حاجیه هما خانم

حاجیه هما خانم یا شاهزاده هما‌ خانم (؟ ـ 1304 ش.) از نوادگان فتحعلی شاه قاجار و از زنان واقف و خیّر این خاندان بود.

زندگی‌نامه

شاهزاده هما خانم فرزند بهمن میرزا ملقب به بهاءالدوله پسر سی و هفتم فتحعلی شاه قاجار و یکی از رجال فرهنگ دوست دوره قاجار بود. او زنی مؤمن، معتقد و خیّر بود؛ به علاوه منقول است که زن بسیار زیبایی بود، ولی عکسی از وی به جای نمانده است. وی در سال 1304 ق، یک سال پس از فوت همسرش، فیروزمیرزا نصرت‌الدوله فرمانفرما، درگذشت و طبق وصیت خود در نجف دفن شد.[۱]

ازدواج

هما خانم نخست با قهرمان میرزا عمیدالدوله، پسر عباس میرزا نایب السلطنه و برادر تنی محمدشاه ازدواج کرد، اما او در جوانی از دنیا رفت. هما خانم پس از فوت همسرش به عقد برادر همسرش فیروز میرزا، پیشکار ولیعهد و حکمران آذربایجان که او هم به تازگی همسرش را از دست داده بود و در تبریز به سر می‌برد درآمد. فیروز میرزا پیش از هما خانم با دختر مستوفی‌الممالک، میرزایوسف، صدراعظم ناصرالدین شاه ازدواج کرده بود و از او یک پسر به نام عبدالحمیدمیرزا ناصرالدوله و یک دختر به نام منورالسلطنه داشت.

ظاهراً به لحاظ ذوق و اخلاق بین حاجیه هماخانم و فیروزمیرزا تفاوت زیادی وجود داشت. فیروزمیرزا ذوق و استعدادی در هنر داشت، چنگ می‌نواخت و در خطاطی شهرت داشت و چندان متشرع نبود. اما هما خانم بسیار مقید به انجام آداب شرعی بود و به زیارت علاقه خاصی داشت.

فرزندان

فیروزمیرزا غالباً در مأموریت بود. سرپرستی، تربیت و پرورش فرزندان با حاجیه هماخانم بود که زنی باشخصیت، محکم و همه عمر مورد احترام بود. گفتنی است که نام سه تن از نتیجه‌ها و یکی از نبیره‌های این زن هما است. هر کدام از فرزندان هما خانم، بعدها نقش ماندگاری در تاریخ ایران از خود برجای گذاشتند. حاصل ازدواج هما خانم و قهرمان میرزا پسری به نام کیومرث میرزا بود که بعدها لقب عمیدالدوله یافت. و مدت‌ها حاکم کرمان بود. هما خانم از فیروز میرزا صاحب سه دختر و یک پسر شد.یکی از دختران به نام ماه سیما یا ماه سماء خانم عصمت السلطنه که با پسرعموی خود عبدالعلی میرزا معتمدالدوله ازدواج کرده بود در جوانی فوت کرد.[۲]دختر دیگرش ملک تاج خانم، ملقب به نجم‌السلطنه، مادر دکتر محمد مصدق، نخست وزیر ایران، و بانی بیمارستان نجمیه تهران بود. دختر دیگر هما خانم، اشرف خانم سرورالسلطنه بود که به عقد مظفرالدین شاه قاجار درآمد. تنها پسر هما خانم و فیروز میرزا، عبدالحسین میرزا فرمانفرما، یکی از برجسته‌ترین رجال دوره قاجار و به ویژه دوره ناصری و مظفری است که فرزندان و نوادگانش به نام خاندان فرمانفرمائیان شناخته می‌شوند.

موقوفات

حاجیه هما خانم زن بسیار متدین و متشرعی بود و به انجام واجبات و مستحبات اهتمام ویژه‌ای داشت، به ویژه علاقه خاصی به زیارت داشت. از جمله آثاری که از او به جا مانده گنبد امامزاده داوود است.او در اواخر عمرش، به قصد زیارت خانه خدا عازم سفر حج شد و همان جا نذر کرد پس از بازگشت به تهران، مسجد و مدرسه‌ای در طهران بنا کرده و آن را وقف نماید.او از ملا علی محمد سوهانی که از علمای نجف بود دعوت کرد تا امامت این مسجد را قبول کند. شاهزاده هما خانم این مسجد را سال 1297 هجری قمری و زمان سلطنت ناصرالدین شاه ساخت. مسجد شاهزاده خانم که امروزه به نام مسجد الزهرا شناخته می‌شود از مساجد پر رونق در منطقه سنگلج بوده است.

پیوند به بیرون

1. دنیای زنان در عصر قاجار

نویسنده: حکمت بروجردی