فریده ماشینی
فریده ماشینی (1339-1391) از دانشجویان پیرو خط امام، فعال فرهنگی، سیاسی و اجتماعی زنان و اولین دانش‌آموخته مطالعات زنان از دانشگاه علامه طباطبایی بود. او قرآن‌پژوه و از پیشگامان نواندیشی دینی زنان در ایران بوده است.
زندگی‌نامه
فریده ماشینی در 17 مرداد 1339 در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. تحصیلات دورۀ عمومی را در دبیرستان هدف با نمرۀ عالی، و تحصیلات دانشگاهی را در دانشگاه‌های امیرکبیر، تهران و علامه طباطبائی با موفقیت پشت سر گذاشت. او در دورۀ دکتری دانشگاه تربیت مدرس نیز پذیرفته شد، اما امکان ادامه تحصیل نیافت. از 13 سالگی در جلسات قرآن خانم گرجی شرکت می‌کرد؛ در مسجد امام جماعت و معلم قرآن بانوان بود و در دانشکدۀ فنی عضو فعال انجمن اسلامی بود. در 19 سالگی جزو معدود دخترانی بود که در اشغال سفارت آمریکا نقشی مؤثر داشت. او در سال 1360 با رحیم عبادی ازدواج کرد که حاصل این ازدواج یک پسر و یک دختر بود.
فریده ماشینی در سال 1359 به عنوان دبیر به استخدام آموزش و پرورش درآمد و تا پایان حیات خود به این همکاری ادامه داد. او در طول حیات خود علاوه بر تدریس در آموزش و پرورش همزمان به فعالیت‌های قرآنی و پژوهشی اهتمام وافر داشت. فریده ماشینی با تغییر رشته از مهندسی شیمی به مطالعات زنان در مقطع کارشناسی ارشد مطالعات خود را در حوزۀ مسائل زنان به صورت آکادمیک ادامه داد و اولین فارغ‌التحصیل این رشته بود. او همزمان با حضور در میان اقشار مختلف اجتماعی با نهادهای مدنی و سازمان‌های غیردولتی همکاری می‌کرد.
فریده ماشینی با حضور مؤثر در نهادهای سیاسی و مدیریتی (عضویت در شورای مرکزی حزب مشارکت و ریاست کمیسیون زنان)، مشاوره به نهادهای امور زنان در وزارت آموزش و پرورش، وزارت کشور، مرکز مشارکت امور زنان ریاست جمهوری، کمیتۀ مشورتی سید محمد خاتمی و عضویت در هیئت مدیره مؤسسه مطالعات زنان، اثرگذاری خود در ابعاد مختلف نظری، مدیریتی، قانونگرایی و حمایت‌های اجتماعی را توسعه بخشید. او حتی در دوران بیماری، نیز پیگیری امور خانواده‌های آسیب‌دیده همچون خانواده‌های محرومان و شهدا بود. حضور در برنامه‌ها و فعالیت‌های اجتماعی، مذهبی و نشست‌های تخصصی و علمی، مشارکت فعال در سمینارها و کنفرانس‌های بین‌المللی در اقصی نقاط جهان از دیگر فعالیت‌های ایشان بود.
او در دهم خرداد 1391 در اثر بیماری درگذشت.[۱]
سوابق تحصيلی
کارشناسی ارشد جامعه شناسی/ گرایش مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبائی، عنوان پایان‌نامه تأثير جلسات مذهبی زنانه بر زندگی زنان شركت‌كننده از نگاه آنان (پژوهشی در شهر تهران)، 1384 [۱]
کارشناسی رشته مهندسی شیمی و علوم پایه دانشگاه امیرکبیر و تهران، 1367
دیپلم ریاضی دبیرستان هدف تهران، 1358
سوابق اجرایی و آموزشی
دبیر و کارشناس ارشد پژوهشگاه وزارت آموزش و پرورش
عضو هیئت مؤسس و هیئت مدیره مرکز مطالعات زنان
مشاور امور زنان در وزارت آموزش و پرورش
مشاور امور زنان در وزارت آموزش و پرورش وزارت کشور
مشاور امور زنان در مرکز امور مشارکت زنان
كارشناس ارشد گروه پژوهشی مطالعات زنان در آموزش و پرورش، پژوهشكده تعليم و تربيت
مشاور مديركل دفتر امور زنان وزارت آموزش و پرورش
پژوهشگر مسائل جنسيتی و مسائل زنان در آموزش و پرورش
همكاری در برنامه‌ريزی و برگزاری نشست‌های تخصصی چگونگی مواجهه نظام آموزش و پرورش با موضوع تشابهات و تفاوت‌های جنسيتی، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، 1388
