زرک

زرک/zarak/ یکی از اقلام آرایش هفت‌قلم است که برای براق کردن صورت و مو توسط زنان به کار می‌رفته است. زرک ذرات پودر طلای خالص یا پولک‌های طلایی بوده که زنان به عنوان زینت بر پیشانی، روی صورت و یا روی موی خود می‌چسباندند.

تعریف

بر اساس برهان قاطع زرک بر ذرات ریز طلای خالص که زنان بر صورت می‌پاشیدند و نیز پولک‌های ریزی از جنس طلا که روی پیشانی یا جای دیگر صورت می‌چسباندند دلالت دارد. در لغت‌نامه دهخدا زرک به ریزه‌های ورق طلا که زنان بر روی پاشند اطلاق شده است.

تاریخچه

به نظر می‌رسد پیش از برهان قاطع، در متن دیگری ذکری از زرک نشده باشد. زرک از ذرات طلای خالص تشکیل می‌شد و از همین‌رو فقط اختصاص به زنان طبقه اشراف داشت. در مقبره‌ی یک زن کاهنه سارماتی در اوکراین، متعلق به قرن اول میلادی، پوششی برای سر یافت شده که در آن رشته‌های طلا بافته شده است. از آنجا که سارمات‌ها یکی از تیره‌های باستانی ایرانی‌تبار بودند که در جنوب روسیه و اوکراین زندگی می‌کردند و پس از مهاجرت همچنان هویت ایرانی خود را حفظ کرده بودند می‌توان برداشت کرد که ایرانیان بر روی پوشش سر یا صورت خود از ذرات طلا برای زیبایی استفاده می‌کردند. در یک نقاشی متعلق به دوران صفویه که تصویری از یک زن و مرد جوان است گل‌سر و رگه‌هایی از طلا بر روی موهای زن دیده می‌شود. گل‌سر نیز از طلا یا به رنگ طلاست. استفاده از زرک تا اواخر دوران قاجاریه متداول بود، اما در این زمان این نحوه آرایش مو و استفاده از پولک‌های طلا، ذرات طلا و گل‌های طلا بر روی سر جای خود را به آرایش مو به شکل طره داد و زنان با استفاده از لعاب دانه‌ی به یا کتیرا محلولی ژلاتینی شکل می‌ساختند و با استفاده از آن، موها را در جای خود ثابت می‌کردند.

معادل امروزی

امروزه به جای زرک از اکلیل برای افزودن برق بر آرایش صورت و مو استفاده می‌شود. اکلیل یا جداگانه به کار می‌رود و یا به عنوان بخشی از ماده تشکیل‌دهنده لوازم آرایش مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این‌رو لوازم آرایش متفاوت مانند رژلب، سایه چشم و لاک به صورت اکلیلی و غیر اکلیلی تولید می‌شوند. میزان اکلیل در این مواد آرایشی از کم تا زیاد تغییر می‌کند. بر این اساس برخی مواد آرایشی دارای کمی ذرات اکلیل هستند و همین مقدار کم، آن ماده آرایشی را از نوع بدون اکلیل و مات، متفاوت می‌کند. اما برخی دارای میزان زیادی اکلیل هستند.

منابع

نویسنده: حکمت بروجردی