تفاوت میان نسخه‌های «فخرالدوله»

از دانشنامه الکترونیکی زنان
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۵۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش‌شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
اشرف الملوک ملقب به فخرالدوله (1261 ـ 1334) دختر مظفرالدین شاه و از زنان ثروتمند، خیر، قدرتمند و کارآفرین ایل قاجار بود.
[[پرونده:فخرالدوله.jpg|بندانگشتی|250x250پیکسل|فخرالدوله از زنان قدرتمند و کارآفرین ایل قاجار]]
[[پرونده:آرامگاه فخرالدوله.JPG|بندانگشتی|350x350پیکسل|سنگ مقبره فخرالدوله]]
[[پرونده:مسجدفخرالدوله.jpg|بندانگشتی|مسجد فخرالدوله]]
[[پرونده:فخرالدوله در سنین جوانی.jpg|بندانگشتی|فخرالدوله در سنین جوانی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران]]
اشرف‌الملوک ملقب به فخرالدوله (1261 ـ 1334ش.) دختر مظفرالدین شاه و از زنان ثروتمند، خیّر، قدرتمند، صاحب‌نفوذ و مدیر ایل قاجار بود.
 
=== زندگی‌نامه ===
اشرف امینی (فخرالدوله) فرزند مظفرالدین شاه قاجار و [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87 سرورالسلطنه] (دختر [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7 فیروز میرزا نصرت الدوله فرمانفرما]و از زن‌های عقدی مظفرالدین شاه) در سال 1262 شمسی در تبریز متولد شد. او با داشتن دو خواهر بزرگتر فرزند سوم بود و خواهر تنی شاهزاده ناصرالدین میرزای ناصری به حساب می‌آمد. فخرالدوله دختری باهوش بود که در مکتبخانه تبریز سواد آموخته بود.<ref>مهدی‌نیا، جعفر (1368). ''زندگی سیاسی علی امینی''. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص19.</ref>


=== زندگینامه ===
اشرف امینی (فخرالدوله) فرزند مرحوم مظفرالدین شاه قاجار و سرورالسلطنه (دختر فیروز میرزا نصرت الدوله فرمانفرما) که یکی از زن های عقدی مظفرالدین شاه بود- او در سال 1262 شمسی در تبریز متولد شد. فخرالدوله دو خواهر بزرگتر داشت و فرزند سوم بود. او خواهر تنی شاهزاده ناصرالدین میرزای ناصری بود. فخرالدوله دختری باهوش و شیرین زبان بود و به همین دلیل بیشتر مورد توجه پدر بود. در مکتبخانه تبریز سواد آموخته بود.<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص19.</ref>


=== ازدواج ===
=== ازدواج ===
فخرالدوله در چهارده سالگی به عقد محسن امین الدوله درآمد . او همسر دوم محسن امین الدوله بود- همسر سابق او دختر مرحوم شیخ محسن خان مشیرالدوله بود- میرزا علی خان امین الدوله و شیخ محسن خان که در آن موقع سفیر ایران در ترکیه بود سوابق دوستی زیاد داشتند و روی همین دوستی او دختر مشیرالدوله را به عقد پسرش درآورد.<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص20.</ref>
[[نجم‌السلطنه]]، خاله فخرالدوله، او را در کودکی برای پسرش [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%85%D8%B5%D8%AF%D9%82 دکتر محمد مصدق] نشان کرده بود. ولی علیخان امین‌الدوله صدراعظم وقت پیشدستی کرد و او را برای پسر خود محسن خان گرفت.<ref name=":0">''دکتر امینی به روایت اسناد ساواک'' (1379). ج2. تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. ص15.</ref> به این ترتیب اشرف الملوک (فخرالدوله) در چهارده سالگی به عنوان همسر دوم به عقد [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87 محسن امین‌الدوله] درآمد (همسر سابق او دختر شیخ [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1 محسن خان مشیرالدوله] بود).
 


