حاجیه هما خانم

حاجیه هماخانم یا شاهزاده هما خانم (؟ ـ 1304 ش.) ملقب به «همایون سلطان» از نوادگان فتحعلی شاه قاجار بود.

زندگینامه

و پدرش بهمن میرزا، ملقب به بهاءالدوله پسر سی و هفتم فتحعلی شاه قاجار بود. مادر بهمن میرزا و مادربزرگ شاهزاده هما خانم، گلبدن نام داشت که از زنان محبوب فتحعلی شاه و خزانه دار حرم خانه عریض و طویل او بود. به همین دلیل، به او لقب خازن الدوله داده بودند. بهمن میرزا، یکی از رجال فرهنگ دوست دوره قاجار بود و چهار پسر و دو دختر داشت. هما خانم با قهرمان میرزا عمیدالدوله، پسر عباس میرزا نایب السلطنه ازدواج کرد. قهرمان میرزا برادر تنی محمدشاه بود و در جوانی از دنیا رفت. وی در سال 1304 ق، یک سال پس از فوت همسرش، فیروزمیرزا نصرت الدوله فرمانفرما، درگذشت و طبق وصیت خود در نجف دفن شد. (دنیای زنان در عصر قاجار)

حاصل ازدواج هماخانم و قهرمان میرزا پسری به نام کیومرث میرزا بود که بعدها لقب عمیدالدوله یافت.

بعد از مرگ قهرمان میرزا، هما خانم با برادر دیگر وی یعنی فیروز میرزا نصرت الدوله ازدواج کرد و از او صاحب سه دختر و یک پسر شد.

فرزندان

یکی از دختران به نام ماه سیما یا ماه سماء خانم عصمت السلطنه در جوانی فوت کرد. وی با پسرعموی خود عبدالعلی میرزا معتمدالدوله ازدواج کرده بود. (دنیای زنان در عصر قاجار)

هر کدام از فرزندان هما خانم، بعدها نقش ماندگاری در تاریخ ایران از خود برجای گذاشتند. دخترش ملک تاج خانم، ملقب به نجم‌السلطنه، مادر دکتر محمد مصدق، نخست وزیر ایران بود که صنعت نفت ایران در دوران زمامداری او ملی شد. نجم السلطنه، بانی بیمارستان نجمیه طهران است. او، یکی از بزرگترین زنان واقف طهران به حساب می آید. دختر دیگر هما خانم، اشرف خانم سرورالسلطنه بود که بعدها به عقد مظفرالدین شاه قاجار درآمد. تنها پسر هما خانم یعنی عبدالحسین میرزا فرمانفرما، یکی از برجسته ترین رجال دوره قاجار و به ویژه دوره ناصری و مظفری است و فرزندان و نوادگان او به نام خاندان فرمانفرمایان شناخته می شوند.

همچنین فیروز میرزا از ازدواج قبلی خود با دختر میرزا یوسف مستوفی الممالک، دختری به نام انورالسلطنه و پسری به اسم عبدالحمیدمیرزا ناصرالدوله داشت. هرچند به لحاظ ذوق و اخلاق بین حاجیه هماخانم و فیروزمیرزا تفاوت وجود داشت، ولی در زندگانی مشترک سعادتمند بودند. فیروزمیرزا ذوق و استعدادی در هنر داشت، چنگ می نواخت و در خطاطی شهرت داشت. او به هنگام محاصره هرات در عهد محمدشاه حضور داشت، در دوران ناصرالدین شاه سه بار در سال های 1251-1253 قمری، 1266-1269قمری و سپس در 1296-1298 قمری به حکومت کرمان مأمور شد. فیروزمیرزا غالباً در مأموریت بود. سرپرستی، تربیت و پرورش فرزندان با حاجیه هماخانم بود که زنی باشخصیت، محکم و همه عمر مورد احترام بود. گفتنی است که نام سه تن از نتیجه ها و یکی از نبیره های این زن هما است.

هما خانم در اواخر عمرش، به قصد زیارت خانه خدا عازم سفر حج شده بود و همان جا نذر کرد پس از بازگشت به تهران، مسجد و مدرسه ای در طهران بنا کرده و آن را وقف نماید و از یکی از علمای نجف دعوت خواهد کرد تا امامت این مسجد را قبول کند. شاهزاده هما خانم، بنای این مسجد را سال 1297 هجری قمری و زمان سلطنت ناصرالدین شاه ساخت.

یعقوبی، بهزاد (1396). مساجد دارالخلافه. تهران: دارالخلافه. صص320-321.

مسجد و مدرسه شاهزاده خانم امروز با نام مسجد الزهراء شناخته می‌شود.

در خانواده شهرت داشت که حاجیه هماخانم زن بسیار زیبایی بود، ولی چون عکسی از وی به جای نمانده است، نمی توان در این باره قضاوت کرد. علت اینکه وی را حاجیه هماخانم خطاب می کردند این بود که به سفر حج مشرف گشته بود. وی هیچ لقبی را نپذیرفت، زیرا بر این عقیده بود که حاجیه بالاترین لقب ها است. حاجیه هماخانم زنی متدین و دیندار بود، به همین سبب مسجد شاهزاده خانم را در گذر وزیردفتر احداث و وقف کرد.

حاجیه هماخانم نماز و روزه را ترک نمی گفت. احکام اسلام را قدم به قدم پیروی می کرد. خواندن دعا و رفتن به زیارت از واجبات زندگی او بود. ساخت گنبد امامزاده داوود از کارهای اوست.