مهرانگیز منوچهریان

مهرانگیز منوچهریان (1285-1379) نخستین حقوقدان زن در ایران، برنده جایزه حقوق بشر سازمان ملل متحد، ریاست مادام‌العمر اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان و نخستین سناتور زن در ایران بود.

مهرانگیز منوچهریان، نخستین حقوقدان و سناتور زن ایرانی

زندگی‌نامه

مهرانگیز منوچهریان در سال ۱۲۸۵ در مشهد به دنیا آمد. مادرش، درة التاج، زنی اهل علم و فرهنگ و هنر و پدرش، منوچهر منوچهریان، از مشروطه‌خواهان مبارز بود. مهرانگیز خط فارسی را از مادر بزرگ و الفبای لاتین را از مادرش آموخت. او در هشت سالگی در امتحانات ورودی مدرسه شرکت کرد و در کلاس سوم ابتدایی پذیرفته شد، اما آموزش‌های خانگی او فراتر از آموزش مدرسه بود، به طوری که در نیمه همان سال کلاس چهارم و در تعطیلات تابستان کلاس پنجم را گذراند و در نه سالگی کلاس ششم را در مدرسه ژاندارک آغاز کرد. پس از آن، دوره متوسطه را در مدرسه فرانکو پرسان گذراند. با خاتمه امتحانات دوره اول متوسطه، مهرانگیز به دلیل تعطیلی مدرسه فرانکو پرسان تحصیلاتش را در دارالمعلمات ادامه داد. او برای آن که در دانشسرای عالی تحصیل کند عریضه‌ای به رضاشاه نوشت، چرا که دانشسرای عالی فقط آقایان را ثبت‌نام می‌کرد. به این ترتیب او با دستور رضا شاه اولین دختر ایرانی بود که توانست وارد دانشسرای عالی شود. از 1319 تا 1324 مهرانگیز تلاش کرد وارد دانشکده حقوق شود، ولی به همان دلیل قبلی یعنی اختصاص داشتن دانشکده حقوق به مردان از پذیرش او خودداری می‌کردند. نهایتا تلاش‌های مهرانگیز پس از پنج سال نتیجه داد و او توانست با شکایت از دانشکده حقوق نظر آنها را در پذیرش دانشجویان دختر تغییر دهد و به همراه 13 دختر دیگر در 1325 وارد دانشکده حقوق شود. او از 1328 وکالت را آغاز کرد. او در همان زمان بود که کتابی با عنوان انتقاد قوانین اساسی و مدنی و کیفری ایران از نظر حقوق زن را منتشر کرد. در آن کتاب بود که منوچهریان قوانین مربوط به خانواده، جزا و انتخابات را به نقد کشید. این کتاب البته در زمان چاپ با مخالفت شدید حکومت روبرو شد، به طوری که هیچ چاپخانه‌ای حاضر به چاپ آن نمی‌شد. او در سال 1327 با همکلاسی‌اش حسینقلی حسینی‌نژاد که بعدها دکترای حقوق گرفت و استاد دانشکده حقوق شد ازدواج کرد. او در سال 1334 اولین و تنها زنی بود که در کنکور دکترای رشته حقوق پذیرفته شد.

مهرانگیز منوچهریان به زبان فرانسه و انگلیسی مسلط بود و با زبان‌های آلمانی و عربی آشنایی داشت. او تا پیروزی انقلاب اسلامی به کار وکالت مشغول بود و پس از آن پروانه وکالتش باطل شد. او در ۱۴ تیر ۱۳۷۹ در تهران درگذشت.

اقدامات

منوچهریان از اولین کسانی بود که در مورد قوانین مربوط به اطفال بزهکار کار کرد و از سوی دیگر پایه‌گذار رشته اطفال در دکترای حقوق بود. او تلاش کرد نام نامشروع، ولدالزنا یا حرام زاده از کودکانی که از طریق ازدواج پدر و مادر به وجود نیامده‌اند حذف شود و حقوق این کودکان حفظ شود.

چرا که طبق اصل مسلم حقوقی اگر پدر و مادر طفل مرتکب رفتاری غیر مجاز شوند نباید مکافات آن دامنگیر طفل شود.