=== املاک ===
=== املاک ===
میرزا علی خان امین الدوله (جد پدری دکتر امینی) فرصت را مغتنم شمرد و در مقابل سه هزار تومان پولی که به مظفرالدین شاه داد در سال 1306 قمری از او تقاضا کرد که فرمان واگذاری (لشت نشاء) را به نام پسرش (میرزا محسن خان امین الدوله) صادر کند و مظفرالدین شاه نیز فرمانی بدین متن به نام دامادش درباره واگذاری خالصه (لشت نشاء) صادر نمود.<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس.  ص32</ref>.
میرزا علی خان امین‌الدوله در سال 1306 قمری در مقابل سه هزار تومان پولی که به مظفرالدین شاه داد از او تقاضا کرد که فرمان واگذاری لشت نشاء را به نام پسرش، میرزا [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87#_%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%20%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87 محسن خان امین‌الدوله]، صادر کند؛ مظفرالدین شاه نیز در فرمانی لشت نشاء را به دامادش واگذار کرد.<ref>مهدی‌نیا، جعفر (1368). ''زندگی سیاسی علی امینی''. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص32.</ref>بدین ترتیب لشت نشاء به ملکیت  محسن خان امین‌الدوله درآمد. لشت نشاء دارای سی و یک قریه و مزرعه بود و در همان سالی که در مقابل سه هزار تومان فرمان واگذاری آن صادر شد، بیش از پنجاه میلیون تومان قیمت داشت و از نظر صادرات برنج نظیر آن در ایران نبوده است.<ref>مهدی‌نیا، جعفر (1368). ''زندگی سیاسی علی امینی''. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص33.</ref>
 
بعدها مسئله مالکیت لشت نشاء مورد کشمکش و منازعه خانواده سردار محی و کریم خان رشتی قرار گرفت و امین‌الدوله نیز که از آن همه کشمکش خسته و ناتوان شده بود لشت نشاء را به نام فخرالدوله منتقل کرد. قدرت فخرالدوله در حسن اداره املاک به حدی بود که محسن خان امین‌الدوله دیگر در اداره آن املاک دخالتی نداشت. از این تاریخ چرخ اقتصادی خانواده دست فخرالدوله افتاد و تمام املاک را او اداره می‌کرد. فخرالدوله توانست با بهره‌گیری از این ارثیه و مدیریت خود به یکی از ثروتمندان ایران تبدیل شود. او آنچنان در اداره اموال امین‌الدوله صاحب نفوذ بود که بدون مشورتش کاری صورت نمی‌گرفت و همواره نقش اصلی را برعهده داشت. تمام اقدامات همسرش امین‌الدوله مانند تأسیس کارخانه قند کهریزک، کبریت‌سازی الهیه شمیران، تأسیس مدرسه رشدیه و تأسیس اداره پست با همفکری او انجام می‌گرفت. او نه تنها در اداره امور مستغلات فراوان قدرت و توانایی شگرفی داشت، بلکه به تمام امور شخصاً رسیدگی می‌کرد، چنانچه هنگامی که در دهکده‌ای قناتی تعبیه می‌شد شخصاً داخل قنات شده و آن را بازدید می‌نمود. وی زنی خلاق و دارای نبوغ بود. توانایی‌های او به حدی بود که رضا خان با همه کینه‌ای که از قاجار داشت گفت: «قاجار یک مرد و نیم داشت مردش فخرالدوله و نیم مردش آغامحمدخان بود.»<ref>مهدی‌نیا، جعفر (1368). ''زندگی سیاسی علی امینی''. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص30.</ref>
 
 
=== مؤسسات ===
فخرالدوله در زمان حیات پدر و شوهرش و بعد از فوت آنها چند بار به کشورهای اروپایی سفر کرد. همین سفرها او را با تاکسی‌های خصوصی آشنا کرد و سبب شد او مؤسسه ب ب تاکسی را تأسیس کند. این کار بعدها توسط دیگران ادامه یافت. او تصمیم داشت مؤسسه بورس ملی را در مقابل بانک ملی تأسیس کند.<ref>مهدی‌نیا، جعفر (1368). ''زندگی سیاسی علی امینی''. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص34.</ref>


بدین ترتیب خالصه لشت نشاء به ملکیت مرحوم محسن خان امین الدوله (ابوی دکتر امینی) درآمد. لشت نشاء دارای سی و یک قریه و مزرعه است و در همان سالی که در مقابل سه هزار تومان فرمان واگذاری آن صادر شد، بیش از پنجاه میلیون تومان قیمت داشته و مبلغ یازده هزار و هشتاد و شش تومان دو قران نود و هشت دینار مالیات دیوانی آن بوده و از نظر صادرات برنج نظیر آن در ایران نبوده است.<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس.  ص33.</ref>


