تفاوت میان نسخه‌های «حنا»

از دانشنامه الکترونیکی زنان
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۲۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش‌شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
[[پرونده:حنا (2).jpg|بندانگشتی|حنا]]
[[پرونده:برگ حنا.PNG|بندانگشتی|برگ حنا]]
حنا (در عربی فارسی /ḥanā/ در عربی/ḥennā/) بـا نام علمی Lawsonia inermis L یک گونه از جنس لاسونیا و خانواده لیتراسه (Lythraceae) است که گاهی با نام هندی مندی (Mehndi) شناخته می‌شود.<ref>فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). ''حنا: (مطالعات نظری و كاربردی).'' اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. ص۵.</ref>


حنـا  (در عربی فارسی /ḥanā/ در عربی/ḥennā/) بـا نـام علمی Lawsonia inermis L. از خـانوادۀ حنائیان (Lythraceae) است <ref name=":0">بالائی کهنموئی و دیگران (1398). بررسی گیاه حنا در طب سنتی ایران و مطالعات جدید. ''طب سنتي اسلام و ايران''. سال 10. شماره 1. صص58-63</ref>.
=== تاریخچه ===
 
حنا از گذشته بسیار دور در مشرق زمین برای زیبایی و حفظ سلامت به کار می‌رفت. مطالب بسیاری درباره نخستین خاستگاه درخت حنا گفته شده است. عده‌ای هند را نخستین خاستگاه حنا می‌دانند اما برخی دیگر نخستین خاستگاه و رویشگاه حنا را مصر باستان می‌دانند و بر این باورند که این گیاه در سده 12 میلادی از مصر به هند برده شده است. از گذشته‌های دور تا امروز حنا یکی از مهمترین و قابل توجه‌ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ایرانی‌ها بوده است.<ref name=":4">عمویی، علی‌محمد؛ قلی‌پور، سجاد (1395). ''تولید حنا''. تهران: اسرار علم. صص18-20.</ref>پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در مصر باستان پیش از عمل مومیایی از حنا برای رنگ کردن انگشتان دست و پای فراعنه استفاده می‌کرده‌اند. همچنین از گل‌ها و برگ‌های حنا در ساخت عطر استفاده شده است. در چین و هند کاربرد حنا از قدمت بسیار بالایی برخوردار بوده و راهبان بودایی در مراسم مذهبی خود هنوز هم از گل‌های معطر حنا استفاده می‌کنند. در قرون وسطی اطبای عرب از حنا به عنوان دارویی مؤثر یاد کرده و از آن برای درمان سوختگی‌ها، زخم‌های دهان، آبسه و همچنین تورم مثانه استفاده می‌کرده‌اند.<ref>فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). ''حنا: (مطالعات نظری و كاربردی).'' اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص1-2.</ref>حمله اعراب مسلمان به ایران سبب آشنایی ایرانیان با این گیاه شد؛ ولی با نفوذ اروپایی‌ها، استفاده از آن محدود شد.
استفاده از حنا از گذشـته بسـیار دور در مشـرق زمین معمول بود و غرض از آن زیبایی و حفـظ سـلامت بـوده است. استعمال آن در ایران به زمان فتح ایران توسط مسـلمانان برمی‌گردد؛ ولی رفته رفته با رخنه اروپایی‌ها، اسـتفاده از آن محدود شده است.


=== مشخصات گیاه‌شناختی ===
=== مشخصات گیاه‌شناختی ===
این گیاه درختچه‌ای بـه ارتفـاع حدود 2 متر و شاخه های جوان 4 گوش است. برگ ها واژ تخم مرغی یا نیزه ای پهن با نوک تیز یا نیشک دار، در پایین باریک و به دمبرگ کوتاه تبدیل شونده، به طول 20 تا 36 و عرض 10 تا 13 میلیمتر، با رگبرگهای شانه ای. گل آذین خوشه ای، به طول 9 تا 12.5 سانتی متر، دمگل ها به طول 1 تا 3 میلیمتر. گل بنه سپری به طول 1 میلی متر، کاسبرگ‌ها تخم مرغی تا مثلثی و نوک تیز به طول 2.5 تا 3 و عرض 1.5 تا 2 میلیمتر، بدون کاسبرگ فرعی. گلبرگ ها سفید و یا زرد کم رنگ، کلیوی، چروکیده، به طول 4 تا 5 و عرض 3 تا 4.6 میلیمتر، بلندتر از کاسبرگ ها. پرچم ها 8 تایی، متقابل با کاسبرگها، به طول 4 تا 6 میلیمتر. تخمدان کروی به قطر 1 تا 2 میلیمتر؛ خامه گوشتی به طول 4 تا 5 میلیمتر؛ کلاله ساده. کپسول کروی به قطر 4 تا 6 میلی متر که درون این کپسول ها دانه های مخروطی تا سه گوش قهوه ای قرار گرفته اند بدون کرک به طول 2 و عرض 1.5 میلیمتر. موسم گلدهی این گیاه اوایل بهار تا اوایل پاییز  است. گیاه کاشته شده در مناطق خلیجی عمانی و ایرانی تورانی.
حنا درختچه‌ای است بـه ارتفاع حدود 2 متر با برگ‌های تخم مرغی یا نیزه‌ای پهن با نوک تیز یا نیشک‌دار که در پایین باریک و به دمبرگ کوتاه تبدیل‌ می‌شوند. طول برگ‌ها 20 تا 36 و عرض 10 تا 13 میلی‌متر است. پودر همین برگ‌ها، حنا را تشکیل می‌دهد. موسم گلدهی این گیاه اوایل بهار تا اوایل پاییز است.<ref>یوسف نعنایی، صدیقه (1389). ''فلور ایران: تیره حنا (Lythraceae)''. تهران: مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. صص4و6.</ref>حنا بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است و بیشتر در مناطق خشک که در عرض‌های جغرافیایی بین 15-25 درجه شمالی و جنوبی و از آفریقا تا اقیانوس آرام قرار دارد می‌روید. این گیاه در کشورهای زیادی از جمله کشورهای حوزه مدیترانه، آسیای صغیر، شمال و شرق آفریقا، شمال استرالیا، هند و ماداگاسکار و نیز ایران کشت می‌شود.<ref name=":4" />


