نجم‌السلطنه
ملک‌تاج فیروز ملقب به نجم‌السلطنه (1233- 1311)، مادر دکتر محمد مصدق، از شاهزادگان قاجار و یکی از دختران فیروز میرزا فرمانفرما نوه فتحعلی‌شاه، از جمله واقفان زن در دوره پهلوی اول بوده است.
زندگی‌نامه
ملک‌تاج ملقب به نجم‌السلطنه از طرف پدر و مادر نتیجه فتحعلی‌شاه قاجار بود.[۱] وی در تاریخ 9 بهمن 1233 هجری شمسی متولد شد و در تاریخ 10 دی ماه 1311 وفات یافت.[۲] پدر نجم‌السلطنه فیروز میرزا نصرت‌الدوله ملقب به فرمانفرما، فرزند ولیعهد قاجار عباس میرزا نایب‌السلطنه (۱۲۰۳–۱۲۴۹ ق) و نوه فتحعلی‌شاه قاجار و مادرش حاجیه هماخانم دختر بهمن میرزا بهاءالدوله، یکی دیگر از پسران عباس میرزا بود.[۳]
خواهران و برادران
فیروز میرزا و هماخانم چهار فرزند ـ سه دختر و یک پسر ـ داشتند. یکی از دختران به نام ماه سیما در جوانی فوت کرد. دختر ارشد، نجم‌السلطنه و دومی سرورالسلطنه، همسر مظفرالدین شاه بود. کوچکترین فرزند او عبدالحسین میرزا بعدها لقب پدر یعنی فرمانفرما را از آن خود کرد.[۴]
ویژگی‌های فردی
نجم‌السلطنه فردی هوشمند، حساس، زرنگ و چالاک و پر جنب و جوش بود؛ [۵]قدی کوتاه داشت، تند سخن می‌گفت و با سرعت حرکت می‌کرد و حوصله حرف‌های بیهوده و بدیهیات را نداشت. او مؤمن و پایبند به دین و مشیت الهی بود و بسیار علاقمند به زیارت اهل بیت بود.[۶] قوی و خوشبین بود و حتی اگر احساس ضعف می‌کرد، ناامید نمی‌شد. به بخت و اقبال بسیار اعتقاد داشت. زندگانی ساده و بی‌آلایشی داشت و اهل تجملات نبود.[۷] نامه‌های نجم‌السلطنه به فرمانفرما نشان می‌دهد از سواد چندانی برخوردار نبود.[۵]
ازدواج
نجم‌السلطنه سه بار ازدواج کرد و هر سه بار نیز با فرزندانی کوچک بیوه شد.[۸]همسر اولش مرتضی قلی‌خان وکیل‌الملک کرمانی بود که در 16 سالگی به عنوان همسر دوم به عقد او درآمد. علت این ازدواج این بود که پدرش فیروز میرزا گرچه وزیر جنگ بود، ولی ثروت چندانی نداشت، بنابراین درصدد وصلت با خانواده ثروتمندی برای دخترش برآمد. او سابقه آشنایی دیرینه‌ای با خانواده وکیل‌الملک کرمانی به سبب چندین سال خدمت در کرمان داشت و به همین سبب دخترش را به همسری مرتضی قلی خان درآورد. مرتضی قلی خان که متأهل بود و چند فرزند داشت و بسیار مسن‌تر از نجم‌السلطنه 16 ساله بود در سال 1296ق در تهران درگذشت. او تعلیمات نظامی را در روسیه آموخته و با درجه سرتیپی وارد قشون ایران شده بود.[۹]نجم‌السلطنه مهریه قابل ملاحظه‌ای از قرار 4.5 دانگ قریه اسماعیل آباد را دریافت کرد که دهکده‌ای آباد واقع در جوپار، در جنوب کرمان بود.[۱۰]همسر دوم وی، میرزا هدایت الله وزیر دفتر از مردان تجددطلب و پیرو امیرکبیر و از بزرگان آشتیان بود.[۱۱]ازدواج نجم‌السلطنه و وزیر دفتر دو سال پس از فوت مرتضی قلی خان وکیل‌الملک در ۱۲۹۸ق صورت گرفت. حاصل این ازدواج محمد ملقب به مصدق‌السلطنه و آمنه ملقب به دفترالملوک بود. محمد بعدها نام خانوادگی مصدق را برای خود برگزید.[۱۲]نجم‌السلطنه پس از فوت همسر دومش، در 1311ق با میرزا فضل الله خان وکیل‌الملک تبریزی طباطبایی دیبا از خانواده‌های معروف آذربایجان ازدواج کرد. او مدتی در پطرزبورگ وزیر مختار بود و سپس منشی ولیعهد مظفرالدین میرزا شد. فضل الله خان دیبا پس از فوت همسرش با نجم‌السلطنه ازدواج کرد. میرزا فضل الله وکیل‌الملک از همسر قبلی خود ۱۱ فرزند داشت که چندان با نجم‌السلطنه سازگاری نداشتند. حاصل این ازدواج پسری بود به نام ابوالحسن (ثقه‌الدوله) دیبا.[۱۳]
