حاجیه هما خانم

حاجیه هماخانم یا شاهزاده هما خانم (؟ ـ 1304 ش.) ملقب به «همایون سلطان» از نوادگان فتحعلی شاه قاجار بود.

زندگی‌نامه

پدر شاهزاده هما خانم بهمن میرزا، ملقب به بهاءالدوله پسر سی و هفتم فتحعلی شاه قاجار بود. بهمن میرزا، یکی از رجال فرهنگ دوست دوره قاجار بود و چهار پسر و دو دختر داشت. علت اینکه وی را حاجیه هماخانم خطاب می‌کردند این بود که به سفر حج مشرف گشته بود. وی هیچ لقبی را نپذیرفت، ولی چون به حج رفته بود او را حاجیه هما خانم می‌گفتند، زیرا به باور او حاجیه از همه القاب برتر بود.

ازدواج

هما خانم نخست با قهرمان میرزا عمیدالدوله، پسر عباس میرزا نایب السلطنه ازدواج کرد. قهرمان میرزا که برادر تنی محمدشاه بود در جوانی از دنیا رفت.وی در سال 1304 ق، یک سال پس از فوت همسرش، فیروزمیرزا نصرت‌الدوله فرمانفرما، درگذشت و طبق وصیت خود در نجف دفن شد.[۱] فیروزمیرزا دختر مستوفی الممالک، میرزایوسف، صدراعظم ناصرالدین شاه را قبلاً به همسری گرفته و از او یک پسر به نام عبدالحمیدمیرزا ناصرالدوله و یک دختر به نام منورالسلطنه داشت. حاجیه هماخانم نیز قبلاً با قهرمان میرزا عمیدالدوله پسر عباس میرزا ازدواج کرده بود و از او پسری داشت به نام کیومرث میرزا بعدها لقب پدر را که عمیدالدوله بود به او دادند.

پس از اینکه شوهرحاجیه هماخانم که از شاهزاده خانم‌های زیبای زمان خود محسوب می‌شد، درگذشت و همسر فیروزمیرزا نیز فوت شد، فیروزمیرزا با حاجیه هماخانم ازدواج کرد. در آن هنگام فیروزمیرزا به سمت پیشکاری ولیعهد و حکمرانی آذربایجان، در تبریز به سر می‌برد، و عروس را از تهران به تبریز بردند. قباله عقد حاجیه خانم نزد همسر مرحوم عبدالعلی فرمانفرماییان خانم فاطمه سودآور موجود می‌باشد. قباله بسیار زیبایی است با تذهیب ظریف خط خوش. در آن موقع فیروزمیرزا 35 سال داشت.

فرهادمیرزا معتمدالدوله برادر بزرگتر فیروزمیرزا در نامه‌ای به برادر خود تأکید می‌کند که قدر همسر خود را بداند زیرا که اعلیحضرت همایونی می‌خواستند حاجیه هماخانم را به عقد خود درآورد.

بعد از مرگ قهرمان میرزا، هما خانم با برادر دیگر وی یعنی فیروز میرزا نصرت‌الدوله ازدواج کرد و از او صاحب سه دختر و یک پسر شد.

فرزندان

حاصل ازدواج هماخانم و قهرمان میرزا پسری به نام کیومرث میرزا بود که بعدها لقب عمیدالدوله یافت.

هر کدام از فرزندان هما خانم، بعدها نقش ماندگاری در تاریخ ایران از خود برجای گذاشتند. یکی از دختران به نام ماه سیما یا ماه سماء خانم عصمت السلطنه در جوانی فوت کرد. وی با پسرعموی خود عبدالعلی میرزا معتمدالدوله ازدواج کرده بود.[۲]دختر دیگرش ملک تاج خانم، ملقب به نجم‌السلطنه، مادر دکتر محمد مصدق، نخست وزیر ایران بود که صنعت نفت ایران در دوران زمامداری او ملی شد. نجم السلطنه، بانی بیمارستان نجمیه طهران است. او، یکی از بزرگترین زنان واقف طهران به حساب می‌آید. دختر دیگر هما خانم، اشرف خانم سرورالسلطنه بود که بعدها به عقد مظفرالدین شاه قاجار درآمد. تنها پسر هما خانم یعنی عبدالحسین میرزا فرمانفرما، یکی از برجسته‌ترین رجال دوره قاجار و به ویژه دوره ناصری و مظفری است و فرزندان و نوادگان او به نام خاندان فرمانفرمایان شناخته می‌شوند.

همچنین فیروز میرزا از ازدواج قبلی خود با دختر میرزا یوسف مستوفی الممالک، دختری به نام انورالسلطنه و پسری به اسم عبدالحمیدمیرزا ناصرالدوله داشت. ظاهراً به لحاظ ذوق و اخلاق بین حاجیه هماخانم و فیروزمیرزا تفاوت زیادی وجود داشت. فیروزمیرزا ذوق و استعدادی در هنر داشت، چنگ می‌نواخت و در خطاطی شهرت داشت. فیروزمیرزا غالباً در مأموریت بود. سرپرستی، تربیت و پرورش فرزندان با حاجیه هماخانم بود که زنی باشخصیت، محکم و همه عمر مورد احترام بود. گفتنی است که نام سه تن از نتیجه‌ها و یکی از نبیره‌های این زن هما است.

موقوفات

حاجیه هماخانم نماز و روزه را ترک نمی‌گفت. احکام اسلام را قدم به قدم پیروی می‌کرد. خواندن دعا و رفتن به زیارت از واجبات زندگی او بود. ساخت گنبد امامزاده داوود از کارهای اوست.هما خانم در اواخر عمرش، به قصد زیارت خانه خدا عازم سفر حج شده بود و همان جا نذر کرد پس از بازگشت به تهران، مسجد و مدرسه‌ای در طهران بنا کرده و آن را وقف نماید.او از ملا علی محمد سوهانی که از علمای نجف بود دعوت کرد تا امامت این مسجد را قبول کند. شاهزاده هما خانم این مسجد را سال 1297 هجری قمری و زمان سلطنت ناصرالدین شاه ساخت. مسجد شاهزاده خانم که امروزه به نام مسجد الزهرا شناخته می‌شود از مساجد پر رونق در منطقه سنگلج بوده است. منقول است که زن بسیار زیبایی بود، ولی عکسی از وی به جای نمانده است.

پیوند به بیرون

1. ویکی‌پدیای فارسی
2. دنیای زنان در عصر قاجار