او برای این که این کودکان بدون شناسنامه نمانند یا شناسنامه‌هایشان مایه سرافکندگیشان نشود پیشنهاد داد هریک از پدر یا مادر به تنهایی بتوانند برای طفل خود شناسنامه بگیرند و ذکر عنوان پدر نامعلوم در شناسنامه این افراد ممنوع شود.

او با تأسیس اتحادیه زنان حقوقدان توانست برای گرفتن حق رأی زنان و قانون حمایت از خانواده که به موجب آن حق تعدد زوجات را از مرد سلب می‌کرد و حق طلاق را هم که صرفا به دست مرد بود از او می‌گرفت. او به عنوان سناتور تلاش کرد دادگاه‌های ویژه اطفال تشکیل شود و نیز ایران به اعلامیه جهانی حقوق کودک بپیوندد. البته طرح دادگاه‌های ویژه اطفال به نتیجه نرسید، اما در سال 1347 کانون اصلاح و تربیت تشکیل شد که از نتایج آن طرح بود. موضوع پرداخت حق تأهل به زنان کارمند نیز که تا آن زمان فقط به مردان متأهل تعلق می‌گرفت از دیگر مسائلی بود که منوچهریان برای آن تلاش زیادی کرد، ولی با تصویب قانون استخدام کشوری منتفی شد. او تلاش زیادی کرد سقط جنین در شرایطی قانونی شود. او تلاش زیادی کرد اجازه مرد درباره خروج زن متأهل از کشور را از قانون گذرنامه حذف کند، اما چون با مخالفت‌های بسیاری از جمله شریف امامی روبرو شد در 1351 از سناتوری استعفا داد. او تنها سناتوری بود که در دوران پهلوی از سمت خود استعفا داد.

تحصیلات

کارشناسی فلسفه و علوم تربیتی از دانشگاه تهران: از مهر 1314 تا خرداد 1317

کارشناسی حقوق (رشته قضایی) دانشگاه تهران: از آبان 1325 تا 1327

دکترای حقوق (رشته تخصصی حقوق جزا) از دانشگاه تهران: از 1334 تا 28 آذر 1338

رساله دکترا: جرائم اطفال- طرح تأسیس محاکم اختصاصی اطفال و بنگاه‌های وابسته به آن در ایران

سابقه تدریس

دبیر فلسفه و روانشناسی در دبیرستان‌های تهران و دانشسرای عالی: 1317-1332

استاد حقوق جزا در مؤسسه عالی حسابداری: 1343-1347

استاد کارشناس ارشد (در بخش قضایی و مشاوران اجتماعی) دانشگاه ملی ایران: 1345-1346

استاد تحولات اجتماعی ایران در مرکز آموزش سازمان امور استخدامی کشور: 1348-1350

مشاغل

وکیل درجه اول دادگستری و مشاور حقوقی: 1327-1361

سناتور انتصابی مجلس سنا: 1342-1351

مشاور حقوقی و جرم‌شناس در کانون هدایت کودک (مرکز روانی و تربیتی و طبی و اجتماعی)

وابسته به انجمن ملی حمایت کودکان: 1341-1345

عضویت در مجامع

اتحادیه زنان حقوقدان ایران- مؤسس و رئیس اتحادیه: از خرداد 1340

عضو کانون وکلای دادگستری ایران از 30 آذر 1328

عضو اتحادیه بین‌المللی وکلای دادگستری

عضو اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان (از تأسیسات گروه ب کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد)

رئیس افتخاری مادام‌العمر اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان: از 1963

عضو مرکز صلح جهانی از طریق حقوق

عضو انجمن آمریکایی حقوق بین‌الملل

عضو کمیته مکاتبات وابسته به شورای ملی زنان آمریکا: 1936- 1969

مؤسس و رئیس سازمان داوطلبان حمایت خانواده

عضو انجمن بین‌المللی حقوقدانان

عضو اتحادیه بین‌المجالس

اولین زن عضو هیئت منصفه مطبوعات در سال 1343 به همراه نیره سعیدی، پروین صوفی، شوکت ملک جهانبانی و فرخ‌رو پارسای