پراکندگی جغرافیایی: ایران، پاکستان، هند، نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری شرق آفریقا، جنوب آسیا. نمونه تیپ از هند و مصر. پراکندگی در ایران: غرب و جنوب.<ref>یوسف نعنایی، صدیقه (1389). ''فلور ایران: تیره حنا (Lythraceae)''. تهران: مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. صص4و6.</ref>
سازش بعضی از گیاهان این تیره با محیط زندگی بر پایه‌ای است که در مناطق گرم به صورت درختچه و در نواحی معتدله به صورت علفی در می‌آیند.<ref name=":4" />در برخی مناطق همیشه سبز است و خزان ندارد. گل این گیاه که فاغیه نامیده می‌شود سرخ مایل به سفید رنگ اسـت.<ref name=":0">بالائی کهنموئی و دیگران (1398). بررسی گیاه حنا در طب سنتی ایران و مطالعات جدید. ''طب سنتی اسلام و ايران''. سال 10. شماره 1. صص58-63.</ref> تعداد چین برداشتی تحت تأثیر تاریخ کاشت، تعداد آبیاری و چند ساله بودن گیاه بین دو تا سه مرتبه متغیر است. اما به صورت عادی برگ حنا سالی دوبار برداشت می‌شود: بار اول، اوایل تیرماه که به حنای گرما معروف است و برگ‌ها ضخیم و به رنگ سبز روشن است و بار دوم در اواخر آبان که به حنای قوس شهرت دارد و رنگ آن سبز تیره می‌باشد. کشت حنای ایران در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان و پاره‌ای از مناطق جنوب به ویژه هرمزگان مرسوم است.<ref name=":4" /> تهیه و تولید پودر حنا در ایران بیشتر در استان یزد انجام می‌گیرد و به دلیل نزدیکی آن به کرمان و خشکی هوا این صنعت در آنجا رواج یافته است.<ref>علائی یزدی، فاطمه (1368). حنا و صادرات. ''سنبله.'' شماره 11. ص 32.</ref>
=== کاربرد درمانی ===
گیاه حنا دارای خواص دارویی مختلفی است و از گذشته‌های دور کاربرد درمانی داشته است.


==== طب سنتی ====
حنا یکی از گیاهانی است که طی قرون متمادی مورد توجه حکمای طب سنتی بوده و در کتب متعدد شرح آن ذکر شده است. استفاده از حنا در مراسم و آداب مذهبی و گاه توصیه‌هایی که از بزرگان دین در مورد مصرف حنا نقل شده موجب شده تا برخی از دانشمندان طب سنتی از حنا بـا عنوان «سید ریاحین» یاد کنند و با این عبارت اهمیت حنا را در مقایسه با سایر گیاهان یادآوری نمایند. حنا خواص درمانی فراوانی داشته و آن را به تنهایی و یا همراه با روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن‌های حیوانی، سرکه، زعفران، عسل، موم و... مورد مصرف قرار می‌دادند.<ref name=":1">سودآور فرمانفرمائیان، فاطمه (1381). هفت قلم آرایش ـ لوازم آرایش ایرانیان. ترجمه مژگان محمدیان نبینی. ''کتاب ماه هنر''. شماره 45-46. صص120-123.</ref>طبیعت آن را سرد و خشک و قابض دانسته<ref name=":3">الهروی، موفق‌الدین ابومنصور علی (1346). ''الابنیه عن حقائق الادویه یا روضة الانس و منعقد المنفس''. به تصحیح احمد بهمنیار. به کوشش حسین محبوبی اردکانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص112.</ref>و آن را برای مصارف خارجی به کار می‌بردند. جهت درمان بیماری‌های پوستی مختلف نظیر خشک کردن زخم‌های ترشح‌دار، جرب (تا حدودی معادل اگزما)، زخم‌های گوشه ناخن، آبله و جذام و سوختگی، به همراه عسل و کتیرا برای تقویت مغز، سردرد و بیماری‌های اعصاب و با روغن زیتون برای رویاندن موی سر<ref name=":5">تنکابنی، سیدمحمدمومن (1387). ''تحفة المومنین''. تصحیح و تحقیق روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی، فاطمه فرجادمند. تهران: مؤسسه نشر شهر. صص165-166.</ref> به کار می‌رفته و نیز در درمان زخم‌های دهان مؤثر بوده است.<ref name=":3" /> از گل و روغن آن نیز در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شده است.<ref name=":6">اب‍وری‍ح‍ان‌ ب‍ی‍رون‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ اح‍م‍د (1387). ''صیدنه''. به کوشش منوچهر ستوده، ایرج افشار. ج2. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات. صص827-828.</ref>حنا گذاشتن مخصوصاً در زمستان فقط برای آرایش کردن نبوده بلکه به منظور جلوگیری از ترک خوردن پوست انجام می‌شده است.<ref>ش‍اردن‌، ژان‌ (1336). ''سیاحتنامه شاردن''. ج 4. ترجمه محمد عباسی. تهران: امیرکبیر. ص 60.</ref> برای آن اثر افزایش‌دهنده حافظه، محافظت‌کننده کبد، ضد دیابت، تنظیم‌کننده سیستم ایمنی بدن، اثرات آنتی اکسیدان نیز ذکر شده است.<ref name=":0" /> 