بعدها مسئله مالکیت لشت نشاء مورد کشمکش و منازعه خانواده سردار محی و کریم خان رشتی قرار گرفت و امین الدوله نیز از آن همه کشمکش خسته و ناتوان شده بود خواه ناخواه اسباب انتقال لشت نشاء به نام (فخرالدوله) فراهم آمد و به طور کلی باید گفت قدرت فخرالدوله در حسن اداره املاک به حدی رسید که محسن خان امین الدوله از هرگونه دخالت در اموال محروم شد. از این تاریخ که چرخ اقتصادی خانواده دست فخرالدوله و به قول رضا شاه (تنها مرد خانواده قاجار) افتاد نام او زبانزد عام و خاص شد. او به خوبی تمامی آن املاک را اداره میکرد.  
=== روابط سیاسی ===
آشنایی فخرالدوله با رضاشاه به قبل از سلطنت وی و از دوران سردار سپهی می‌رسد و در یادداشت‌های سلیمان بهبودی، منشی و محرم اسرار رضاشاه، به ملاقات‌های فخرالدوله با سردار سپه و وساطت و حکمیت رضاشاه در یک اختلاف ملکی بین فخرالدوله و کریمخان رشتی اشاره شد که ضمن آن رضاشاه به نفع فخرالدوله رأی داده است.<ref>طلوعی، محمود (1372). ''بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست''. ج2. تهران: نشر علم. ص648.</ref> رضاشاه حتی برای دفع شورش شاهزادگان قاجار از نفوذ فخرالدوله کمک گرفت. فخرالدوله زنی بود که با همه بست و بند داشت. برای حفظ املاک گیلان خود حتی یک وقت رفیق روس‌ها بود. وی ضمناً با واسطه دامادش [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%81_%D9%86%D9%81%DB%8C%D8%B3%DB%8C حسن مشرف نفیسی] با انگلیسی‌ها هم رفاقت داشت.<ref>طلوعی، محمود (1372). ''بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست''. ج2. تهران: نشر علم. ص650.</ref>


نفوذ فخرالدوله به حدی بود که بدون مشورت او کاری صورت نمی گرفت و همواره نقش اصلی را برعهده داشت. آنچه از کارها و اقدامات همسرش امین الدوله نوشته شده مانند تأسیس کارخانه قند کهریزک، کبریت سازی الهیه شمیران، تأسیس مدرسه رشدیه و تأسیس اداره پست به روش جدید، نمی تواند بدون نظر و تلاش او بوده باشد.


امین الدوله در زمان حیات، ملک لشت نشاء را به وی انتقال داد. گفته شده است اگر این اقدام صورت نمی گرفت، آنچه از میرزا علیخان امین الدوله به محسن خان امین الدوله به ارث رسیده بود امکان داشت از بین برود. فخر الدوله توانست با بهره گیری از این ارثیه و مدیریت خود به یکی از ثروتمندان ایران تبدیل شود.
=== امور خیریه ===
فخرالدوله امینی چندین دختر و پسر را به سرپرستی گرفته و همه آنها را در پارک امین‌الدوله اسکان داده بود. همچنین برای دختران جهیزیه و برای پسران سرمایه لازم جهت اشتغال فراهم می‌آورد. کمک‌های نقدی و جنسی به خانواده‌های نیازمند، اطعام در شب‌های جمعه در مسجد امین‌الدوله، بنای چند مسجد و مدرسه، بیمارستان و آسایشگاه در تهران، کهریزک، لشت نشاء و شاه آباد از دیگر کارهای خیر او بود. همچنین کهریزک ملک فخرالدوله بود.<ref>مهدی‌نیا، جعفر (1368). ''زندگی سیاسی علی امینی''. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص37.</ref> آسایشگاه کهریزک که امروزه جهت سالمندان و معلولین مورد استفاده قرار می‌گیرد، پیشتر بیمارستان امین الدوله بود که با هزینه فخرالدوله ساخته شده بود.[https://kahrizakcharity.com/about-us/history] [[مسجد فخرالدوله]] در تهران در محله فخرآباد ( که به نام او نامگذاری شده) از جمله بناهایی است که نام او را زنده نگه‌ داشته است.  


