حنا

حنـا (در عربی فارسی /ḥanā/ در عربی/ḥennā/) بـا نـام علمی Lawsonia inermis L. از خـانوادۀ حنائیان (Lythraceae) است .

.

تاریخچه

استفاده از حنا به عنوان یک ماده دارویی یا آرایشی به 5000 سال قبل برمی گردد. این گیاه از گذشـته بسـیار دور در مشـرق زمین برای زیبایی و حفـظ سـلامت به کار میرفت. برخی از باستانشناسان بر این باورند که مردم مصر اولین استفاده کنندگان از این گیاه بوده اند، ولی برخی دیگر هندیان را پیشگام در این راه میدانند. در مصر اشراف از آن استفاده آرایشی می‌کردند و کارگران استفاده دارویی. حمله اعراب مسلمان به ایران سبب آشنایی ایرانیان با این گیاه شد؛ ولی با نفوذ اروپایی‌ها، اسـتفاده از آن محدود شد.

مشخصات گیاه‌شناختی

این گیاه درختچه‌ای بـه ارتفـاع حدود 2 متر و شاخه های جوان 4 گوش است. برگ ها تخم مرغی یا نیزه ای پهن با نوک تیز یا نیشک دار، در پایین باریک و به دمبرگ کوتاه تبدیل شونده، به طول 20 تا 36 و عرض 10 تا 13 میلیمتر، با رگبرگهای شانه ای. گل آذین خوشه ای، به طول 9 تا 12.5 سانتی متر، دمگل ها به طول 1 تا 3 میلیمتر. گل بنه سپری به طول 1 میلی متر، کاسبرگ‌ها تخم مرغی تا مثلثی و نوک تیز به طول 2.5 تا 3 و عرض 1.5 تا 2 میلیمتر، بدون کاسبرگ فرعی. گلبرگ ها سفید و یا زرد کم رنگ، کلیوی، چروکیده، به طول 4 تا 5 و عرض 3 تا 4.6 میلیمتر، بلندتر از کاسبرگ ها. پرچم ها 8 تایی، متقابل با کاسبرگها، به طول 4 تا 6 میلیمتر. تخمدان کروی به قطر 1 تا 2 میلیمتر؛ خامه گوشتی به طول 4 تا 5 میلیمتر؛ کلاله ساده. کپسول کروی به قطر 4 تا 6 میلی متر که درون این کپسول ها دانه های مخروطی تا سه گوش قهوه ای قرار گرفته اند بدون کرک به طول 2 و عرض 1.5 میلیمتر. موسم گلدهی این گیاه اوایل بهار تا اوایل پاییز است. پراکندگی جغرافیایی آن در ایران، پاکستان، هند، نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری شرق آفریقا و جنوب آسیاست. پراکندگی در ایران در مناطق غرب و جنوب است.

حنا با حنای مجنون (وسمه) که به رنگ آبی تیره است متفاوت است.

خواص حنا در طب سنتی

حنا یکی از گیاهانی است که طی قرون متمادی مورد توجه حکمای طب سنتی بوده است و در کتب متعدد شـرح آن ذکـر شده است. از طرفی استفاده از حنا در مراسم و آداب مذهبی و بعضاً توصیه‌هایی که از بزرگان دین در مورد مصرف حنا آمـده است، موجب شده تا برخی از دانشمندان طب سنتی حنـا را بـا عنوان «سید ریاحین» یاد کنند و با این عبارت اهمیت حنا را در  مقایسه با سایر گیاهان یادآوری نمایند. حنا خواص درمانی فراوانی داشته و آن را به تنهایی و یا همراه با روغن های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن های حیوانی، سرکه، زعفران، عسل، موم و... جهت درمان انواع بیماری ها از درد عضلانی و ناخن های شکننده گرفته تا بیماری هایی همچون جذام، وبا و بیماری های اعصاب مورد مصرف قرار می دادند.طبیعت حنا سرد و خشک است. حنا مصرف خارجی داشته و جهت درمان بیماری‌های پوستی مختلف نظیر خشک کردن زخم‌های ترشح‌دار، درمـان جرب (تا حدودی معادل اگزما) و همچنین درمان زخم‌های گوشه ناخن تجویز می شده است. حنـا یکـی از گیاهان مؤثر در درمان آبله و جذام بوده و به طرق مختلفـی در درمان این بیماری‌ها به کار می رفته است.

در رفع سردرد کاربرد داشته است. در کتب طـب سـنتی در مـوارد متعددی به ضمادهایی از حنا اشاره شده کـه بـرای رفـع انـواع صُداع (سردرد) به کار می‌رفته‌اند.

حِنّا سرد و خشک است اندر آخر درجه ی اول، و اندر او قوّتی است که تحلیل و قبَض کند، و چون اندر آب بپزند، و آن آب بر اندام سوخته ریزند منفعت کند، و آماسهای گرم را نیز، از قبل آنکه خشکی اندر او حاصل کند بی رنج، و ریش دهان را نیک بود خاصه ریشی که از جنس قُلّاع بود، و روغنش معتدل است میان سرد و گرم، موی را قوی و سیه کند.مفتح افواه عروق و سدد و مجفف بیلذع و محلل اورام. با قطران و روغن زیتون جهت رویانیدن موی سر. بقدر یک مثقال با عسل و کتیرا جهت تقویت دماغ.

