فخرآفاق پارسای

فخرآفاق (بتول) پارسای، روزنامه‌نگار دوران مشروطه و از فعالان جنبش زنان

فخرآفاق (بتول) پارسای (1277ـ ؟) روزنامه‌نگار دوران مشروطه و از فعالان جنبش زنان در ایران بود.

زندگی نامه

فخرآفاق پارسای روزنامه‌نگار دوران مشروطه و از فعالان جنبش زنان در ایران در سال 1277 در تهران به دنیا آمد. او در چهارده سالگی با مردی به نام جوادی ازدواج کرد و از او صاحب یک پسر شد. اما پس از مدت کوتاهی از او جدا شد و به عقد ازدواج فرخ دین پارسای،از نوادگان ملا احمد نراقی درآمد. فرخ دین پارسای که نویسنده و مدیر روزنامه بود ابتدا بنا به سنتی خانوادگی معمم شد، اما بعدها عمامه را از سر برداشت و به سلک متجددین درآمد.

فخرآفاق پس از ازدواج نام خانوادگی همسر را برای خود انتخاب کرد و حتی نام کوچک خود را از بتول به فخرآفاق تغییر داد. پدرش کریم مردی متعصب بود که اجازه درس خواندن به دخترش را نمی داد. اما علیرغم مخالفت پدر و دور از چشم او، با کمک پدربزرگش از پنج سالگی در مکتبخانه ای نزد ملا باجی شمیرانی درس خواندن را آغاز کرد و در پنج سالگی جزء آخر قرآن را که در مکتبخانه به «عمه جزء» معروف بود فرا گرفت. از 6 سالگی به مدرسه ای که درست به خانه آنها چسبیده بود رفت و دور از چشم پدر تا امتحانات نهایی کلاس ششم تحصیلات خود را ادامه داد. اما درست در زمان امتحانات نهایی کلاس ششم پدرش متوجه تحصیل او شد و برای این که نتواند گواهی ششم ابتدایی را بگیرد او را از ادامه تحصیل باز داشت.

فخرآفاق در چهارده سالگی شروع به تدريس در يكي از دبستان‌های تازه تأسيس شهر تهران كرد. او پس از ازدواج با فرخ دین به سبب شغل همسر ناچار به مشهد رفت. در مشهد مدتی در مدرسه فروغ السلطنه مشغول به تدریس شد. در همان زمان نشریه «جهان زنان» را به کمک همسرش منتشر کرد. مجله‌ جهان زنان با هدف‌ «تفهیم‌ لزوم‌ تعلیم‌ و تعلم‌ زنان» و «آشنا كردن‌ آنان‌ به‌ حقوقشان» در سال 1299 شمسی‌ منتشر ‌شد. فخر آفاق پارسای معتقد بود كه در شرايط فعلی زنان نبايد در سياست مداخله كنند يا با مخالفان حقوق زنان درگير شوند؛ بلكه بايد «با همان احساسات و عواطف و صداقت و تقاضای حمايت از مردان زمامدار، عجالتا استدعا و تمنا كنند كه وسيله تعليم زنان هرچه بيشتر فراهم شده و نشر معارف در ميان زنان توسعه بيشتر يابد.»

بعد از بازگشت به تهران، پارسای در شماره چهارم این نشریه دو مقاله با عنوان «موقعیت دردناک زنان ما» و «لزوم توجه به وضع ازدواج و لزوم تعلیم و تربیت برای زنان» را منتشر کرد که موجب برانگیختن خشم عده‌ای شد. انتشار مقاله‌ای‌ با عنوان‌ «از حالا» در شماره‌ پنجم‌ آن‌ (نخستین‌ شماره‌ منتشره‌ در تهران‌)، كه‌ در آن‌ زنان‌ به‌ همكاری‌ با مردان‌ دعوت‌ شده‌ بودند، غوغایی‌ بر پا كرد و مدیر آن‌ فرخ‌ دین‌ پارسا و سردبیر آن‌ فخر آفاق‌ پارسای، به‌ اتهام‌ مخالفت‌ با دین‌، به‌ اراك‌ تبعید شدند. فخر آفاق نخستین زن روزنامه نگار است که تبعید شد. او و همسرش به شهر اراک تبعید شدند. اما پیش از رسیدن به اراک به دلایلی که فرخ دین پارسای در نامه ای توضیح میدهد در قم ماندند. متن نامه به قرار زیر است:

... من و خانمم به اراک تبعید شدیم ووقتی به قم وارد شدیم احساس کردیم که عزیمت ما به اراک خطرناک است، زیرا گفت و گوهای تهران در مجالس و منابر دال بر تکفیر خانم من در قم هم منعکس شده بودو.... شنیدم که مدیره جهان زنان را در ردیف دشمنان خانواده رسول سب می نمایند. و چون در اراک هم چند نفری را به اسم بهائی و سوزاندن قرآن مقتول ساخته بودند از رفتن به اراک منصرف و در قم دور از جنجال اقامت گزیدیم.

در قم دخترش فرخ‌رو پارسای به دنیا آمد. آنها پس از دو سال با میانجی گری مستوفی الممالک دوباره به تهران بازگشتند و این بار فخر آفاق به عضویت «جمعیت نسوان وطنخواه ایران» که سازمانی با گرایشات سوسیالیستی بود درآمد و فعاليت های خويش را در راه احقاق حقوق زنان در اين سازمان و در نشريه آن ادامه داد. او پنج فرزند داشت. از تاريخ فوت او اطلاع درستی در دسترس نيست. اما در زمان اعدام فرخ رو پارسای او زنده بوده است.

نامه اعتراضی سید حسن مدرس

نامه اعتراضيه شهيد سيد حسن مدرس به مندرجات انحرافی مجله "جهان زنان" بدين شرح است:

«بسم الله الرحمن الرحيم – حضور مبارك حضرت مولائی آقای امير اعلم وزير معارف و اوقاف، زحمت می دهم شماره پنجم مجله جهان زنان را مطالعه كردم غير از پنج الی شش ورق اول موضوع بحث امثال من نيست و الا عرض می كردم كه آنها هم چندان مفيد نيست. اما چند ورق اول مجملات و مبهماتی است كه از روی جهل و بی اطلاعی از حقوق مشروع و غير مشروع زنهای ملل دنيا اظهار شده. البته تصديق خواهيد فرمود كه ارشاد از روی جهل غير از فساد و ضلالت نتيجه ندارد. اگر نويسنده انكار دارد بفرماييد حاضر شده، خود شما هم تشريف داشته باشيد تا واضح شود كه صاحب اين كلمات ابدا واقف از حقوق زنها به قانون اسلام نيست تا بفهمد كه حقوق آنها و آسايش آنها در قانون اسلام زايد بر آنچه خيال می كنند مراعات شده.

بلی، عيش و عشرت و تمتع از او منحصر بيت شوهر است و بالجمله بايد سعی كرد كه حقوقی كه در اسلام مقرر است مجری شود. هر عيب كه هست از مسلمانی ماست. در خاتمه عرض می كنم جاهل است گوينده و نويسنده اين اوراق و قابليت نوشتن و انتشار دادن اين گونه مطالب را ندارد. والله يهدی من يشاء

و السلام عليكم – فی ۱۴شهر صفر ۱۳۴۰ – سيد حسن المدرس»