وی زنی خلاق و دارای نبوغ بود توانایی های او به حدی بود که رضا خان با همه کینه ای که از قاجار داشت گفت: «قاجار یک مرد و نیم داشت مردش فخرالدوله و نیم مردش آغامحمدخان بود.»<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص30.</ref>


فخرالدوله که در زمان حیات پدر و شوهرش و بعد از فوت آنها چند بار به کشورهای اروپایی سفر کرده بود در تربیت اولاد بسیار دقت داشت. او نه تنها در اداره امور و مستغلات فراوان قدرت و توانایی شگرفی داشت، بلکه به تمام امور شخصاً رسیدگی می کرد، چنانچه هنگامی که در دهکده ای قناتی تعبیه می شد شخصاً داخل قنات شده و آن را بازدید می نمود.
=== فرزندان ===
فخرالدوله هشت پسر (؟) و یک دختر داشت. پسران وی عبارت بودند از: حسین امینی، [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%AC%D8%AF%DB%8C ابوالقاسم امینی] کفیل وزیر دربار در زمان نخست وزیری دکتر مصدق، دکتر [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C علی امینی]، غلامحسین (؟)، محمد، رضا، احمد (؟) و محمود.<ref name=":0" /> او یک دختر به نام معصومه داشت که به همسری حسن مشرف [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%81_%D9%86%D9%81%DB%8C%D8%B3%DB%8C نفیسی] درآمد. او در تعلیم و تربیت فرزندانش بسیار کوشید. دو پسر او علی امینی که به نخست وزیری ایران رسید و ابوالقاسم امینی که در کابینه دکتر محمد مصدق کفیل وزیر دربار شد از مشهورترین چهره‌های این خانواده هستند. حسین امینی در جوانی و در زمان حیات فخرالدوله از دنیا رفت.  


=== مؤسسات ===
فخرالدوله مؤسسه ب ب تاکسی را تأسیس کرد. این کار بعدها توسط دیگران ادامه یافت و تاکسی به وضعی که امروز در تهران است به وجود آمد. او تصمیم داشت مؤسسه بورس ملی را در مقابل بانک ملی تأسیس کند.<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس.  ص34.</ref>


=== بانی امور خیریه ===
او به علاوه چندین دختر و پسر را به سرپرستی گرفته بود  و همه آنها را در پارک امین الدوله اسکان داده بود. همچنین برای دختران جهیزیه و برای پسران سرمایه لازم را برای اشتغال ایشان فراهم میآورد.


کمکهای نقدی و جنسی به خانواده های نیازمند، اطعام در شبهای جمعه در مسجد امین الدوله، بنای چند مسجد و مدرسه، بیمارستان و آسایشگاه در تهران، کهریزک، لشت نشاء و شاه آباد .کهریزک ملک خانم فخرالدوله بود.<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس.  ص37.</ref>
=== مفاخر ===
فخرالدوله در سال 1329 به دلیل موقوفات آموزشی از سوی وزارت فرهنگ به دریافت نشان سپاس نائل شد.[https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1444427&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author]
 
 


=== مرگ ===
=== مرگ ===
او در زیارتی که به عتبات داشت برای خود مقبره ای خریداری کرد تا در آنجا به خاک سپرده شود.<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص35.</ref> اما پس از فوت پسرش حسین امینی که در ابن بابویه در مقبره خانوادگی دفن شد فخرالدوله وصیت کرد تا کنار پسرش در همان مقبره تدفین شود. فخرالدوله در آخرین لحظات حیات وصیت کرد که جنازه او را با آب قنات شخصی که در الهیه واقع شده بود شستشو دهند. قبل از تدفین حضرت آیت ا.. کمره ای بر جنازه او نماز خواند . فخرالدوله قبل از فوت ارثیه ای را که در صورت حیات به فرزندش حسین تعلق می گرفت وقف نگهداری اطفال سر راهی که در پارک امین الدوله به سر می بردند کرده بود. او دکتر امینی را وصی خود قرار داد. اشرف الملوک فخرالدوله بعد از ادای نماز صبح ساعت 5 صبح روز دوشنبه 25 دی ماه 1334 اشرف مطابق با دوم جمادی الثانی 1375 با سکته قلبی درگذشت.<ref>مهدی نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس.  ص36.</ref>
فخرالدوله در زیارتی که به عتبات داشت برای خود مقبره‌ای خریداری کرد تا در آنجا به خاک سپرده شود.<ref>مهدی‌نیا، جعفر (1368). ''زندگی سیاسی علی امینی''. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص35.</ref> اما پس از فوت پسرش حسین امینی که در ابن بابویه در مقبره خانوادگی دفن شد وصیت کرد تا کنار پسرش در همان مقبره به خاک سپرده شود. او در آخرین لحظات حیات وصیت کرد که جنازه او را با آب قنات شخصی که در الهیه واقع شده بود شستشو دهند. بر جنازه او آیت ا... کمره‌ای نماز خواند. فخرالدوله قبل از فوت ارثیه‌ای را که در صورت حیات به فرزندش حسین تعلق می‌گرفت وقف نگهداری اطفال سر راهی که در پارک امین الدوله به سر می‌بردند کرده بود. او علی امینی را وصی خود قرار داد. اشرف‌الملوک فخرالدوله دوشنبه 25 دی ماه 1334 در اثر سکته قلبی درگذشت.<ref>مهدی‌نیا، جعفر (1368). ''زندگی سیاسی علی امینی''. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص36.</ref>