==== تحقیقات جدید ====
حنا به صورت موضعی در درمان بیماری‌های قارچی و باکتریایی به ویژه در قارچ‌های عامل کچلی و تخفیف دردهای رماتیسمی به کار می‌رود. برگ‌ها دارای خاصیت مخدر هستند و مقادیر بالای آن باعث سردرد و مسمومیت می‌شود. حنا دارای اثر ضد قارچی در قارچ‌های مولد کچلی تریکوفایتون، اسپوروتریکوم و کریپتوکوکوس است؛ اثر ضد باکتری و ضد قارچی حنا را به لاوسون نسبت می‌دهند. نتایج تحقیقات نشان داده است که عصاره‌های تهیه شده (1/25 و 2/5 درصد) از سه اکوتیپ حنا مانع رشد باکتری‌های اشرشیا کلی، سالمونلا انتریتیدیس، استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس آگالاگیتا و کورینباکتریوم شده است.<ref>فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). ''حنا: (مطالعات نظری و كاربردی).'' اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص14-15. </ref>باعث افزایش حافظه، کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود و همچنین از طریق تعدیل میزان سروتونین و نوراپی نفرین به خلق و خوی و رفتار نیز تأثیر می‌گذارد.<ref name=":0" />
=== مواد تشکیل‌دهنده ===
ترکیبات تشکیل‌دهنده حنا که از آن جدا شده‌اند شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، فلاوئونیدها، تانین (جوهرسازی)، آلکالوئیدها، زانتون‌ها، اسیده‌های چرب، کومارین، استرول‌ها و مشتقات دی اکسین می‌باشند. ماده رنگی حنا لاوسون نام دارد و دارای فرمول C10H6O3 می‌باشد که از برگ حنا استخراج می‌شود و چنانچه حنا را خیس کرده و در مقابل هوا و نور قرار گیرد روی آن قرمز شده و آنچه در برابر هوا و نور نیست سبز رنگ باقی می‌ماند. لاسون در حالت طبیعی، تا هنگامی که برگ چیده نشده است، رنگی به نظر نمی‌رسد. اما به محض جدا شدن از درخت و قرار گرفتن در نور خورشید و هوا تبدیل به ماده‌ای جدید می‌شود که دارای رنگ قرمز است.<ref name=":4" />