دبير علمی همايش زن و نوانديشی دينی، حسينيه ارشاد، 1387
شركت در سمينار women in/and Politics. بلژيك، بروكسل، نوامبر 2008
برنامه‌ريزی و مديريت كارگاه آموزشی بررسی نقش مديران مدارس در تربيت دختران دانش‌آموز، سازمان آموزش و پرورش استان سيسستان و بلوچستان، 1384
داور و ارزياب مقالات همايش ملی مهندسی اصلاحات در آموزش و پرورش، 1381
همكاری در برنامه‌ريزی و برگزاری اولين نشست علمی بررسی اولويت‌های پژوهشی دختران دانش‌آموز با همکاری دانشکده روانشناسی و علوم تربيتی دانشگاه تهران و پژوهشكده تعليم و تربيت، خردادماه 1380
همكاری در برنامه‌ريزی و برگزاری اولين نشست مشورتی گروه مطالعات زنان با حضور صاحب‌نظران تعليم و تربيت و استادان دانشگاه‌ها، مهرماه 1378
همكاری در برنامه‌ريزی و برگزاری کارگاه آموزشی روش‌شناختی پژوهش با رويکرد جنسيتی، پژوهشكده تعليم و تربيت، دی ماه 1378
فعالیت‌های فرهنگی
فریده ماشینی پس از تعطیلی دانشگاه در جریان انقلاب فرهنگی در مهرماه سال تحصیلی 60 ـ 1359 به همراه گروهی از اعضای انجمن اسلامی دانشگاه‌های دیگر جذب آموزش و پرورش شد. ناحیۀ 7 آموزش و پرورش تهران که بعدها به منطقۀ 16 تغییر نام یافت به جهت ماهیت جغرافیایی، سیاسی و انقلابی در جنوب شهر تهران (مناطق نازی آباد و جوادیه) دارای حساسیت ویژه‌ای بود. مدارس این منطقه پایگاه فعالیت‌های گروه‌های سیاسی منتقد و بعضاً معاند مانند مجاهدین خلق (منافقین) بود. برخی مربیان و معلمانی که در مقطع پس از شکل‌گیری انقلاب در این منطقه همکاری داشتند، عبارت بودند از: سعید حجاریان، احمدحجاریان، محسن مصلح، اصغر حدایاری، بیژن نامدار زنگنه، علی اصغر فانی، هادی عزیززاده، مهدی رجب‌بیگی، عزت‌اله ضرغامی، بیژن گلشن، حسین محمدی، شهید جعفر ذاکر، حیدر زندیه، سهیلا جلودارزاده، منیژه متولیان، اقدس غفاری، فاطمه تندگویان، نرگس کریمی، مریم قبادی، رویا بلوری، نادره ندیم، قاطمه ناظری، منصور ساعتچی و ... فریده ماشینی. این افراد به صورت مستمر و گاه هفتگی با آقایان منتظری، مشکینی، صانعی، جوادی آملی، حائری شیرازی، موسوی خوئینی‌ها و دیگر شخصیت‌های غیر روحانی، نشست‌هایی برای کارآمدی برنامه‌های آموزش و پرورش برگزار می‌کردند. در سالهای 1363 تا 1368، این هستۀ فرهنگی در سطح استان تهران به جمعی اثرگذار بدل شد. پس از مدت کوتاهی، مسئولیت امور تربیتی دبیرستان‌های منطقه 16 به او سپرده شد.
فریده ماشینی پس از ریاست جمهوری سید محمد خاتمی در سال 1376 به همراه برخی از افراد همین هسته دفتر امور زنان را در وزارت آموزش و پرورش طراحی و پایه‌گذاری کردند.
فعالیت‌های اجتماعی
همزمان با جنگ ایران و عراق و با شهادت تعدادی از دوستان همکار فریده ماشینی مانند ذاکر، رجب‌بیگی و بیژن گلشن فریده ماشینی رسیدگی به امور همسران و فرزندان و خانواده‌های شهیدان را داوطلبانه برعهده گرفت. او از نخستین کسانی بود که در منزل شهیدان حضور می‌یافت. او با تشکیل جلسات قرآن در منزل شهید ذاکر به صورت هفتگی و مستمر، برای تقویت روحیۀ ایثار و صبر و مقاومت در این خانواده‌ها قدمی عملی برداشت. این جلسات تفسیر قرآن تا زمان حیات او یعنی برای بیش از 30 سال ادامه داشت. از همان سال 60 تا سال 90 دیدار با خانواده شهدا برنامه هفتگی فریده ماشینی بود. رسیدگی به خانواده‌های محرومین و مستمندان از دیگر فعالیت‌های ایشان بود.