=== فرزندان ===
فخرالدوله هفت پسر و یک دختر داشت. پسران وی عبارت بودند از: ابوالقاسم کفیل وزیر دربار در زمان نخست وزیری مرحوم دکتر مصدق، دکتر علی امینی، سرتیپ حسن امینی، مهندس محمد امینی و رضا امینی و دخترش معصومه مشرف نفیسی بود.


او در تعلیم و تربیت فرزندانش بسیار کوشید. دو پسر او دکتر علی امینی که به نخست وزیری ایران رسید و ابوالقاسم امینی که در کابینه دکتر محمد مصدق پست وزارت یافت از مشهورترین چهره های این خانواده هستند.
== منابع ==
<references />
 
 
== پیوند به بیرون ==
 
# [https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C ویکی‌پدیا]
#[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87 ویکی‌فقه]
#[https://kahrizakcharity.com/about-us/history مؤسسه خیریه کهریزک]
#[https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1444427&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران]
 
 
== نگارخانه ==
<gallery>
پرونده:وصیت نامه فخرالدوله.jpeg|وصیت‌نامه فخرالدوله، مجموعه دنیای زنان در عصر قاجار، کتابخانه دانشگاه هاروارد
پرونده:گ‍زارش‍ی‌ از واگ‍ذاری‌ ام‍ت‍ی‍از اس‍ت‍خ‍راج‌ ذغ‍ال‌ س‍ن‍گ‌ از م‍ع‍دن‌ ش‍م‍ش‍ک‌ ب‍ه‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه.jpg|گ‍زارش‍ی‌ از واگ‍ذاری‌ ام‍ت‍ی‍از اس‍ت‍خ‍راج‌ ذغ‍ال‌ س‍ن‍گ‌ از م‍ع‍دن‌ ش‍م‍ش‍ک‌ ب‍ه‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌ (اش‍رف‌‌ال‍م‍ل‍وک‌ ام‍ی‍ن‍ی‌) و رس‍ی‍دگ‍ی‌ ب‍ه‌ ش‍ک‍ای‍ت‌ ی‍ک‍ی‌ از م‍ت‍ص‍رف‍ی‍ن‌ اراض‍ی‌ م‍ع‍دن‌ ف‍وق‌، صفحه1، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
پرونده:گ‍زارش‍ی‌ از واگ‍ذاری‌ ام‍ت‍ی‍از اس‍ت‍خ‍راج‌ ذغ‍ال‌ س‍ن‍گ‌ از م‍ع‍دن‌ ش‍م‍ش‍ک‌ ب‍ه‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌.jpg|گ‍زارش‍ی‌ از واگ‍ذاری‌ ام‍ت‍ی‍از اس‍ت‍خ‍راج‌ ذغ‍ال‌ س‍ن‍گ‌ از م‍ع‍دن‌ ش‍م‍ش‍ک‌ ب‍ه‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌ (اش‍رف‌‌ال‍م‍ل‍وک‌ ام‍ی‍ن‍ی‌) و رس‍ی‍دگ‍ی‌ ب‍ه‌ ش‍ک‍ای‍ت‌ ی‍ک‍ی‌ از م‍ت‍ص‍رف‍ی‍ن‌ اراض‍ی‌ م‍ع‍دن‌ ف‍وق‌، صفحه 2، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
پرونده:1-فخرالدوله.jpg|‏‫نامه فخرالدوله به ریاست وزراء و تقاضای صدور حواله حقوق معوقه خود و مذاکره با هیئت اتحادیه جهت احتساب آن به عنوان مالیات لشت‌نشاء‬، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
پرونده:فخرالدوله-2.jpg|س‍ف‍ارش‌ ص‍ری‍ح‌ م‍ظف‍رال‍دی‍ن‌ ش‍اه‌ ب‍ه‌ م‍ح‍م‍دول‍ی‌ خ‍ان‌ ت‍ن‍ک‍اب‍ن‍ی‌ در خ‍ص‍وص‌ ع‍دم‌ ت‍ع‍رض‌ ب‍ه‌ ت‍ی‍ول‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌ در ل‍ش‍ت‌ ن‍ش‍اء رش‍ت‌، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
پرونده:فخرالدوله-3.jpg|نامه وزارت فرهنگ در خصوص ل‍زوم‌ ارس‍ال‌ ش‍م‍اره‌ ح‍ک‍م‌ ن‍ش‍ان‌ س‍پ‍اس‌ م‍رب‍وط ب‍ه‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌ ام‍ی‍ن‍ی‌، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
</gallery>
 


