مهدیه الهی قمشهای
مهدیه الهی قمشهای (1316-1395) مولوی‌پژوه و شاعر معاصر است.
زندگی‌نامه
مهدیه الهی قمشهای در سال 1316 متولد شد.[۱]او نخستین فرزند دختر عالم مشهور و مترجم قرآن کریم، مهدی الهی قمشه‌ایبود.[۲]نیاکانش از سادات بحرین و حافظان قرآن بودند که در زمان نادرشاه به قمشه مهاجرت کرده بودند.[۳]مادرش، طیبه تربتی، دختر ابوطالب تربتی زنجانی از علما و زهاد پارسای تربت حیدریه بود که نسبش از سمت مادر به شیخ مفید می‌رسید.[۴]پدرش که مردی روحانی، زاهد، فقیه و روشنفکر بود در زمانه‌ای که کمتر دختری تحصیلات رسمی داشت و مدرسه فرستادن دختران به خصوص از خانواده روحانی معمول نبود، او را به مدرسه ابتدایی و سپس برای تحصیلات متوسطه به مدرسه فرانکو پرسان فرستاد. او بعد از اتمام تحصیلات، مدتی به تدریس فارسی و متون ادبی پرداخت و در سال 1311 در هجده سالگی با مهدی الهی قمشهای که تازه از مشهد به تهران آمده بود ازدواج می‌کند.[۵]او سه خواهر و چهار برادر دارد؛ نظام‌الدین، کمال‌الدین، مرتضی و حسین الهی قمشهای برادران او هستند. مهدیه الهی قمشهای با پسر عموی خود، نعمت‌الله ملکیان ازدواج کرد و حاصل این ازدواج چهار فرزند، دو پسر و دو دختر بود.
مهدیه الهی قمشهای سرانجام در 19 تیر سال 1395 درگذشت و در لواسان به خاک سپرده شد. شعر زیر بر روی سنگ مزار او حکاکی شده است:
| اینجاست مزار عاشقی بیخود و مست | آن سرخوش لاابالی از روز الست | ||
| با خلق زمانه گر چه سر کرد به مهر | مهر از همه غیر عشق آن دوست گسست |
تحصیلات
مهدیه از کودکی در محضر پدر به فراگیری ادبیات و علوم قرآنی و عرفانی و تفسیر پرداخت و در شعر و ادب به مراتب عالی رسید.[۲]او در هفت سالگی با مثنوی‌الاطفال آشنا شد و با شنیدن و خواندن قرآن و تفسیر و اشعار نظامی، حافظ، سعدی، عطار و مولوی بزرگ شد؛ چرا که همیشه منزل پدرش محفل علما و بزرگان شعر و ادب و عرفان و تفسیر بود. ازدواج زودهنگام مهدیه مانع از این شد که تحصیلات رسمی خود را ادامه دهد، اما در منزل از محضر پدر فاضلش و اساتیدی چون جلال‌الدین همایی، شهابی، صدرالدین محلاتی، دکتر شفق و علامه جعفری بهره برد. او نزد پدر شرح منظومه ملاهادی سبزواری را خواند.[۳]مهدیه مانند برادرش حسین از موهبت حافظه بسیار خوبی برخوردار بود، به گونه‌ای که حدود 6000 بیت از ابیات مثنوی را از بر داشت.
اشعار
مهدیه الهی قمشهای دارای قریحه شاعری و ذوق ادبی بود، به گونه‌ای که پدرش اشعاری را که تازه می‌سرود، برای او می‌خواند و غالباً مهدیه اولین شنونده شعر پدر بود.[۶]او خود اشعار بسیاری در قالب رباعی، مثنوی، قصیده، قطعه و غزل سرود که در دیوانی با عنوان معبد عشق به چاپ رسید. مضمون اشعار او غالباً مفاهیم عرفانی و اخلاقی است. شاید قدیمی‌ترین شعر این دیوان که حاصل 45 سال از زندگی اوست به روزگار نوجوانی او باز می‌گردد.[۷]مهدیه همچنین منظومه بلند نغمه حسینی را که پدرش در وصف حوادث عاشورا سروده بود و بر وزن مخزن الاسرار نظامی بود به وصیت پدر در قالب وزن مثنوی معنوی بازآفرینی کرد، چرا که این وزن تناسب بیشتری با حزن و حماسه داشت و در مجالس سوگ و تعزیه با اقبال بیشتری روبرو بود. این شعر در کتابی با عنوان کربلا وادی عشق به چاپ رسید. او متخلص به «آتش» بود.
