دائره‌المعارف زن ایرانی
دائره‌المعارف زن ایرانی یک دانشنامه با موضوع زنان است که در دو جلد در سال 1382 با پیشنهاد مرکز امور مشارکت زنان ریاست جمهوری و با همکاری دائره‌المعارف بزرگ اسلامی منتشر شد.
معرفی
دائره‌المعارف زن ایرانی، عنوان مجموعه دو جلدی است که در قالب 918 صفحه اصلی و چهل صفحه مقدمه به سرپرستی دکتر مصطفی اجتهادی و 121 مؤلف، مشاور و ویراستار و پانزده عضو شورای علمی به پیشنهاد مرکز امور مشارکت زنان ریاست جمهوری در دوره تصدی زهرا شجاعی و با همکاری دائره‌المعارف بزرگ فارسی، تدوین و در 1382 انتشار یافت. هدف دائره‌المعارف مزبور، اطلاع‌رسانی درباره زن ایرانی در همه زمینه‌ها، اعم از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ذکر شده، به گونه‌ای که خواننده بتواند ذیل هر مدخل به آخرین دانسته‌های لازم و کافی زمان خود دسترسی پیدا کند. مخاطبان دائره‌المعارف، طیف دانشگاهی و غیردانشگاهی، اعم از متخصص و غیرمتخصص را در برمی‌گیرد. این دائره‌المعارف دارای رویکردی ملی و مذهبی است.
موضوع
دائره‌المعارف زن ایرانی، مجموعه‌ای از مدخلها را که به نحوی با موضوع زن ایرانی ارتباط می‌یابد در بر می‌گیرد. هدف نهایی و غایی این دائره‌المعارف، معرفی زن ایرانی و شناساندن سهم او در تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره‌های مختلف تاریخی است. عبارت زن ایرانی در عنوان این دائره‌المعارف خصوصیات زن یا زنان ایرانی را بیان می‌کند. زنانی که ایرانی‌نژاد نیستند و یا تبار ایرانی ندارند، اما بر جامعه، بر فرهنگ و یا بر تمدن ایران زمین تأثیر گذاشته و یا می‌گذارند،نیز دز این داوره المعارف دارای مدخلند؛ از جمله حضرت فاطمه زهرا (س)، که تبار ایرانی ندارند، اما به دلیلی اهمیتی و تأثیرشان بر زنان ایرانی از جمله مداخل این دانشنامه اند.[۱]
شورای علمی و نویسندگان
این دائره‌المعارف به سرپرستی دکتر مصطفی اجتهادی و سرویراستاری اسداله معظمی گودرزی تدوین شده است. شورای علمی آن عبارتند از: ژاله آموزگار، محمدصادق آینه‌وند، فروغ احراری، اصغر دادبه، محمد دبیرسیاقی، منوچهر ستوده، سیدجعفر شهیدی، بدرالزمان قریب، ابوالقاسم گرجی، فتح الله مجتبایی، کتایون مزادپور، کاظم موسوی بجنوردی، محمد موسوی بجنوردی، سعید نجفی اسداللهی، پرویز ورجاوند.
دائره‌المعارف زن ایرانی دارای بیش از صد نویسنده است که از مهمترین آنها میتوان از محمدعلی اسلامی ندوشن، فریبا افکاری، شیرین بیانی، اکبر ثبوت، محمدحسین خسروپناه، روح‌انگیز کراچی، مصطفی محقق داماد، مسعود عرفانیان، پوری سلطانی، زهره زرشناس، میرجلال الدین کزازی، کتایون مزادپور، سیدصادق سجادی و پوران فرخزاد نام برد.
مدخلها
این دانشنامه با 2160 مدخل در 918 صفحه و در دوجلد چاپ شده است و شامل اصطلاحات، نام‌های امكنه، اشخاص، نهادها، نشريات، فرهنگ عامه در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. حدود 40 مدخل به مباحث فقهی ـ حقوقی زنان اختصاص دارد.