=== منابع ===
نویسنده: حکمت بروجردی
<references />
[[رده:زنان مدیر]]
[[رده:زنان مدیر]]
[[رده:زنان کارآفرین]]
[[رده:زنان کارآفرین]]
سطر ۴۵: سطر ۷۵:
[[رده:زنان قدرتمند]]
[[رده:زنان قدرتمند]]
[[رده:زنان ثروتمند]]
[[رده:زنان ثروتمند]]
[[رده:زنان قاجار]]
[[رده:زنان واقف]]
[[رده:زنان خیر]]
[[رده:دوره قاجار]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۵۹

فخرالدوله از زنان قدرتمند و کارآفرین ایل قاجار
سنگ مقبره فخرالدوله
مسجد فخرالدوله
فخرالدوله در سنین جوانی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

اشرف‌الملوک ملقب به فخرالدوله (1261 ـ 1334ش.) دختر مظفرالدین شاه و از زنان ثروتمند، خیّر، قدرتمند، صاحب‌نفوذ و مدیر ایل قاجار بود.

زندگی‌نامه

اشرف امینی (فخرالدوله) فرزند مظفرالدین شاه قاجار و سرورالسلطنه (دختر فیروز میرزا نصرت الدوله فرمانفرماو از زن‌های عقدی مظفرالدین شاه) در سال 1262 شمسی در تبریز متولد شد. او با داشتن دو خواهر بزرگتر فرزند سوم بود و خواهر تنی شاهزاده ناصرالدین میرزای ناصری به حساب می‌آمد. فخرالدوله دختری باهوش بود که در مکتبخانه تبریز سواد آموخته بود.[۱]


ازدواج

نجم‌السلطنه، خاله فخرالدوله، او را در کودکی برای پسرش دکتر محمد مصدق نشان کرده بود. ولی علیخان امین‌الدوله صدراعظم وقت پیشدستی کرد و او را برای پسر خود محسن خان گرفت.[۲] به این ترتیب اشرف الملوک (فخرالدوله) در چهارده سالگی به عنوان همسر دوم به عقد محسن امین‌الدوله درآمد (همسر سابق او دختر شیخ محسن خان مشیرالدوله بود).


املاک

میرزا علی خان امین‌الدوله در سال 1306 قمری در مقابل سه هزار تومان پولی که به مظفرالدین شاه داد از او تقاضا کرد که فرمان واگذاری لشت نشاء را به نام پسرش، میرزا محسن خان امین‌الدوله، صادر کند؛ مظفرالدین شاه نیز در فرمانی لشت نشاء را به دامادش واگذار کرد.[۳]بدین ترتیب لشت نشاء به ملکیت محسن خان امین‌الدوله درآمد. لشت نشاء دارای سی و یک قریه و مزرعه بود و در همان سالی که در مقابل سه هزار تومان فرمان واگذاری آن صادر شد، بیش از پنجاه میلیون تومان قیمت داشت و از نظر صادرات برنج نظیر آن در ایران نبوده است.[۴]

بعدها مسئله مالکیت لشت نشاء مورد کشمکش و منازعه خانواده سردار محی و کریم خان رشتی قرار گرفت و امین‌الدوله نیز که از آن همه کشمکش خسته و ناتوان شده بود لشت نشاء را به نام فخرالدوله منتقل کرد. قدرت فخرالدوله در حسن اداره املاک به حدی بود که محسن خان امین‌الدوله دیگر در اداره آن املاک دخالتی نداشت. از این تاریخ چرخ اقتصادی خانواده دست فخرالدوله افتاد و تمام املاک را او اداره می‌کرد. فخرالدوله توانست با بهره‌گیری از این ارثیه و مدیریت خود به یکی از ثروتمندان ایران تبدیل شود. او آنچنان در اداره اموال امین‌الدوله صاحب نفوذ بود که بدون مشورتش کاری صورت نمی‌گرفت و همواره نقش اصلی را برعهده داشت. تمام اقدامات همسرش امین‌الدوله مانند تأسیس کارخانه قند کهریزک، کبریت‌سازی الهیه شمیران، تأسیس مدرسه رشدیه و تأسیس اداره پست با همفکری او انجام می‌گرفت. او نه تنها در اداره امور مستغلات فراوان قدرت و توانایی شگرفی داشت، بلکه به تمام امور شخصاً رسیدگی می‌کرد، چنانچه هنگامی که در دهکده‌ای قناتی تعبیه می‌شد شخصاً داخل قنات شده و آن را بازدید می‌نمود. وی زنی خلاق و دارای نبوغ بود. توانایی‌های او به حدی بود که رضا خان با همه کینه‌ای که از قاجار داشت گفت: «قاجار یک مرد و نیم داشت مردش فخرالدوله و نیم مردش آغامحمدخان بود.»[۵]


