مادام عباس گلساز

مادام حاجی عباس گلساز در جوانی [۱]

مادام عباس گلساز در پیری [۲]

مادام عباس گلساز (؟- 1295 ق.)، همسر حاج عباس شیرازی، زنی فرانسوی و هنرمند بود که در دوران محمدشاه به قصد آموزش گلسازی به ایران آمد و سالها در دربار قاجار به عنوان ندیمه مهدعلیا و مترجم زندگی کرد.

علت مهاجرت به ایران

مادام گلساز زنی باهوش و کارآزموده از اهالی اورلئان فرانسه بود که پس از ازدواج با حاجی عباس شیرازی، نقاش و هنرمند دوره قاجار، در اواسط دهه 1830 میلادی به ایران آمده بود. حاجی عباس شیرازی در حدود 1235 هجری قمری برای یادگیری گلسازی به پاریس فرستاده شد. او با اینکه نقاش ماهری بود و رنگ‌آمیزی و پرده‌سازی را به مدد قلم انجام می‌داد اما سرانگشتانی ظریف برای گلسازی نداشت و هرچه کرد نتوانست هنری را که خانم‌های نازک‌کار پاریسی دارند فراگیرد. در نهایت وی با اجازه از محمدشاه یکی از خانم‌های گلساز فرانسوی را با خود به ایران آورد. حاجی عباس این خانم سی ساله را که اهل اورلئان بود با سالی هشت هزار فرانک مزد به خدمت گرفت و با او روانه تبریز شد. اما بعد از مدت کمی او را به عقد خود درآورد.

این زن فرانسوی پس از ازدواج با عباس به اسلام گروید و طولی نکشید که بر زبان فارسی مسلط شد و بالاخره به دربار راه یافت. پس از چندی شوهرش از دنیا رفت و مادام عباس که فرزندی نداشت برای همیشه در حرم قاجار ماندگار شد. مادام حاجی عباس از تاریخ 1264 تا اواخر زمستان سال 1295 ق. که در حدود نود سالگی در تهران فوت کرد در حرم ناصرالدین شاه به اعمال نفوذ مشغول بود. به خصوص در دوره‌ای که مهدعلیا حیات داشت یعنی تا 1290 به همراهی او امور دربار را اداره می‌کرد.

هنر

مادام عباس افزون بر هنر گلسازی، در آرایشگری، طباخی، خیاطی، گلدوزی، رقاصی و آوازخوانی فرنگی نیز مهارت داشت. در آن زمان، یراق‌های اصل، که مفتول آن طلا و نقره بود، از فرنگستان به ایران می‌آمد. مادام عباس طرز یراق دوختن به نیم تنه و پیراهن را به زن‌های دربار آموخت. وی چون خودش یراق‌بافی می‌دانست، یراق‌بافی در تهران را معمول کرد. او جوراب کوتاه پوشیدن، تنبان قری و شلیته آهاردار و یراق دوختن به لباس و زلف چتری و چیزهای بی‌شماری از فرهنگ فرنگ را به زنان دربار آموخت.

کسی که در میان اهل حرم بیش از همه با مادام حاجی عباس رابطه داشت مهدعلیا همسر محمدشاه و مادر ناصرالدین شاه و عزت‌الدوله بود. مهدعلیا (ملک جهان خانم) تربیت دو فرزند خود ناصرالدین میرزا و ملک‌زاده خانم عزت الدوله را به مادام حاجی عباس محول نمود. نزدیکی‌اش به فرزندان شاه به اندازه‌ای بود که ناصرالدین و خواهرش را فرزندان خویش می‌خواند. نفوذ او بر روی محمدشاه به گونه‌ای بود که در سال 1261 یعنی زمانی که ناصرالدین میرزا به سن ازدواج رسید محمدشاه مادام عباس را مأمور یافتن دختری از میان شاهزادگان برای او کرد. مادام حاجی عباس هم چهار شاهزاده خانم را به محمدشاه معرفی نمود و از میان آن ها گلین خانم دختر شاهزاده احمدعلی میرزا به عقد ولیعهد درآمد.

دخالت در سیاست

مادام عباس اوقات شاه آینده ایران را با نقل حکایات و تواریخ مربوط به اروپا غالباً خوش می‌کرد و کم کم نفوذ او در ذهن محمدشاه و اطرافیان او تا آنجا زیاد شد که حتی در مصالح ملکی و سیاسی نیز از او مشورت می‌کردند. مهد علیا پس از مرگ محمدشاه با همکاری مادام حاجی عباس برای شش هفته و تا پیش از رسیدن ناصرالدین شاه از تبریز به پایتخت در بیست و یکم ذی‌القعده، زمام امور را در دست گرفت. مادام عباس در سال 1295 اندکی قبل از فوت برای خانمی ایتالیایی به نام کارلا سرنا که به سیاحت به ایران آمده بود نقل کرده بود که وی در ایام بیماری محمدشاه که به مرگ او انجامید مهدعلیا را برای در دست گرفتن زمام امور آماده ساخته و برای او تاریخ بعضی از ملکه‌های اروپا را که پس از فوت شوهر تا به رشد رسیدن پسر خود شخصاً سلطنت نموده و اختیاردار جمیع امور کشوری بوده‌اند نقل می‌کرده و به او آموخته بوده که بعد از مردن محمدشاه با عزم و اراده محکم به نام مادر پادشاه تا رسیدن پسرش از تبریز مقام صدارت را مخصوص خود بداند و با وزرای مختار روس و انگلیس گفتگو کند.

همین خدمات که مادام حاجی عباس به مهدعلیا در رساندن ناصرالدین شاه به سلطنت کرده بود سبب شد شاه اندکی پس از ورود به تهران او را با ماهی هزار فرانک حقوق به سمت رسمی مترجم اندرون مفتخر سازد و یک باب منزل مخصوص به او ببخشد. کارلا سرنا در سفرنامه خود به زن مترجمی که برای ترجمه مکالمه بین خود و انیس‌الدوله به دعوت شاه حضور داشته اشاره می‌کند که احتمالاً منظور وی همان مادام گلساز، مترجم حرمسرای شاهی بوده است. لیدی شیل نیز در سفرنامه خود در ملاقات با مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه به یک خانم فرانسوی که سمت مترجمی مادرشاه را برعهده داشته است اشاره می‌کند. مشهور است که همین زن با همدستی مهدعلیا، مادرناصرالدین شاه، و بند و بست با سفارتخانه، امیرکبیر را از میان برداشت. به همین جهت همه وزیران و بزرگان ایران از او حساب می‌بردند.

پیوند به بیرون

1. سایت داریوش شهبازی
2. عصر اسلام

نویسنده: حکمت بروجردی