=== '''خواص حنا در طب سنتی''' ===
=== استفاده آرایشی ===
حنا یکی از گیاهانی است که طی قرون متمادی مورد توجه حکمای طب سنتی بوده است و در کتب متعدد شـرح آن ذکـر شده است. از طرفی استفاده از حنا در مراسم و آداب مذهبی و بعضاً توصیه‌هایی که از بزرگان دین در مورد مصرف حنا آمـده است، موجب شده تا برخی از دانشمندان طب سنتی حنـا را بـا عنوان «سید ریاحین» یاد کنند و با این عبارت اهمیت حنا را در  مقایسه با سایر گیاهان یادآوری نمایند. بـر اسـاس منـابع طـب سنتی طبیعت حنا مرکب القوی مایل به سردی و در دوم خشک و در برخی موارد در اول گرم ذکر شده است. در منابع مکتوب طب سنتی خواص متعددی برای حنا ذکـر شده است. در شروحی که در مورد حنا نگاشته شده به قابلیـت  حنا جهت درمان بیماری‌های پوستی مختلف اشاره شده اسـت. برای مثال جهت خشک کردن زخم‌های ترشح‌دار، برای درمـان جرب (تا حدودی معادل اگزما) و همچنین جهت درمان زخم‌های گوشه ناخن تجویز می شده است.  حنـا یکـی از گیاهان مؤثر در درمان آبله و جذام بوده و به طرق مختلفـی در درمان این بیماری‌ها به کار می رفته است.
مردان و زنان هردو از حنا برای آرایش استفاده می‌کردند. مردان موهای سر و صورت و دست و پا را با آن رنگ می‌کردند و زنان معمولاً موهای سر و گاهی تمام دست و پا و زمانی فقط قسمتی از آن را مانند ناخن‌ها، یا کف دست و پا، یا پشت آن را با حنا رنگین می‌ساختند.<ref>سمسار، محمد حسن (1342). آرایش و هنر. ''هنر و مردم''. بهمن 1342. شماره 16. صص35-36.</ref>استفاده پی در پی از حنا، موجب خشکی و شکسته شدن مو می‌شود. از این جهت از حنا، سه یا چهار ماه یک بار باید استفاده شود. برای استفاده بیشتر و به منظور کاهش دادن مواد آسیب‌زای حنا، آن را با آب کافی رقیق می‌کنند و هم می‌زنند، تا مواد قابل حل در آب حل شده و مواد غیرقابل حل آسیب‌دهنده رسوب کند. بعد موی شسته را با آب حنا به طور کامل آغشته می‌کنند و سپس آب می‌کشند. حنا علاوه بر رنگ، به مو شفافیت و حالت می‌دهد.<ref name=":1" /> میزان قرمز شدن و رنگ گرفتن پوست و مو به دو عامل بستگی دارد. یکی ساختمان مو و دیگر ترکیبات شیمیایی حنا. میزان قرمز شدن رنگ مو، بستگی به طبیعت رنگدانه‌هایی دارد که در داخل ساختمان مو موجود است، از این رو تیرگی یا روشنی رنگ در افراد مختلف، متفاوت است. موهای طبیعی و سالم رنگ قرمز زیبا به خود می‌گیرند، ولی موهای سفید یا موهای خشک و شکننده رنگ‌های متفاوت به خود می‌گیرند، زیرا بازتاب ماده شیمیایی رنگ حنا متفاوت است. برای رنگ کردن مو گاهی حنا را با برگ یا میوه گیاهان دیگر چون نیل، قهوه، میخک و لیمو مخلوط می‌کردند و خمیری که از مخلوط کردن حنا با این گیاهان حاصل می‌شد، برای رنگ کردن مو به کار می‌بردند.<ref name=":2">خ‍زائ‍ل‍ی‌، ع‍ذرا (1387). ''ف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍ه‌ آرای‍ش‌: واژه‌ن‍ام‍ه‌ ت‍وص‍ی‍ف‍ی‌ م‍واد، اب‍زار و اص‍طلاح‍ات آرای‍ش‍ی''‌. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ال‍ی‍ف‌ ع‍ذرا خ‍زائ‍ل‍ی‌، اس‍ع‍د ص‍ال‍ح‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: ب‍ال‌. صص118-122.</ref> حنا با حنای مجنون ([[وسمه]]) که به رنگ آبی تیره است متفاوت است. در ایران، مصر و ترکیه هنوز در برخی از شهرهای کوچک و روستاها، قبل از مراسم ازدواج، مراسم [[حنابندان]] برگزار می‌گردد. در این مراسم نه تنها عروس بلکه دیگر دختران جوان و زنان همراه با عروس بر دست و پای خود حنا می‌ببندند. گاه با حنا نقش‌هاى خاصى در كف دست، پا و ساير بخش‌هاى بدن رسم مى‌كنند. اين نقوش را «[[نگار]]» و اين كار را «نگاربندى» مى‌گویند.  


در رفع سردرد کاربرد داشته است. در کتب طـب سـنتی در مـوارد متعددی به ضمادهایی از حنا اشاره شده کـه بـرای رفـع انـواع صُداع (سردرد) به کار می‌رفته‌اند.
== منابع ==
 
<references />
حِنّا سرد و خشک است اندر آخر درجه ی اول، و اندر او قوّتی است که تحلیل و قبَض کند، و چون اندر آب بپزند، و آن آب بر اندام سوخته ریزند منفعت کند، و آماسهای گرم را نیز، از قبل آنکه خشکی اندر او حاصل کند بی رنج، و ریش دهان را نیک بود خاصه ریشی که از جنس قُلّاع بود، و روغنش معتدل است میان سرد و گرم، موی را قوی و سیه کند.<ref>الهروی، موفق الدین ابومنصور علی (1346). ''الابنیه عن حقائق الادویه یا روضة الانس و منعقد المنفس''. به تصحیح احمد بهمنیار. به کوشش حسین محبوبی اردکانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص112.</ref>
 
به کسر حاء و تشدید نون نباتیست ساقش بقدر نیم زرع و سرخ و برگش شبیه به برگ مورد و عریض تر از آن و نرم و گلش سرخ مایل به سفیدی و فاغیه نامند و خوشبو و در سالی دو بار گل می کند.<ref>تنکابنی، سیدمحمدمومن (1387). ''تحفة المومنین''. تصحیح و تحقیق روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی، فاطمه فرجادمند. تهران: مؤسسه نشر شهر. ص 165.</ref>
 