مؤسسات

فخرالدوله در زمان حیات پدر و شوهرش و بعد از فوت آنها چند بار به کشورهای اروپایی سفر کرد. همین سفرها او را با تاکسی‌های خصوصی آشنا کرد و سبب شد او مؤسسه ب ب تاکسی را تأسیس کند. این کار بعدها توسط دیگران ادامه یافت. او تصمیم داشت مؤسسه بورس ملی را در مقابل بانک ملی تأسیس کند.[۶]


روابط سیاسی

آشنایی فخرالدوله با رضاشاه به قبل از سلطنت وی و از دوران سردار سپهی می‌رسد و در یادداشت‌های سلیمان بهبودی، منشی و محرم اسرار رضاشاه، به ملاقات‌های فخرالدوله با سردار سپه و وساطت و حکمیت رضاشاه در یک اختلاف ملکی بین فخرالدوله و کریمخان رشتی اشاره شد که ضمن آن رضاشاه به نفع فخرالدوله رأی داده است.[۷] رضاشاه حتی برای دفع شورش شاهزادگان قاجار از نفوذ فخرالدوله کمک گرفت. فخرالدوله زنی بود که با همه بست و بند داشت. برای حفظ املاک گیلان خود حتی یک وقت رفیق روس‌ها بود. وی ضمناً با واسطه دامادش حسن مشرف نفیسی با انگلیسی‌ها هم رفاقت داشت.[۸]


امور خیریه

فخرالدوله امینی چندین دختر و پسر را به سرپرستی گرفته و همه آنها را در پارک امین‌الدوله اسکان داده بود. همچنین برای دختران جهیزیه و برای پسران سرمایه لازم جهت اشتغال فراهم می‌آورد. کمک‌های نقدی و جنسی به خانواده‌های نیازمند، اطعام در شب‌های جمعه در مسجد امین‌الدوله، بنای چند مسجد و مدرسه، بیمارستان و آسایشگاه در تهران، کهریزک، لشت نشاء و شاه آباد از دیگر کارهای خیر او بود. همچنین کهریزک ملک فخرالدوله بود.[۹] آسایشگاه کهریزک که امروزه جهت سالمندان و معلولین مورد استفاده قرار می‌گیرد، پیشتر بیمارستان امین الدوله بود که با هزینه فخرالدوله ساخته شده بود.[۱] مسجد فخرالدوله در تهران در محله فخرآباد ( که به نام او نامگذاری شده) از جمله بناهایی است که نام او را زنده نگه‌ داشته است.


فرزندان

فخرالدوله هشت پسر (؟) و یک دختر داشت. پسران وی عبارت بودند از: حسین امینی، ابوالقاسم امینی کفیل وزیر دربار در زمان نخست وزیری دکتر مصدق، دکتر علی امینی، غلامحسین (؟)، محمد، رضا، احمد (؟) و محمود.[۲] او یک دختر به نام معصومه داشت که به همسری حسن مشرف نفیسی درآمد. او در تعلیم و تربیت فرزندانش بسیار کوشید. دو پسر او علی امینی که به نخست وزیری ایران رسید و ابوالقاسم امینی که در کابینه دکتر محمد مصدق کفیل وزیر دربار شد از مشهورترین چهره‌های این خانواده هستند. حسین امینی در جوانی و در زمان حیات فخرالدوله از دنیا رفت.


