مطالعات نظری و كاربردی). اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص1-2.
  4. ↑ یوسف نعنایی، صدیقه (1389). فلور ایران: تیره حنا (Lythraceae). تهران: مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. صص4و6.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ بالائی کهنموئی و دیگران (1398). بررسی گیاه حنا در طب سنتی ایران و مطالعات جدید. طب سنتی اسلام و ايران. سال 10. شماره 1. صص58-63.
  6. ↑ علائی یزدی، فاطمه (1368). حنا و صادرات. سنبله. شماره 11. ص 32.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ سودآور فرمانفرمائیان، فاطمه (1381). هفت قلم آرایش ـ لوازم آرایش ایرانیان. ترجمه مژگان محمدیان نبینی. کتاب ماه هنر. شماره 45-46. صص120-123.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ الهروی، موفق‌الدین ابومنصور علی (1346). الابنیه عن حقائق الادویه یا روضة الانس و منعقد المنفس. به تصحیح احمد بهمنیار. به کوشش حسین محبوبی اردکانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص112.
  9. ↑ تنکابنی، سیدمحمدمومن (1387). تحفة المومنین. تصحیح و تحقیق روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی، فاطمه فرجادمند. تهران: مؤسسه نشر شهر. صص165-166.
  10. ↑ اب‍وری‍ح‍ان‌ ب‍ی‍رون‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ اح‍م‍د (1387). صیدنه. به کوشش منوچهر ستوده، ایرج افشار. ج2. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات. صص827-828.
  11. ↑ ش‍اردن‌، ژان‌ (1336). سیاحتنامه شاردن. ج 4. ترجمه محمد عباسی. تهران: امیرکبیر. ص 60.
  12. ↑ فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). حنا: (مطالعات نظری و كاربردی). اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص14-15.
  13. ↑ سمسار، محمد حسن (1342). آرایش و هنر. هنر و مردم. بهمن 1342. شماره 16. صص35-36.
  14. ↑ خ‍زائ‍ل‍ی‌، ع‍ذرا (1387). ف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍ه‌ آرای‍ش‌: واژه‌ن‍ام‍ه‌ ت‍وص‍ی‍ف‍ی‌ م‍واد، اب‍زار و اص‍طلاح‍ات آرای‍ش‍ی‌. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ال‍ی‍ف‌ ع‍ذرا خ‍زائ‍ل‍ی‌، اس‍ع‍د ص‍ال‍ح‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: ب‍ال‌. صص118-122.


نویسنده: حکمت بروجردی

برگرفته از «https://portals.nlai.ir/zanan/index.php?title=حنا&oldid=14292»