حنا سرد و خشک است در درجه اولی. آماس را که ماده او گرمی باشد بنشاند و قابض است. و اگر حنا را بپزند و بر موضعی که بر آتش سوخته باشد بنهند منفعت کند، زیرا که در وی قوت تجفیف است بی آنکه درد کند و اذی رساند و سودمند است و گل حنا در سردی و گرمی معتدل است و آماسها را بنشاند. روغن حنا نیز ورمها را بنشاند. <ref>اب‍وری‍ح‍ان‌ ب‍ی‍رون‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ اح‍م‍د (1387). ''صیدنه''. به کوشش منوچهر ستوده، ایرج افشار. ج2. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات. صص827-828.</ref>
 
حنای یزد<ref name=":1">سودآور فرمانفرمائیان (1381). هفت قلم آرایش ـ لوازم آرایش ایرانیان. ترجمه مژگان محمدیان نبینی. ''کتاب ماه هنر''. شماره 45-46. صص120-123.</ref> و کرمان <ref>محمدعلى جمالزاده، گنج شايگان، يا، اوضاع اقتصادى ايران، چاپ افست تهران 1362ش؛ تهران: ص. 26</ref>از بهترین انواع حنا هستند
=== فیتوشیمی ===
مهمترین ماده فعال گیاه حنا Lawsone، لاوسون (2- هیدروکسی – 4، 1- نفتوکینون) است که یک ترکیب رنگی است. لاسون در حالت طبیعی، تا هنگامی که برگ چیده نشده است، رنگی به نظر نمی رسد. اما به محض جدا شدن از درخت و قرار گرفتن در نور خورشید و هوا تبدیل به ماده ای جدید می شود که دارای رنگ قرمز است. خاصیت محافظت کننده کبدی، فعالیت ضد دیابت، اثر تنظیم کننده سیستم ایمنی بدن، اثرات آنتی اکسیدان، اثر ضد باکتری دارد. این اثر مربوط به وجود ترکیبات نفتوکینونی در گیاه حنا است. عصاره آبی برگ های حنا اثرات ضد باکتریایی قابل توجهی از خود نشان می دهند.


اثر ضد قارچی، فعالیت ضد درد، در طب سنتی عرب در درمان درد و تب


فعالیت ضد التهابی، اثر التیام زخم


میکروارگانیسم هایی که باعث عفونت زخم سوختگی می شوند را مهار کنند.
نویسنده: حکمت بروجردی


اثر افزایش دهنده حافظه
[[رده:آرایش سنتی]]
 
[[رده:آرایش مو]]
باعث افزایش حافظه، کاهش اضطراب و افسردگی می شود و همچنین از طریق تعدیل میزان سروتونین و نوراپی نفرین به خلق و خوی و رفتار نیز تأثیر می گذارد.<ref name=":0" />
[[رده:آرایش دست]]
 
[[رده:گیاهان دارویی]]
=== استفاده آرایشی ===
[[رده:داروهای سنتی]]
استفاده پی در پی از حنا، موجب خشکی و شکسته شدن مو می شود. از این جهت از حنا، سه یا چهار ماه یک بار باید استفاده شود. برای استفاده بیشتر و به منظور کاهش دادن مواد آسیب زای حنا، آن را با آب کافی رقیق می کنند و هم می زنند، تا مواد قابل حل در آب حل شده و مواد غیرقابل حل آسیب دهنده رسوب کند. بعد موی شسته را با آب حنا به طور کامل آغشته می کنند، بعد آب می کشند. حنا به مو شفافیت و حالت می دهد.<ref name=":1" />میزان قرمز شدن و رنگ گرفتن پوست و مو به دو عامل بستگی دارد. یکی ساختمان مو و دیگر ترکیبات شیمیایی حنا. میزان قرمز شدن رنگ مو، بستگی به طبیعت رنگدانه هایی دارد که در داخل ساختمان مو موجود است، به همین دلیل میزان تیره و روشنی رنگ مسئله قابل پیش بینی نیست. موهای طبیعی و سالم رنگ قرمز زیبا به خود می گیرند، ولی موهای سفید یا موهای خشک و شکننده رنگ های متفاوت به خود می گیرند، زیرا بازتاب ماده شیمیایی رنگ حنا متفاوت است.<ref>خ‍زائ‍ل‍ی‌، ع‍ذرا (1387). ''ف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍ه‌ آرای‍ش‌: واژه‌ن‍ام‍ه‌ ت‍وص‍ی‍ف‍ی‌ م‍واد، اب‍زار و اص‍طلاح‍ات آرای‍ش‍ی''‌. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ال‍ی‍ف‌ ع‍ذرا خ‍زائ‍ل‍ی‌، اس‍ع‍د ص‍ال‍ح‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: ب‍ال‌. صص118-122.</ref>
 
در قدیم از حنا دو گونه استفاده می شد. یکی جهت رنگ کردن مو و دیگری، جهت ایجاد نقش و نگار بر روی پوست. برای رنگ کردن مو گاهی حنا را با برگ یا میوه گیاهان دیگر چون نیل، قهوه، میخک و لیمو مخلوط می کردند. خمیری که از مخلوط کردن حنا با این گیاهان حاصل می شد، برای رنگ کردن مو به کار می بردند. برای کشیدن نقش و [[نگار]] با حنا بر روی پوست، مقدار بسیار کم شکر و روغن به حنا اضافه می کردند، تا رنگ اثر و دوام بیشتری پیدا کند. در ایران، مصر و ترکیه هنوز در برخی از شهرهای کوچک و روستاها، قبل از مراسم ازدواج، مراسم [[حنابندان]] برگزار می گردد. در مراسم حنابندان نه تنها عروس بلکه دیگر دختران جوان و زنان همراه با عروس بر دست و پای خود حنا می ببندند.
 
