بیمارستان نجمیه
بیمارستان نجمیه (افتتاح 15 آذر 1308) اولین بیمارستان خصوصی تهران بود که به همت نجم‌السلطنه شاهزاده قاجاری و مادر دکتر محمد مصدق ساخته و وقف شد. نجم‌السلطنه در سال‌های آخر زندگی خود احداث این بیمارستان را در باغی که در ضلع غربی خیابان یوسف‌آباد واقع بود آغاز کرد. این باغ از شوهر سوم او میرزا فضل‌الله وکیل‌الملک تبریزی دیبا به او رسیده بود. این بیمارستان که نجمیه نام گرفت، اولین بیمارستان خصوصی تهران بود که نیمی از تخت‌های آن را نجم‌السلطنه وقف بیماران مستمند کرد.[۱]
واقف
حاجیه ملک تاج خانم فیروز، ملقب به نجم‌السلطنه، فرزند شاهزاده فیروز میرزا نصرت‌الدوله و همایون سلطان (ملقب به شاهزاده خانم و واقف مسجد– مدرسه شاهزاده خانم) بود که در خرداد 1305 و نزدیک به شش سال پیش از درگذشتش، بیمارستانی در جنب خیابان یوسف‌آباد– کمی پایین‌تر از تقاطع خیابان‌های حافظ و جمهوری اسلامی– ساخت و در آبان 1307 ه.ش/ 1347 ه.ق مطابق وقف‌نامه اول، آن را با نام مریضخانه نجمیه برای عموم بیماران وقف کرد. طبق همین سند او املاکی را در داخل و خارج شهر برای مصارف این مرکز و بیماران ضمیمه کرد و تولیت و نظارت آن را خود و خانواده‌اش برعهده گرفتند. دکتر مصدق هم در سند یاد شده، سهم خود را در بلوک غار، مانند مادرش وقف نمود.[۱] بنای ساختمان بیمارستان نجمیه در 15 خرداد 1305 آغاز شد.[۲] در طول چند سالی که بیمارستان ساخته می‌شد، نجم‌السلطنه که در خانه کوچکی در همان باغ سکونت داشت با وجود کهولت سن شخصاً به امور ساختمان سرکشی می‌کرد و در هر غروب اجرت کارگران را خود می‌پرداخت. این بیمارستان در 15 آذرماه 1308 افتتاح شد.[۱] در مهر 1309، بار دیگر، نجم‌السلطنه موقوفاتی را برای بیماران این مرکز و امور دیگر افزود که رونوشتی از آن در حاشیه سمت راست وقف‌نامه اول آمده است.[۲]پس از مرگ نجم‌السلطنه در دی 1311، فرزندش دکتر مصدق عهده‌دار تولیت آن گردید. نکته جالب و غیرمعمول درباره موقوفه بیمارستان نجمیه این است که نجم‌السلطنه حق نظارت را به دختر ارشد خود زرین تاج (شوکت‌الدوله) و بعد از او به ملوک (عشرت‌الدوله) و پس از او به آمنه دفترالملوک واگذار کرد. تولیت موقوفات با پسرانش محمد مصدق و سپس ابوالحسن دیبا بود. نجم‌السلطنه نخست اداره بیمارستان را به دکتر یوسف میر سپرد. دکتر میر که اهل ایروان بود بدون دانستن زبان فارسی به ایران آمد و در بیمارستان ارتش آغاز به کار کرد. او همسر فخرآفاق، نوه نجم‌السلطنه، دختر عشرت‌الدوله و موثق‌السلطنه بود.[۳]
از آذرماه 1308 تا مهرماه 1311 نجم‌السلطنه ماهی 450 تومان برای مخارج نگهداری ده مریض شبانه‌روزی و دادن نسخه رایگان به بیماران غیردائم به آقای دکتر میر می‌پرداخت. سپس از آنجا که عواید موقوفه به مخارج کفایت نمی‌کرد، پذیرش رایگان بیماران تعطیل شد. در هشتم آبان 1311 اداره بیمارستان به دکتر معاون واگذار شد و مقرر شد از محل درآمد بیماران خصوصی، ماهی دویست و پنجاه تومان بپردازد. این مبلغ همراه با عواید املاک و مستغلات به تعمیر بیمارستان و پذیرش مجدد بیماران شبانه‌روزی اختصاص می‌یافت. نجم‌السلطنه در تاریخ 10 دی ماه 1311، یعنی دو ماه بعد از قرارداد با دکتر معاون، از دنیا رفت.[۲]