نباتیست ساقش بقدر نیم زرع و سرخ و برگش شبیه به برگ مورد و عریض تر از آن و نرم و گلش سرخ مایل به سفیدی و فاغیه نامند و خوشبو و در سالی دو بار گل می کند.

حنا سرد و خشک است در درجه اولی. آماس را که ماده او گرمی باشد بنشاند و قابض است. و اگر حنا را بپزند و بر موضعی که بر آتش سوخته باشد بنهند منفعت کند، زیرا که در وی قوت تجفیف است بی آنکه درد کند و اذی رساند و سودمند است و گل حنا در سردی و گرمی معتدل است و آماسها را بنشاند. روغن حنا نیز ورمها را بنشاند.

حنای یزد و کرمان از بهترین انواع حنا هستند.

فیتوشیمی

مهمترین ماده فعال گیاه حنا Lawsone، لاوسون (2- هیدروکسی – 4، 1- نفتوکینون) است که یک ترکیب رنگی است. لاسون در حالت طبیعی، تا هنگامی که برگ چیده نشده است، رنگی به نظر نمی رسد. اما به محض جدا شدن از درخت و قرار گرفتن در نور خورشید و هوا تبدیل به ماده ای جدید می شود که دارای رنگ قرمز است. خاصیت محافظت کننده کبدی، فعالیت ضد دیابت، اثر تنظیم کننده سیستم ایمنی بدن، اثرات آنتی اکسیدان، اثر ضد باکتری دارد. این اثر مربوط به وجود ترکیبات نفتوکینونی در گیاه حنا است. عصاره آبی برگ های حنا اثرات ضد باکتریایی قابل توجهی از خود نشان می دهند.

اثر ضد قارچی، فعالیت ضد درد، در طب سنتی عرب در درمان درد و تب

فعالیت ضد التهابی، اثر التیام زخم

میکروارگانیسم هایی که باعث عفونت زخم سوختگی می شوند را مهار کنند.

اثر افزایش دهنده حافظه

باعث افزایش حافظه، کاهش اضطراب و افسردگی می شود و همچنین از طریق تعدیل میزان سروتونین و نوراپی نفرین به خلق و خوی و رفتار نیز تأثیر می گذارد.

استفاده آرایشی

حنا مورد مصرف مردان و زنان هردو بوده. مردان موهای سر و صورت و دست و پا را با آن رنگ می کردند و زنان معمولا موهای سر و گاهی تمام دست و پا و زمانی فقط قسمتی از آن را مانند ناخنها، یا کف دست و پا، یا پشت آن را با حنا رنگین می ساختند. استفاده پی در پی از حنا، موجب خشکی و شکسته شدن مو می شود. از این جهت از حنا، سه یا چهار ماه یک بار باید استفاده شود. برای استفاده بیشتر و به منظور کاهش دادن مواد آسیب زای حنا، آن را با آب کافی رقیق می کنند و هم می زنند، تا مواد قابل حل در آب حل شده و مواد غیرقابل حل آسیب دهنده رسوب کند. بعد موی شسته را با آب حنا به طور کامل آغشته می کنند، بعد آب می کشند. حنا به مو شفافیت و حالت می دهد.میزان قرمز شدن و رنگ گرفتن پوست و مو به دو عامل بستگی دارد. یکی ساختمان مو و دیگر ترکیبات شیمیایی حنا. میزان قرمز شدن رنگ مو، بستگی به طبیعت رنگدانه هایی دارد که در داخل ساختمان مو موجود است، به همین دلیل میزان تیره و روشنی رنگ مسئله قابل پیش بینی نیست. موهای طبیعی و سالم رنگ قرمز زیبا به خود می گیرند، ولی موهای سفید یا موهای خشک و شکننده رنگ های متفاوت به خود می گیرند، زیرا بازتاب ماده شیمیایی رنگ حنا متفاوت است.

در قدیم از حنا دو گونه استفاده می شد. یکی جهت رنگ کردن مو و دیگری، جهت ایجاد نقش و نگار بر روی پوست. برای رنگ کردن مو گاهی حنا را با برگ یا میوه گیاهان دیگر چون نیل، قهوه، میخک و لیمو مخلوط می کردند. خمیری که از مخلوط کردن حنا با این گیاهان حاصل می شد، برای رنگ کردن مو به کار می بردند. برای کشیدن نقش و نگار با حنا بر روی پوست، مقدار بسیار کم شکر و روغن به حنا اضافه می کردند، تا رنگ اثر و دوام بیشتری پیدا کند. در ایران، مصر و ترکیه هنوز در برخی از شهرهای کوچک و روستاها، قبل از مراسم ازدواج، مراسم حنابندان برگزار می گردد. در مراسم حنابندان نه تنها عروس بلکه دیگر دختران جوان و زنان همراه با عروس بر دست و پای خود حنا می ببندند.

گاه با حنا نقشهاى خاصى در كف دست، پا و ساير بخشهاى بدن رسم مىكردند. اين نقوش را «نگار» و اين كار را «نگاربندى» مىگفتند. براى نگاربندى از سنگ حنابندان استفاده مىكردند.

*** در حال تکمیل