گاه با حنا نقشهاى خاصى در كف دست، پا و ساير بخشهاى بدن رسم مىكردند. اين نقوش را «[[نگار]]» و اين كار را «نگاربندى» مىگفتند. براى نگاربندى از سنگ [[حنابندان]] استفاده مىكردند.
 
<nowiki>***</nowiki> در حال تکمیل
 
== منابع ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۵۵

حنا
برگ حنا

حنا (در عربی فارسی /ḥanā/ در عربی/ḥennā/) بـا نام علمی Lawsonia inermis L یک گونه از جنس لاسونیا و خانواده لیتراسه (Lythraceae) است که گاهی با نام هندی مندی (Mehndi) شناخته می‌شود.[۱]

تاریخچه

حنا از گذشته بسیار دور در مشرق زمین برای زیبایی و حفظ سلامت به کار می‌رفت. مطالب بسیاری درباره نخستین خاستگاه درخت حنا گفته شده است. عده‌ای هند را نخستین خاستگاه حنا می‌دانند اما برخی دیگر نخستین خاستگاه و رویشگاه حنا را مصر باستان می‌دانند و بر این باورند که این گیاه در سده 12 میلادی از مصر به هند برده شده است. از گذشته‌های دور تا امروز حنا یکی از مهمترین و قابل توجه‌ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ایرانی‌ها بوده است.[۲]پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در مصر باستان پیش از عمل مومیایی از حنا برای رنگ کردن انگشتان دست و پای فراعنه استفاده می‌کرده‌اند. همچنین از گل‌ها و برگ‌های حنا در ساخت عطر استفاده شده است. در چین و هند کاربرد حنا از قدمت بسیار بالایی برخوردار بوده و راهبان بودایی در مراسم مذهبی خود هنوز هم از گل‌های معطر حنا استفاده می‌کنند. در قرون وسطی اطبای عرب از حنا به عنوان دارویی مؤثر یاد کرده و از آن برای درمان سوختگی‌ها، زخم‌های دهان، آبسه و همچنین تورم مثانه استفاده می‌کرده‌اند.[۳]حمله اعراب مسلمان به ایران سبب آشنایی ایرانیان با این گیاه شد؛ ولی با نفوذ اروپایی‌ها، استفاده از آن محدود شد.

مشخصات گیاه‌شناختی

حنا درختچه‌ای است بـه ارتفاع حدود 2 متر با برگ‌های تخم مرغی یا نیزه‌ای پهن با نوک تیز یا نیشک‌دار که در پایین باریک و به دمبرگ کوتاه تبدیل‌ می‌شوند. طول برگ‌ها 20 تا 36 و عرض 10 تا 13 میلی‌متر است. پودر همین برگ‌ها، حنا را تشکیل می‌دهد. موسم گلدهی این گیاه اوایل بهار تا اوایل پاییز است.[۴]حنا بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است و بیشتر در مناطق خشک که در عرض‌های جغرافیایی بین 15-25 درجه شمالی و جنوبی و از آفریقا تا اقیانوس آرام قرار دارد می‌روید. این گیاه در کشورهای زیادی از جمله کشورهای حوزه مدیترانه، آسیای صغیر، شمال و شرق آفریقا، شمال استرالیا، هند و ماداگاسکار و نیز ایران کشت می‌شود.[۲]

سازش بعضی از گیاهان این تیره با محیط زندگی بر پایه‌ای است که در مناطق گرم به صورت درختچه و در نواحی معتدله به صورت علفی در می‌آیند.[۲]در برخی مناطق همیشه سبز است و خزان ندارد. گل این گیاه که فاغیه نامیده می‌شود سرخ مایل به سفید رنگ اسـت.[۵] تعداد چین برداشتی تحت تأثیر تاریخ کاشت، تعداد آبیاری و چند ساله بودن گیاه بین دو تا سه مرتبه متغیر است. اما به صورت عادی برگ حنا سالی دوبار برداشت می‌شود: بار اول، اوایل تیرماه که به حنای گرما معروف است و برگ‌ها ضخیم و به رنگ سبز روشن است و بار دوم در اواخر آبان که به حنای قوس شهرت دارد و رنگ آن سبز تیره می‌باشد. کشت حنای ایران در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان و پاره‌ای از مناطق جنوب به ویژه هرمزگان مرسوم است.[۲] تهیه و تولید پودر حنا در ایران بیشتر در استان یزد انجام می‌گیرد و به دلیل نزدیکی آن به کرمان و خشکی هوا این صنعت در آنجا رواج یافته است.[۶]

کاربرد درمانی

گیاه حنا دارای خواص دارویی مختلفی است و از گذشته‌های دور کاربرد درمانی داشته است.