فعالیت‌های سیاسی
فریده ماشینی عضو انجمن اسلامی دانشگاه امیرکبیر بود و همین امر به مشارکت او در تسخیر سفارت آمریکا منجر شد. او از معدود زنانی بود که در کنار سایر دانشجویان مسلمان پیرو خط امام از ابتدا تا انتها در این اقدام حضوری فعال داشت. او سپس با حضور در شورای مرکزی حزب مشارکت ایران اسلامی ریاست کمیسیون زنان و عضویت در دفتر سیاسی حزب را برعهده گرفت. او از اعضای شورای مرکزی زنان اصلاح‌طلب بود. اهتمام ویژه به تقویت و توسعۀ نهادهای مدنی به ویژه در حوزۀ زنان و جوانان از دغدغه‌های اصلی او بود.
حضور و فعالیت در نهادهای مدنی زنان، مشارکت و همکاری با سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی بخش از برنامه مستمر فریده ماشینی بود.
فعالیت‌های مذهبی
او از اوان کودکی با قرآن مأنوس بود. از 13 سالگی در جلسات تفسیر قرآن منیره گرجی شرکت می‌کرد و توانست با مفاهیم قرآن به صورت عمیق آشنا شود. تسلط او به زبان عربی او را در فهم مفاهیم قرآنی توانمند ساخته بود. او با تمرکز بر روی مطالعات قرآنی و مسائل زنان می‌کوشید تا پژوهش‌های متعدد و جلسات بحث و بررسی مستمری را ساماندهی کند و به انجام تحقیقات و نگارش مقالات، شرکت در نشست‌های علمی و کارگاه‌های آموزشی، نتایج مطالعات خود را در قالب نواندیشی دینی و نوآوری‌های اجتماعی به جامعه عرضه کند. فریده ماشینی یکی از پیشروان اندیشه فمینیسم اسلامی در ایران بود.
فعالیت‌های بین‌المللی
خانم ماشینی مسلط به زبان عربی و انگلیسی بود و به علاوه علاقه فراوانی به تعامل، گفتگو و هم‌اندیشی در عرصه‌های بین‌المللی داشت. از همین رو در طول زندگی کوتاه خود بالغ بر 30 مسافرت خارجی (از جمله افغانستان، تاجیکستان، فرانسه، بلژیک، سوئد، مالزی، تونس) داشت. او در تدوین بیانیه‌ها و منشور زنان نقش مؤثری ایفا نمود.
آثار
کتاب
- زن، نواندیشی دینی و سرمایه اجتماعی: مجموعه گفتارها و نوشتارهایی درباره زنان (1394). تهران: بانوی مهر.[۲]
- جایگاه زن در مطالعات زنان (1393). تهران: مؤسسه توسعه فناوری آموزشی مدارس هوشمند.[۳]
- زنان و سرمایه اجتماعی (1393). تهران: مؤسسه توسعه فناوری آموزشی مدارس هوشمند.[۴]
- گ‍ل‍ب‍ان‍گ س‍رب‍ل‍ن‍دی: ت‍ح‍ل‍ی‍ل اج‍م‍ال‍ی از وض‍ع‍ی‍ت آموزشی و پ‍رورش‍ی دختران در سالهای ۷۶ ـ ۸۰ (1380). گ‍ردآوری و ت‍ن‍ظی‍م زه‍را ان‍ص‍اف، ت‍ح‍ل‍ی‍ل از فریده ماشینی، اس‍ف‍ن‍دی‍ار چ‍ه‍ارب‍ن‍د. تهران: رون‍اس.[۵]
مقالات
- منشی، فائزه؛ ماشینی، فریده؛ ظهرهوند، راضيه (1389). نقش تركيب جنسيتی دانش‌آموزان در شاخه‌های نظری و مهارتی بر نرخ ورود دختران و پسران به دانشگاه‌ها. فصلنامه علمی - پژوهشی زن در توسعه و سياست (پژوهش زنان)، شماره 29، ص31ـ 54.[۶]
- ضرورت طرح مبحث زن و نواندیشی دینی از منظر زنانه (1387). آیین، مرداد شماره 15.[۷]
- مولاوردی، شهين‌دخت؛ گرامیزادگان، اشرف؛ ماشینی، فریده؛ طريقی، نوشين (1387). گزارش ملی جمعی از فعالان امور زنان در ايران به جنبش جهانی خواهران اسلام (Sisters in Islam).
- موقعيت زنان ايران سی سال پس از انقلاب (با نگاهی به دين) (1387). آیین، بهمن و اسفند، شماره 19 و 20، ص126ـ 131.[۸]
- حقوق انسانی و جنسيت در قرآن (1386). بینات، شماره ۵۳، بهار، ص ۱۶۲-۱۸۱.[۹]
- زنان و تجربه مشارکت سیاسی (1386). آیین، شماره 8، شهریور، ص66ـ 71.[۱۰]
- زنان و سياست‌ورزی جامعه‌محور (1386). آيين، شماره 11 و12، اسفند، ص38 ـ 41.[۱۱]
- زنان و نواندیشی دینی (1385). همبستگی، ص 7.[۱۲]
- ماشینی، فریده؛ منشی، فائزه (1385). بررسی مقايسه‌ای ورود دختران و پسران به دانشگاه‌ها. پژوهشنامه آموزشی پژوهشکده تعليم و تربيت، خرداد و تيرماه.