موقوفات بیمارستان
بر طبق وقف‌نامه 5 آبان 1307 که متن آن در ذیل آمده ایشان املاک و مستغلات ذکر شده را وقف بر آن نموده‌اند. 1- شش دانگ یک باب مریضخانه به انضمام حیاط، آشپزخانه و رخت شوی خانه و حیاط خلوت و حیاط بزرگ و کاروان‌سرا و قهوه‌خانه و گاراژ به مساحت 7000 ذرع مضروب، واقع در خیابان مولوی، ناحیه 3 حسن‌آباد تهران، پلاک نمره 1829 تا 1832، نمره ورقه مالکیت 1332، تاریخ صدور ورقه 5 آبان 1311، نمره ملک 1329 که در صفحه 121 دفتر املاک به ثبت رسید. 2- سیزده باب دکاکین واقعه در بازار صندوقدار، جنب گلوبندک تهران که موقع توسعه خیابان جلیل‌آباد و جباخانه از بین رفته و مؤسسه بلدیه برای جبران خسارات موقوفه مبلغ 25661 ریال بر طبق مراسله نمره 4004 مورخه 28/3/ 1313، خطاب به این جانب به مرحومه واقفه تأدیه نموده. 3- شش دانگ هریک از 12 باب دکاکین به انضمام شش دانگ یک باب کاروان‌سرا معروف به سرای روغنی‌ها و یک باب انبار متصل به یکدیگر واقع در ناحیه 8 بازار محمدیه. 4- شش دانگ قریتین عباس‌آباد و رستم‌آباد به انضمام یک قطعه زمین به مساحت 135 جریب اراضی پلائین متصلات به یکدیگر، واقع در بلوک غار. 5- هشت باب دکان و یک نیم بابی به اضافه یک باب خانه واقع در ناحیه 4 سنگلج، گذر ارباب، محله قورخانه کهنه. 6- شش دانگ یک باب عمارت پلاک نمره 5800 واقعه در ناحیه 4 سنگلج تهران خیابان شاهپور گذر وزیر دفتر. 7- شش دانگ یک باب عمارت پلاک نمره 6207 واقع در ناحیه 9 پشت باغ آصف‌الدوله.
وضعیت کنونی
بیمارستان نجمیه پس از مرگ نجم‌السلطنه فعال باقی ماند. در بحبوحه نهضت ملی نفت و در زمان نخست وزیری دکتر مصدق در ۱۳۳۳ش.، محمدحسن شمشیری که یکی از هواداران جبهه ملی و شخص دکتر مصدق بود و در بازار تهران رستوران و چلوکبابی معروفی داشت بخش جدیدی به بیمارستان افزود. پس از فروش بعضی از موقوفه‌های بیمارستان و با کمک مالی شمشیری و ثقه‌الدوله که ۳۰ درصد شرکتش را به بیمارستان اهدا کرد، ساختمان بزرگ، با تجهیزات جدید در کنار ساختمان قدیم بیمارستان ساخته شد. بعد از انقلاب اسلامی بیمارستان نجمیه توسط سپاه پاسداران اداره شد و اداره اوقاف سرپرستی موقوفه‌های خانواده مصدق را به عهده گرفت. [۳]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری نموده‌اند؛ زندگی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. صص 112-113.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ رضایی، امید (1378). بیمارستان نجمیه. فصلنامه وقف میراث جاویدان. سال 7، شماره 4. صص37-41.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ اتحادیه، منصوره (1389). زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند؛ زندگانی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران. صص113-114.
پیوند به بیرون
نگارخانه
وقف‌نامه بیمارستان نجمیه، سند 6122/340، موجود در آرشیو ملی ایران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
نویسنده: حکمت بروجردی