طب سنتی

حنا یکی از گیاهانی است که طی قرون متمادی مورد توجه حکمای طب سنتی بوده و در کتب متعدد شرح آن ذکر شده است. استفاده از حنا در مراسم و آداب مذهبی و گاه توصیه‌هایی که از بزرگان دین در مورد مصرف حنا نقل شده موجب شده تا برخی از دانشمندان طب سنتی از حنا بـا عنوان «سید ریاحین» یاد کنند و با این عبارت اهمیت حنا را در مقایسه با سایر گیاهان یادآوری نمایند. حنا خواص درمانی فراوانی داشته و آن را به تنهایی و یا همراه با روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن‌های حیوانی، سرکه، زعفران، عسل، موم و... مورد مصرف قرار می‌دادند.[۷]طبیعت آن را سرد و خشک و قابض دانسته[۸]و آن را برای مصارف خارجی به کار می‌بردند. جهت درمان بیماری‌های پوستی مختلف نظیر خشک کردن زخم‌های ترشح‌دار، جرب (تا حدودی معادل اگزما)، زخم‌های گوشه ناخن، آبله و جذام و سوختگی، به همراه عسل و کتیرا برای تقویت مغز، سردرد و بیماری‌های اعصاب و با روغن زیتون برای رویاندن موی سر[۹] به کار می‌رفته و نیز در درمان زخم‌های دهان مؤثر بوده است.[۸] از گل و روغن آن نیز در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شده است.[۱۰]حنا گذاشتن مخصوصاً در زمستان فقط برای آرایش کردن نبوده بلکه به منظور جلوگیری از ترک خوردن پوست انجام می‌شده است.[۱۱] برای آن اثر افزایش‌دهنده حافظه، محافظت‌کننده کبد، ضد دیابت، تنظیم‌کننده سیستم ایمنی بدن، اثرات آنتی اکسیدان نیز ذکر شده است.[۵]

تحقیقات جدید

حنا به صورت موضعی در درمان بیماری‌های قارچی و باکتریایی به ویژه در قارچ‌های عامل کچلی و تخفیف دردهای رماتیسمی به کار می‌رود. برگ‌ها دارای خاصیت مخدر هستند و مقادیر بالای آن باعث سردرد و مسمومیت می‌شود. حنا دارای اثر ضد قارچی در قارچ‌های مولد کچلی تریکوفایتون، اسپوروتریکوم و کریپتوکوکوس است؛ اثر ضد باکتری و ضد قارچی حنا را به لاوسون نسبت می‌دهند. نتایج تحقیقات نشان داده است که عصاره‌های تهیه شده (1/25 و 2/5 درصد) از سه اکوتیپ حنا مانع رشد باکتری‌های اشرشیا کلی، سالمونلا انتریتیدیس، استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس آگالاگیتا و کورینباکتریوم شده است.[۱۲]باعث افزایش حافظه، کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود و همچنین از طریق تعدیل میزان سروتونین و نوراپی نفرین به خلق و خوی و رفتار نیز تأثیر می‌گذارد.[۵]

مواد تشکیل‌دهنده

ترکیبات تشکیل‌دهنده حنا که از آن جدا شده‌اند شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، فلاوئونیدها، تانین (جوهرسازی)، آلکالوئیدها، زانتون‌ها، اسیده‌های چرب، کومارین، استرول‌ها و مشتقات دی اکسین می‌باشند. ماده رنگی حنا لاوسون نام دارد و دارای فرمول C10H6O3 می‌باشد که از برگ حنا استخراج می‌شود و چنانچه حنا را خیس کرده و در مقابل هوا و نور قرار گیرد روی آن قرمز شده و آنچه در برابر هوا و نور نیست سبز رنگ باقی می‌ماند. لاسون در حالت طبیعی، تا هنگامی که برگ چیده نشده است، رنگی به نظر نمی‌رسد. اما به محض جدا شدن از درخت و قرار گرفتن در نور خورشید و هوا تبدیل به ماده‌ای جدید می‌شود که دارای رنگ قرمز است.[۲]