- زنان و نواندیشی دینی، چشم‌انداز و ضرورت‌های نو (1385). آیین، شماره 4، مهر، ص74ـ77.[۱۳]
- زنان و سرمایه اجتماعی (1385). آیین، شماره 6، اسفند، ص 108ـ112.[۱۴]
- مطالبات زنان (1383). بازتاب اندیشه، شماره 49، اردیبهشت، ص43ـ 47.[۱۵]
- خشونت خانگی و خانه‌های امن (1383). وق‍ای‍ع‌ات‍ف‍اق‍ی‍ه، ۴ خرداد 83، ص ۱۱. [۱۶]
- نقش باورها و نگرش‌های فرهنگی در بازماندگی دختران از تحصيل (1381). پژوهشنامه آموزشی، ش ۴۸، خرداد، ص ۸ - ۱۰.[۱۷]
طرح‌های پژوهشی
- بررسی انواع و ابعاد دينداری دانش‌آموزان دختر سال سوم متوسطه و ميزان هم‌خوانی آن با انتظارات اوليای مدرسه (1387). پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، پژوهشكده تعليم و تربيت، گروه مطالعات زنان در آموزش و پرورش.
- پوشش (لباس فرم) دختران دانش‌آموز در مدرسه و عوامل مؤثر در آن (گزارش تحليلی) (1386). پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، پژوهشكده تعليم و تربيت، گروه مطالعات زنان در آموزش و پرورش.
- ماشینی، فریده؛ منشی، فائزه؛ رضايی، شيرين؛ ظهرهوند، راضيه (1384). گزارش تحليلی بررسی مقايسه‌ای ورود دختران و پسران به دانشگاه در سه محور: آموزش، تقاضای اجتماعی و اشتغال (گزارش تحليلی). پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، پژوهشكده تعليم و تربيت، گروه مطالعات زنان در آموزش و پرورش.
- معروفی، پروين؛ ماشینی، فریده و همكاران (1384). بررسی روش‌های كاهش بازماندگی دختران از آموزش عمومی در مناطق محروم و روستايی. پژوهشكده تعليم و تربيت.
- ظهرهوند، راضيه؛ ماشینی، فریده و همكاران (1382) تحليلی و بررسی كيفيت برنامه‌ريزی درسی و آموزشی كشور با توجه به نيازهای زنان و ضرورت ايفای نقش مؤثر در توسعه كشور و ارائه راهكارها در دوره آموزشی عمومی، جهاد دانشگاهی، گروه علوم تربيتی واحد تهران و مركز امور مشاركت نهاد رياست جمهوری.
- فریده ماشینی و همکاران (بی‌تا). جنسیت در قرآن کریم مطالعه موردی آیات سوره نساء.
جایزه فریده ماشینی
به پاس سه دهه فعالیت‌های فریده ماشینی در حوزه زنان و به عنوان اولین دانش‌آموخته رشته مطالعات زنان در ایران، قرآن‌پژوه، کنشگر اجتماعی و مدنی و از پیشگامان نواندیشی دینی زنان جایزه مطالعات زنان به نام او ثبت و با شناسایی و معرفی مقالات، آثار، چهره‌ها و فعالیت‌های برتر از برگزیدگان در هر سال به مناسبت سالگرد ایشان تقدیر به عمل می‌آید. این رویداد توسط مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان و مؤسسه فرهنگی، پژوهشی بانوی مهر برگزار می‌شود.[۱۸]
اهداف جایزه
جایزه مطالعات زنان با هدف شناسایی و معرفی مطالعات و تحقیقات برتر در حوزه زنان، تقدیر و تشویق از محققان و معرفی آثار و تألیفات انجام شده در حوزه زنان، برگزار می‌گردد.
محورهای فراخوان جایزه
- پایان نامه و مقالات برجسته دارای ارزش علمی بالا و دارای آثار و نتایج مفید برای زنان با تأکید بر حوزه علوم اجتماعی
- تألیفات برجسته دارای ارزش علمی
- کنشگران و محققان برجسته در دو محدوده سنی جوان و پیشکسوت
جوایز برگزیدگان
به نفرات برتر هر بخش تندیس، لوح تقدیر و نیم سکه بهار آزادی اهدا می‌شود.
منابع
- ↑ یادداشت‌های رحیم عبادی
پیوند به بیرون
تدوین: حکمت بروجردی