نمونه اشعار
رباعیات
| ای روی تو قبله گاه جان و دل من | وی کوی تو راه آخرین منزل من | |||
| بی یاد رخت همه زیان است مرا | نقد دو جهان اگر شود حاصل من | |||
| ای عشق تو مایه نشاط دل من | یادت همه نقد عمر بی حاصل من | |||
| تنها نه ز جان و دل حدیث تو کنم | کاین زمزمه بشنوی ز آب و گل من[۷] |
| بر وادی حیرتم شبی بود گذر | کردم چو به چشم دل در آن دشت نظر | |||
| دیدم همه خفته اند آرام و نبود | از عیش نعیم و رنج درویش خبر[۷] |
| در دولت گل، باده گلرنگ خوش است | آن یار که خوش نوازدم چنگ، خوش است | |||
| آن رند قلندری که فارغ کندم | از کفر و ز دین و نام وز ننگ خوش است[۷] |
او در ستایش سیده نصرت امین شعر زیر را با عنوان «در ستایش بانوی اصفهانی» سروده است:
| آمد بهار و فصل گل افشانی | ساقی، بیار باده روحانی | |||
| زآن آب آتشین که فرو شوید | از جان و دل کدورت ظلمانی | |||
| زآن آب آتشین که از آن برقی | در طور دید موسی عمرانی | |||
| زآن باده ای که اهل صفا نوشند | ظاهر به ماه روزه، نه پنهانی | |||
| آن کیمیای اهل سعادت را | از جام روی دوست کن ارزانی[۷] |
فعالیت‌های فرهنگی
مهدیه علاوه بر سرودن شعر، تحقیق و تألیف به برپایی کلاس‌های درس و سخنرانی در دانشگاه‌ها و مجامع فرهنگی همت می‌گماشت و از آنجا که سخنور و خوش بیان بود در میان خواص و عوام مخاطبان فراوانی یافت. او با تحقیق و تفحص در مثنوی معنوی به تحلیل و تفسیر اشعار مثنوی و تطبیق آن با موضوعات قرآن کریم می‌پرداخت. مجموعه درس‌های مثنوی معنوی که مهدیه الهی قمشهای در کلاس‌های مختلف ارائه کرده در کتابی دو جلدی با عنوان سیری در گلزار مثنوی دفتر اول (1394) و سیری در گلزار مثنوی دفتر دوم (1396) به چاپ رسیده است. در هر دفتر ۳۲ حکایت از دفتر نخست مثنوی شرح داده شده است. او در این کتاب نکات دینی، عرفانی و ادبی مربوط به برخی ابیات را تبیین کرده است. دفتر دوم پس از فوت ایشان چاپ و منتشر شد. مهدیه الهی قمشهای با روزنامه جام‌جم و شبکه تهران همکاری داشت. او همچنین از جامعه دیابت ایران به خصوص کودکان دیابتی حمایت‌های مادی و معنوی می‌کرد.
آثار
تألیف
- گزیده دیوان استاد محیالدین مهدی الهی قمشهای (1378). با مقدمه حسین الهی قمشهای، ب‍ه‌ک‍وش‍ش مهدیه الهی قمشهای. تهران: انوار دانش.[۱]
- کربلا وادی عشق (1379). سروده محیالدین مهدی الهیقمشهای؛ ب‍ازآف‍ری‍ده مهدیه الهیقمشهای. تهران: فاران.[۲]
- بهار عشق: منتخب اشعار در ۲۸ قطعه خوشنویسی و مینیاتور (1386). تهران: خط زرین.[۳]
- سیری در گلزار مثنوی دفتر اول (1394). با همکاری فریبا ملکیان. مشهد: آستان قدس رضوی، شرکت به نشر.[۴]
- زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای (1396). با همکاری فریبا ملکیان. تهران: اطلاعات.[۵]
- معبد عشق (مجموعه اشعار) (1396). با مقدمه حسین الهیقمشهای. تهران: اطلاعات.[۶]
- سیری در گلزار مثنوی دفتر دوم (1396). مشهد: آستان قدس رضوی، شرکت به‌نشر.[۷]
مقالات
- شرح غزلی از حافظ (1381). کیهان فرهنگی. خرداد. شماره 188.