مزایا
این کتاب، در نوع خود در ایران اولین دائره‌المعارف زنان است و از این جهت راه را برای دیگر دانشنامه‌های تخصصی در این عرصه باز کرده است. تعداد مدخل‌های آن قابل ملاحظه است. در برخی موضوع‌ها، به صورت تخصصی تمامی زیرمجموعه را تحت پوشش قرار داده است، مثلاً برای بسیاری از مدارس اولیه دختران مدخل‌نویسی شده است. همچنین کوشیده است تا در بیشتر مداخل، در کمترین حجم، بیشترین اطلاعات ممکن را ارائه دهد و از زیاده‌گویی پرهیز کند تا برای پژوهشگران اطلاعات پایه فراهم آورد. این دانشنامه که مدخل‌های زیادی را شامل میشود بر آن بوده تا با طیف وسیعی از مخاطبان دانشگاهی و غیردانشگاهی ارتباط برقرار کند، از این رو اطلاعات با زبانی غیرمتکلف و غیرتخصصی بیان شده است.
کاستی‌ها
مدخل‌های دائره‌المعارف زن ایرانی فاقد ارجاع درون متنی است و تنها به ذکر منابع در پایان هر مدخل بسنده شده است. برخی مدخلها فاقد نویسنده مشخصند و در پایان صرفاً ذکر شده: دفتر دائره‌المعارف. برخی از مدخلها عیناً از منبع دست دوم دیگری نظیر دانشنامه اسلام یا دائره‌المعارف بزرگ فارسی برداشته شده است. برخی مدخلها اصلاً ربطی به موضوع زنان ندارد (مانند خال، خالکوبی، برخی غذاها مانند آش). برخی مدخلها بسیار کلی است و نمی‌توان عنوان یک مدخل دائره‌المعارفی برای آن گذاشت (مانند زن در ادبیات حماسی ایران، زن در شعر فارسی، زن در نهج‌البلاغه). نام زنان عرب زیادی در بین مداخل دیده میشود که اهل عراقند و با توجه به این که عراق و ایران زمانی تحت سیطره خلافت اسلامی بودند قابل اغماض است، اما معلوم نیست چرا نام برخی زنان عرب اهل عربستان که چندان نیز معروف نیستند (مانند آسیه، محدث اهل مکه) در این دانشنامه دیده میشود. شاید بهتر بود نام آن به جای زن ایرانی به زنان تغییر می‌یافت. به نشریات زنان نیز بسیار محدود پرداخته شده است.
به طور کلی مداخل بیشتر جنبه در زمانی دارد تا همزمانی، به گونه‌ای که کمتر نامی از زنان معروف معاصر در آن به چشم می‌خورد، به ویژه نام کمتر زنی از سیاستمداران ایرانی معاصر در این کتاب دیده میشود. به علاوه، مداخل مربوط به نویسندگان زن از کاستیهای دیگر این دائره المعارف است، مثلا کتاب سووشون به عنوان یک مدخل آمده است، اما اثری از نام نویسنده مشهور معاصر آن سیمین دانشور نیست. از شاعران معاصر زن هم به ندرت نامی یافت میشود.
این دانشنامه فقط یک مرتبه در سال 1382 به طبع رسیده است و فاقد هر نوع ویرایش بعدی است.
منابع
- ↑ دای‍رةال‍م‍ع‍ارف زن ایرانی (1382). ب‍ه‌س‍رپ‍رس‍ت‍ی مصطفی اجتهادی؛ دب‍ی‍ر دای‍رةال‍م‍ع‍ارف و س‍رپ‍رس‍ت ب‍خ‍ش م‍دخ‍ل‌‌گ‍زی‍ن‍ی م‍ح‍س‍ن ب‍ه‍ل‍ول‍ی فسخودی؛ س‍روی‍راس‍ت‍ار اسداله م‍ع‍ظم‍ی‌گ‍ودرزی؛ ب‍ه‌س‍ف‍ارش مرکز امور مشارکت زنان ریاست جمهوری. ت‍ه‍ران: ب‍ن‍ی‍اد دانشنامه بزرگ فارسی. ج1. پیشگفتار. صص بیست و چهار و بیست و پنج.
نویسنده: حکمت بروجردی