استفاده آرایشی

مردان و زنان هردو از حنا برای آرایش استفاده می‌کردند. مردان موهای سر و صورت و دست و پا را با آن رنگ می‌کردند و زنان معمولاً موهای سر و گاهی تمام دست و پا و زمانی فقط قسمتی از آن را مانند ناخن‌ها، یا کف دست و پا، یا پشت آن را با حنا رنگین می‌ساختند.[۱۳]استفاده پی در پی از حنا، موجب خشکی و شکسته شدن مو می‌شود. از این جهت از حنا، سه یا چهار ماه یک بار باید استفاده شود. برای استفاده بیشتر و به منظور کاهش دادن مواد آسیب‌زای حنا، آن را با آب کافی رقیق می‌کنند و هم می‌زنند، تا مواد قابل حل در آب حل شده و مواد غیرقابل حل آسیب‌دهنده رسوب کند. بعد موی شسته را با آب حنا به طور کامل آغشته می‌کنند و سپس آب می‌کشند. حنا علاوه بر رنگ، به مو شفافیت و حالت می‌دهد.[۷] میزان قرمز شدن و رنگ گرفتن پوست و مو به دو عامل بستگی دارد. یکی ساختمان مو و دیگر ترکیبات شیمیایی حنا. میزان قرمز شدن رنگ مو، بستگی به طبیعت رنگدانه‌هایی دارد که در داخل ساختمان مو موجود است، از این رو تیرگی یا روشنی رنگ در افراد مختلف، متفاوت است. موهای طبیعی و سالم رنگ قرمز زیبا به خود می‌گیرند، ولی موهای سفید یا موهای خشک و شکننده رنگ‌های متفاوت به خود می‌گیرند، زیرا بازتاب ماده شیمیایی رنگ حنا متفاوت است. برای رنگ کردن مو گاهی حنا را با برگ یا میوه گیاهان دیگر چون نیل، قهوه، میخک و لیمو مخلوط می‌کردند و خمیری که از مخلوط کردن حنا با این گیاهان حاصل می‌شد، برای رنگ کردن مو به کار می‌بردند.[۱۴] حنا با حنای مجنون (وسمه) که به رنگ آبی تیره است متفاوت است. در ایران، مصر و ترکیه هنوز در برخی از شهرهای کوچک و روستاها، قبل از مراسم ازدواج، مراسم حنابندان برگزار می‌گردد. در این مراسم نه تنها عروس بلکه دیگر دختران جوان و زنان همراه با عروس بر دست و پای خود حنا می‌ببندند. گاه با حنا نقش‌هاى خاصى در كف دست، پا و ساير بخش‌هاى بدن رسم مى‌كنند. اين نقوش را «نگار» و اين كار را «نگاربندى» مى‌گویند.

منابع

  1. ↑ فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). حنا: (مطالعات نظری و كاربردی). اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. ص۵.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ عمویی، علی‌محمد؛ قلی‌پور، سجاد (1395). تولید حنا. تهران: اسرار علم. صص18-20.
  3. ↑ فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). حنا: (مطالعات نظری و كاربردی). اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص1-2.
  4. ↑ یوسف نعنایی، صدیقه (1389). فلور ایران: تیره حنا (Lythraceae). تهران: مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع. صص4و6.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ بالائی کهنموئی و دیگران (1398). بررسی گیاه حنا در طب سنتی ایران و مطالعات جدید. طب سنتی اسلام و ايران. سال 10. شماره 1. صص58-63.
  6. ↑ علائی یزدی، فاطمه (1368). حنا و صادرات. سنبله. شماره 11. ص 32.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ سودآور فرمانفرمائیان، فاطمه (1381). هفت قلم آرایش ـ لوازم آرایش ایرانیان. ترجمه مژگان محمدیان نبینی. کتاب ماه هنر. شماره 45-46. صص120-123.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ الهروی، موفق‌الدین ابومنصور علی (1346). الابنیه عن حقائق الادویه یا روضة الانس و منعقد المنفس. به تصحیح احمد بهمنیار. به کوشش حسین محبوبی اردکانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص112.
  9. ↑ تنکابنی، سیدمحمدمومن (1387). تحفة المومنین. تصحیح و تحقیق روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی، فاطمه فرجادمند. تهران: مؤسسه نشر شهر. صص165-166.
  10. ↑ اب‍وری‍ح‍ان‌ ب‍ی‍رون‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ اح‍م‍د (1387). صیدنه. به کوشش منوچهر ستوده، ایرج افشار. ج2. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات. صص827-828.
  11. ↑ ش‍اردن‌، ژان‌ (1336). سیاحتنامه شاردن. ج 4. ترجمه محمد عباسی. تهران: امیرکبیر. ص 60.
  12. ↑ فرح‌بخش، حسن؛ پسندی‌پور، امین (1397). حنا: (مطالعات نظری و كاربردی). اصفهان: جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان، مرکز انتشارات‏‫. صص14-15.
  13. ↑ سمسار، محمد حسن (1342). آرایش و هنر. هنر و مردم. بهمن 1342. شماره 16. صص35-36.
  14. ↑ خ‍زائ‍ل‍ی‌، ع‍ذرا (1387). ف‍ره‍ن‍گ‍ن‍ام‍ه‌ آرای‍ش‌: واژه‌ن‍ام‍ه‌ ت‍وص‍ی‍ف‍ی‌ م‍واد، اب‍زار و اص‍طلاح‍ات آرای‍ش‍ی‌. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ال‍ی‍ف‌ ع‍ذرا خ‍زائ‍ل‍ی‌، اس‍ع‍د ص‍ال‍ح‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: ب‍ال‌. صص118-122.


نویسنده: حکمت بروجردی

برگرفته از «https://portals.nlai.ir/zanan/index.php?title=حنا&oldid=14292»