- استاد درس عشق می‌گفت (مصاحبه) (1381). کیهان فرهنگی. خرداد. شماره 188.
- آواز عشق (1381). کیهان فرهنگی. خرداد. شماره 188.
- واژه‌های عرفانی در شعر فارسی (1381). کیهان فرهنگی. آبان. شماره 193.
- عرفان نشأت گرفته از روح انسان‌ها (مصاحبه) (1381). گلستان قرآن. آذر. شماره 131.
- موسیقی و عرفان: بهاریه (شعر) (1383). مقام موسیقایی. اردیبهشت. شماره 27.
- موسیقی و عرفان: ای خدا جان را عطا کن آن مقام (مصاحبه) (1383). مقام موسیقایی. خرداد. شماره 28.[۸]
منابع
- ↑ الهی قمشهای، مهدیه (1396). معبد عشق (مجموعه اشعار). با مقدمه حسین الهی قمشهای. تهران: اطلاعات. پشت جلد.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ الهی قمشهای، مهدیه (1396). معبد عشق (مجموعه اشعار). با مقدمه حسین الهی قمشهای. تهران: اطلاعات. صص33-34.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ الهی قمشهای، مهدی (1378). گزیده دیوان محیالدین مهدی الهی قمشهای. با مقدمه حسین الهی قمشهای؛ به کوشش مهدیه الهی قمشهای. تهران: انوار دانش. ص9.
- ↑ الهی قمشهای، مهدیه (1396). زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای. با همکاری فریبا ملکیان. تهران: اطلاعات. ص291.
- ↑ الهی قمشهای، مهدیه (1396). زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای. با همکاری فریبا ملکیان. تهران: اطلاعات. ص240.
- ↑ الهی قمشهای، مهدیه (1396). زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای. با همکاری فریبا ملکیان. تهران: اطلاعات. ص277.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ الهی قمشهای، مهدیه (1396). معبد عشق (مجموعه اشعار). با مقدمه حسین الهی قمشهای. تهران: اطلاعات. صص15-23.
پیوند به بیرون
نگارخانه
کتاب گزیده دیوان استاد محیالدین مهدی الهی قمشهای تألیف مهدیه الهی قمشهای
کتاب کربلا وادی عشق تألیف مهدیه الهی قمشهای
کتاب بهار عشق: منتخب اشعار در ۲۸ قطعه خوشنویسی و مینیاتور تألیف مهدیه الهی قمشهای
کتاب سیری در گلزار مثنوی دفتر اول تألیف مهدیه الهی قمشهای
کتاب سیری در گلزار مثنوی دفتر دوم تألیف مهدیه الهی قمشهای
کتاب زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای تألیف مهدیه الهی قمشهای
کتاب معبد عشق (مجموعه اشعار) تألیف مهدیه الهی قمشهای
شعر تا باد چنین بادا سروده مهدیه الهی قمشهای، خط کامران عباسی، تذهیب علیرضا برزکار
گلچینی از رباعیات سروده مهدیه الهی قمشهای، خط کامران عباسی، تذهیب علیرضا برزکار
شعر سوره کوثر سروده مهدیه الهی قمشهای، خط کامران عباسی، تذهیب علیرضا برزکار
شعر مولانا علی سروده مهدیه الهی قمشهای، خط کامران عباسی، تذهیب علیرضا برزکار
تقدیرنامه مدیر شبکه تهران سیما به مناسبت همکاری بانو مهدیه الهی قمشهای با این شبکه
تقدیرنامه به مناسبت حمایت‌های مادی و معنوی بانو مهدیه الهی قمشهای از جامعه دیابت ایران
تقدیرنامه از سوی رفعت بیات نماینده شهر زنجان به مناسبت فعالیت‌های فرهنگی و آثار بانو مهدیه الهی قمشهای
تقدیرنامه ریاست دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان از بانو مهدیه الهی قمشهای
تقدیرنامه مدیر مسئول روزنامه جام‌جم به مناسبت همکاری بانو مهدیه الهی قمشهای با این روزنامه
نویسنده: حکمت بروجردی