جایزه‌ها و افتخارات

جایزه صلح حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال ۱۹۶۸

جایزه صلح مرکز صلح جهانی از طریق حقوق در سال ۱۹۷۱

آثار

1. صداشناسی
2. گرامر موسیقی
3. روانشناسی از نظر پرورش کودکان (بی‌تا). تهران.[۱]
4. ارکسترشناسی
5. انشاء موسیقی
6. زیبایی‌شناسی (1368). تهران: احمد کرمی.[۲]
7. توافق و هماهنگی در موسیقی
8. محیط طفل در ایران از بدو تولد تا سن هفت سالگی
9. آهنگ‌سازی یا ترکیب الحان
10. مقایسه برنامه تعلیمات ابتدایی با برنامه تعلیمات ابتدایی آلمان
11. نظری به فلسفه آرتور شوپنهاور
12. ایمان از نظر روانشناسی
13. مقایسه هبه در قانون ایران با هبه در قانون فرانسه
14. فلسفه اخلاق (1327). اثر لوماریه، بی‌جا.[۳]
15. روان‌شناسی برای سال ششم ادبی و پنجم فنی دختران (1331). تهران: ابن سینا.[۴]
16. زیبایی‌شناسی برای سال ششم ادبی (بی‌تا). تهران: ابن سینا.[۵]
17. انتقاد: قوانین اساسی و مدنی و کیفری ایران از نظر حقوق زن (بی‌تا). بی‌جا.[۶]
18. تفسیری بر اعلامیه جهانی حقوق بشر از نظر حقوق زن ایرانی
19. وضع کنونی معارف بشری: بیماری‌های روحی و عصبی (1339). اثر هانری باروک، تهران: علمی.[۷]
20. تفسیر قراردادهای ژنو از نظر جرائم بین‌المللی
21. تکرار جرم در حقوق ایران و فرانسه
22. تحقیق در خیانت در امانت از نظر رویه قضایی ایران و فرانسه
23. روانشناسی و اسراء جنگی
24. مسئولیت مدنی شخص حقوقی
25. دولت اگر بخواهد می‌تواند مراکز فساد را ببندد
26. مسئله جرائم اطفال: طرح تأسیس محاکم اختصاصی اطفال و بنگاه‌های وابسته به آن در ایران (رساله دکترا) (1340). بی‌جا: یونیسف، انجمن ملی ایرانی حمایت کودکان‏‫.[۸]
27. وضع حقوقی زن در جهان (ترجمه گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد در 1958) (1342) تهران: اتحادیه زنان حقوقدان ایران.[۹]
28. طرح اصلاحی بعضی مواد قانون مدنی و نسخ ماده 179 قانون جزا (عنوان روی جلد: طرح قانون خانواده بر مبنای تساوی حقوق زن و مرد) (بی تا). بی‌جا: اتحادیه زنان حقوقدان ایران.[۱۰]
29. چرا اطفال ناسازگار می‌شوند و چه باید کرد؟ (1344). تهران: مؤسسه عالی حسابداری.[۱۱]
30. تربیت سیاسی و اجتماعی زن (ترجمه یکی از مدارک سازمان ملل متحد) (1347). بی‌جا: اتحادیه زنان حقوقدان ایران.[۱۲]
31. نابرابری‌های حقوقی زن و مرد در ایران و راه اصلاح آن (1357). تهران: اتحادیه زنان حقوق‌دان ایران وابسته به اتحادیه بین‌المللی زنان حقوق‌دان.[۱۳]
32. حقوق زن در ایران در مقایسه با اعلامیه جهانی حقوق بشر و حقوق کودک
33. ارث زن در حقوق شیعه و تسنن
34. وحشیگری قصاص در حقوق اسلام
35. مسئله خیانت در امانت در حقوق ایران
36. حافظ مشاعره (1368). تهران: ما.[۱۴]
37. سعدی مشاعره
38. سازمان ملل و حقوق زن (ترجمه) (1355)، تهران.[۱۵]

طرح پژوهشی

1. طرح قانون حمایت صغار (1340). تهران: اتحادیه زنان حقوقدان ایران.[۱۶]

پیوند به بیرون

1. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نگارخانه

صفحاتی از کتاب قانون خانواده تألیف مهرانگیز منوچهریان

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

نویسنده: حکمت بروجردی