نفوذ بر مصدق
نفوذ و تأثیر ملک‌تاج بر پسرش، محمد مصدق عمیق و پردوام بود. وی زنی صاحب عزم و اراده قوی بود که مصدق حتی در مباحث و سخنرانی‌های عمومی از فرزانگی او سخن می‌گفت. او پند مادرش در هنگامه دشوار 1293 را -که شایعات نادرستی درباره او بر سر زبان‌ها افتاده بود- در سراسر زندگی طولانیش آویزه گوش قرار داد. نجم‌السلطنه به مصدق گفته بود: وزن اشخاص در جامعه به قدر شدائدی است که در راه مردم تحمل می‌کنند. او تا زمان وفاتش در 1311 در تمامی تصمیم‌های خصوصی و عمومی مصدق نقش فعالانه داشت.[۱۴]
امور خیریه
ملک‌تاج خانم نجم‌السلطنه زنی خیّر و اهل وقف بود. مادرش هماخانم هم از زنان متدین بود که در امور خیریه مشارکت فراوان داشت؛ بقعه متبرکه امامزاده داود و مسجد شاهزاده خانم با هزینه او ساخته شد. نجم السلطنه نیز نظیر مادرش قسمتی از دارایی خود را وقف امور خیریه کرد. بیمارستان نجمیه یکی از آثار خیریه او می‌باشد.[۱۵]
منابع
- ↑ اتحادیه، منصوره (1388). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری نموده‌اند؛ زندگی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه 1311-1233ش/1350-1270ق. تهران: تاریخ ایران. صص 23-27.
- ↑ خدایار محبی، منوچهر (1325). شریک مرد. تهران: چاپخانه تابان. ص112.
- ↑ فرمانفرمائیان، مهرماه (رئیس) (1377). زندگی‌نامه عبدالحسین میرزا فرمانفرما. تهران: نشر توس. ص30.
- ↑ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. صص24-25.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. ص 26.
- ↑ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. صص64-65.
- ↑ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. صص118-119.
- ↑ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. ص14.
- ↑ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. ص27.
- ↑ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. ص31.
- ↑ تاج‌بخش، حسن (1379). تاریخ بیمارستان‌های ایران (از آغاز تا عصر حاضر). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ص242.
- ↑ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. صص42-43.
- ↑ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. ص49.
- ↑ کاتوزیان، همایون (1371). مصدق و نبرد قدرت در ایران. مترجم احمد تدین. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا. ص22.
- ↑ عاقلی، باقر (1380). شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. ج3. تهران: نشر گفتار با همکاری نشر علم. ص1454.
پیوند به بیرون
نگارخانه
نامه‌ای به خط نجم‌السلطنه[۱]
نامه‌ای از نجم‌السطنه به برادرش عبدالحسین میرزافرمانفرما[۲]
نامه‌ای از نجم‌السطنه به برادرش عبدالحسین میرزافرمانفرما[۳]
مهر نجم‌السلطنه[۴]
نویسنده: حکمت بروجردی