مفاخر

فخرالدوله در سال 1329 به دلیل موقوفات آموزشی از سوی وزارت فرهنگ به دریافت نشان سپاس نائل شد.[۲]


مرگ

فخرالدوله در زیارتی که به عتبات داشت برای خود مقبره‌ای خریداری کرد تا در آنجا به خاک سپرده شود.[۱۰] اما پس از فوت پسرش حسین امینی که در ابن بابویه در مقبره خانوادگی دفن شد وصیت کرد تا کنار پسرش در همان مقبره به خاک سپرده شود. او در آخرین لحظات حیات وصیت کرد که جنازه او را با آب قنات شخصی که در الهیه واقع شده بود شستشو دهند. بر جنازه او آیت ا... کمره‌ای نماز خواند. فخرالدوله قبل از فوت ارثیه‌ای را که در صورت حیات به فرزندش حسین تعلق می‌گرفت وقف نگهداری اطفال سر راهی که در پارک امین الدوله به سر می‌بردند کرده بود. او علی امینی را وصی خود قرار داد. اشرف‌الملوک فخرالدوله دوشنبه 25 دی ماه 1334 در اثر سکته قلبی درگذشت.[۱۱]


منابع

  1. ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص19.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ دکتر امینی به روایت اسناد ساواک (1379). ج2. تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. ص15.
  3. ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص32.
  4. ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص33.
  5. ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص30.
  6. ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص34.
  7. ↑ طلوعی، محمود (1372). بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست. ج2. تهران: نشر علم. ص648.
  8. ↑ طلوعی، محمود (1372). بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست. ج2. تهران: نشر علم. ص650.
  9. ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص37.
  10. ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص35.
  11. ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص36.


پیوند به بیرون

  1. ویکی‌پدیا
  2. ویکی‌فقه
  3. مؤسسه خیریه کهریزک
  4. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران


نگارخانه

  • وصیت‌نامه فخرالدوله، مجموعه دنیای زنان در عصر قاجار، کتابخانه دانشگاه هاروارد

  • گ‍زارش‍ی‌ از واگ‍ذاری‌ ام‍ت‍ی‍از اس‍ت‍خ‍راج‌ ذغ‍ال‌ س‍ن‍گ‌ از م‍ع‍دن‌ ش‍م‍ش‍ک‌ ب‍ه‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌ (اش‍رف‌‌ال‍م‍ل‍وک‌ ام‍ی‍ن‍ی‌) و رس‍ی‍دگ‍ی‌ ب‍ه‌ ش‍ک‍ای‍ت‌ ی‍ک‍ی‌ از م‍ت‍ص‍رف‍ی‍ن‌ اراض‍ی‌ م‍ع‍دن‌ ف‍وق‌، صفحه1، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

  • گ‍زارش‍ی‌ از واگ‍ذاری‌ ام‍ت‍ی‍از اس‍ت‍خ‍راج‌ ذغ‍ال‌ س‍ن‍گ‌ از م‍ع‍دن‌ ش‍م‍ش‍ک‌ ب‍ه‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌ (اش‍رف‌‌ال‍م‍ل‍وک‌ ام‍ی‍ن‍ی‌) و رس‍ی‍دگ‍ی‌ ب‍ه‌ ش‍ک‍ای‍ت‌ ی‍ک‍ی‌ از م‍ت‍ص‍رف‍ی‍ن‌ اراض‍ی‌ م‍ع‍دن‌ ف‍وق‌، صفحه 2، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

  • ‏‫نامه فخرالدوله به ریاست وزراء و تقاضای صدور حواله حقوق معوقه خود و مذاکره با هیئت اتحادیه جهت احتساب آن به عنوان مالیات لشت‌نشاء‬، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

  • س‍ف‍ارش‌ ص‍ری‍ح‌ م‍ظف‍رال‍دی‍ن‌ ش‍اه‌ ب‍ه‌ م‍ح‍م‍دول‍ی‌ خ‍ان‌ ت‍ن‍ک‍اب‍ن‍ی‌ در خ‍ص‍وص‌ ع‍دم‌ ت‍ع‍رض‌ ب‍ه‌ ت‍ی‍ول‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌ در ل‍ش‍ت‌ ن‍ش‍اء رش‍ت‌، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

  • نامه وزارت فرهنگ در خصوص ل‍زوم‌ ارس‍ال‌ ش‍م‍اره‌ ح‍ک‍م‌ ن‍ش‍ان‌ س‍پ‍اس‌ م‍رب‍وط ب‍ه‌ ف‍خ‍رال‍دول‍ه‌ ام‍ی‍ن‍ی‌، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران


نویسنده: حکمت بروجردی

برگرفته از «https://portals.nlai.ir/zanan/index.php?title=فخرالدوله&oldid=14330»