نجم‌السلطنه

نجم‌السلطنه

ملک تاج فیروز ملقب به نجم‌السلطنه (1233- 1311)، مادر دکتر محمد مصدق، از شاهزادگان قاجار و یکی از دختران فیروزمیرزا فرمانفرما نوه فتحعلی‌شاه، از جمله واقفان زن در دوره پهلوی اول بوده است.

زندگی‌نامه

ملک تاج ملقب به نجم‌السلطنه از طرف پدر و مادر نتیجه فتحعلی‌شاه قاجار بود. وی در تاریخ 9 بهمن 1233 هجری شمسی متولد شد و در تاریخ 10 دی ماه 1311 وفات یافت. پدر نجم‌السلطنه فیروز میرزا نصرت‌الدوله ملقب به فرمانفرما، فرزند ولیعهد قاجار عباس میرزا نایب‌السلطنه (۱۲۰۳–۱۲۴۹ ق) و نوه فتحعلی‌شاه قاجار و مادر نجم‌السلطنه، حاجیه هماخانم دختر بهمن میرزا بهاءالدوله، یکی از پسران فتحعلی‌شاه قاجار، نوه دیگر فتحعلی‌شاه بود.

شخصیت

نجم‌السلطنه شخصیتی هوشمند، حساس، زرنگ و فعال بود و زنی پرکار و قوی دل بود. مؤمن و معتقد و پایبند به دین و مشیت الهی بود و به بخت و اقبال بسیار اعتقاد داشت. قدی کوتاه داشت، تند سخن می‌گفت و با سرعت حرکت می‌کرد و حوصله حرف‌های بیهوده و بدیهیات را نداشت. او بسیار علاقمند به زیارت اهل بیت بود. وی زنی قوی، خوشبین و معتقد به مشیت الهی بود و حتی اگر احساس ضعف می‌کرد، ناامید نمی‌شد. اهل یاوه‌گویی و سخنان بیهوده نبود. تند حرف می‌زد و زنی چالاک و زرنگ بود. زندگانی ساده و بی‌آلایشی داشت و اهل تجملات نبود.

مادر مصدق

نفوذ و تأثیر ملک تاج بر پسرش، محمد مصدق عمیق و پردوام بود. وی زنی با روحیه استثنایی و اراده قوی بود که مصدق حتی در مباحث و سخنرانی‌های عمومی از فرزانگی او سخن می‌گفت. اندرز مادرش در هنگامه دشوار 1293 را -که شایعات نادرستی درباره او بر سر زبان‌ها افتاده بود- در سراسر زندگی طولانیش آویزه گوش قرار داد. او به مصدق گفته بود: «وزن اشخاص در جامعه به قدر شدائدی است که در راه مردم تحمل می‌کنند». او تا زمان وفاتش در 1311 در تمامی تصمیم‌های خصوصی و عمومی مصدق نقش فعالانه داشت.

تحصیلات

با توجه به اینکه تحصیلات دختران سطحی و جزئی بود، ولی شاید نسبت به دختران رجال و خانواده سلطنتی توجه بیشتری می‌شد. با وجود این اکثراً از سواد چندانی برخوردار نبودند. نامه‌های نجم‌السلطنه به فرمانفرما نشان می‌دهد او از سواد چندانی برخوردار نبوده است.

خواهران و برادران

فیروز میرزا و حاجیه هماخانم چهار فرزند، سه دختر و یک پسر داشتند. یکی از دختران به نام ماه سیما در جوانی فوت کرد. دختر ارشد نجم‌السلطنه و دومی سرورالسلطنه بود که به عقد ازدواج مظفرالدین میرزا ولیعهد درآمد و به حضرت علیا ملقب شد. کوچکترین فرزند او عبدالحسین میرزا بود که بعدها لقب پدر «فرمانفرما» را گرفت. از آنجا که فیروز میرزا غالباً در مأموریت بود سرپرستی، تربیت و پرورش فرزندان بر عهده حاجیه هماخانم که زنی با شخصیت، محکم و محترم بود قرار داشت.

ازدواج

نجم‌السلطنه سه بار ازدواج کرد و هر سه بار نیز همراه بچه‌های کوچکش بیوه گشت. وقتی نجم‌السلطنه 16 ساله شد، پدرش فیروز میرزا وزیر جنگ بود، ولی ثروت چندانی نداشت، بنابراین درصدد وصلت با خانواده ثروتمندی برای دخترش برآمد. او که چندین سال در کرمان خدمت کرده بود سابقه آشنایی دیرینه‌ای با خانواده وکیل‌الملک کرمانی داشت، به همین سبب دخترش را به همسری مرتضی قلی خان درآورد. مرتضی قلی خان تعلیمات نظامی را در روسیه آموخته و با درجه سرتیپی وارد قشون ایران شده بود. متأهل بود و چند فرزند داشت و بسیار مسن‌تر از نجم‌السلطنه 16 ساله بود. او در سال 1296ق در تهران درگذشت. نجم‌السلطنه مهریه قابل ملاحظه‌ای از قرار 4.5 دانگ قریه اسماعیل آباد را دریافت کرد که دهکده‌ای غنی و آباد واقع در چوپار، در جنوب کرمان بود. همسر دوم وی، میرزا هدایت الله وزیر دفتر از مردان تجددطلب و پیرو امیرکبیر، از بزرگان آشتیان بود. ازدواج نجم‌السلطنه و وزیر دفتر دو سال پس از فوت مرتضی قلی خان وکیل‌الملک در ۱۲۹۸ق صورت گرفت. حاصل این ازدواج محمد ملقب به مصدق‌السلطنه آمنه ملقب به دفترالملوک بود. محمد بعدها نام خانوادگی مصدق را برای خود برگزید. نجم‌السلطنه پس از فوت همسر دومش، در 1311ق با میرزا فضل الله خان وکیل‌الملک تبریزی طباطبایی دیبا از خانواده‌های معروف آذربایجان ازدواج کرد. او مدتی در پطرزبورگ وزیر مختار بود و سپس منشی ولیعهد مظفرالدین میرزا شد. فضل الله خان دیبا پس از فوت همسرش با نجم‌السلطنه ازدواج کرد. میرزا فضل الله وکیل‌الملک از همسر قبلی خود ۱۱ فرزند داشت که چندان با نجم‌السلطنه سازگاری نداشتند. حاصل این ازدواج پسری بود به نام ابوالحسن (ثقه‌الدوله) دیبا.

آثار

ملک تاج خانم نجم‌السلطنه زنی خیر و نیکوکار بود. مادرش حاجیه هماخانم از زنان متدین بود که در امور خیریه مشارکت فراوان داشت، نظیر بقعه متبرکه امامزاده داود و مسجد شاهزاده خانم که با هزینه او ساخته شد. نجم السلطنه نیز نظیر مادرش قسمتی از دارایی خود را وقف امور خیریه کرد. بیمارستان نجمیه یکی از آثار خیریه او می‌باشد.

پیوند به بیرون

1. ویکی‌پدیا

نویسنده: حکمت بروجردی