دانش

نشریه دانش اولین نشریه زنان ایران

دانش اولین نشریه اختصاصی زنان است که به صورت هفتگی از ۱۰ رمضان ۱۳۲۸ق. تا ۲۷ رجب ۱۳۲۹ق. در ۳۰ شماره ۸ صفحه‌ای به مدیریت و صاحب امتیازی بانو کحال انتشار یافت.

تاریخچه

امتیاز نشریه دانش که به نام خانم دکتر کحال صادر شده است

تعهدنامه بانو کحال برای نشریه دانش، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

دانش نخستین نشریه‌ای است که در دفاع از حقوق زنان در دوره مشروطه منتشر شد. صاحب امتیاز و ناشر آن، خانم دکتر کحال دختر یعقوب جدید الاسلام همدانی، معروف به بانو کحال بود. اولین شماره از این هفته‌نامه در سال 1289 (10 رمضان 1328ق.) یعنی چهار سال پس از انقلاب مشروطه منتشر شد. این نشریه با چاپ سربی، قطع رحلی، در هشت صفحه و در سه چاپخانه مطبعه شرقی، فاروس و چاپخانه مجلس شورای ملی در تهران انتشار می‌یافت.

قیمت تک شماره این نشریه برای تهران یک عباسی (4شاهی)، سایر ولایات 5 شاهی و هزینه اشتراک یک ساله آن در تهران 12 قران و ولایات داخله 15 قران بود. این نشریه علاوه بر داخل کشور از خارج ایران نیز مشترک می‌پذیرفت و جز در تهران و دیگر شهرها، در ممالک خارجه نیز توزیع می‌شد و قیمت اشتراک سالیانه آن برای ممالک خارجه 7 فرانک بوده است. همچنین از شماره دوم تا سوم نشریه نام ع. صفوت به عنوان سردبیر در نشریه قید شده است. نشریه دانش، راهگشای نشریه‌نگاران زن در ایران شد و زمینه انتشار نشریات تخصصی زنان و توسعه سریع نشریه‌نگاری را بعد از جنبش مشروطه ایجاد کرد. در میان نوشته‌های این نشریه، اصطلاحات انگلیسی فراوانی چه به زبان اصلی و چه به زبان فارسی به کار رفته است که شاید دلیل آن تحصیل صاحب امتیاز و مدیر نشریه در مدرسه آمریکایی بوده است.

هدف از انتشار

این نشریه برای زنان چاپ می‌شد. هدف و شعار نشریه در روی صفحه عنوان چنین بیان شده بود:

روزنامه‌ای است اخلاقی، علم خانه‌داری، بچه‌داری، شوهرداری، مفید به حال دختران و نسوان و به کلی از پلتیک و سیاست مملکتی سخن نمی‌راند.

خانه‌داری و همسرداری

از جمله مطالب عمده نشریه را مسائل خانه‌داری و شوهرداری تشکیل می‌داد. توصیه‌هایی نیز به خانم‌ها برای تنظیم امور خانه و تأمین آسایش و راحتی شوهر و فرزندان و رعایت صرفه‌جویی بیان می‌کرد. به مسائل سنتی زنانه مورد علاقه زنان طبقه متوسط و بالا، نظیر بهداشت، درمان و بچه‌داری می‌پرداخت و در پی اصلاحات اجتماعی نبود، همچنین دیدگاه اجتماعی و سیاسی آن بسیار میانه‌رو بود.

در بخشی از نشریه نوشته شده است:

در ترتیبات راحتی شوهر مواظب باشید، مثلاً غذای او را به وقت حاضر نمائید و در زمستان، کرسی یا بخاری او را گرم و حاضر بدارید، اطاق را پاک و تمیز نگاهدارید، کلیت طوری باشد که وقتی مرد وارد خانه می‌شود از هر جهت راحت باشد... شما اگر از جایی دلتنگی دارید وقتی که شوهر وارد خانه شد با روی گشاده او را استقبال نموده، تعارفات رسمانه را به جا بیاورید و آن اوقات تلخی را پنهان نمائید، مبادا مرد بیچاره هم از جای دیگر اوقاتش تلخ باشد، وقتی که خانه آمد بر اوقات تلخی او بیافزائید و حال آنکه باید رفع اوقات تلخی از او بشود....

پزشکی

از توصيه‌های اكيد بانو کحال مسئله «حفظ الصحه» خانه و اطفال بود. او به دليل آشنایی با اصول بهداشتی و طبی، این موارد را بسيار دقيق توضيح می‌داد. وی همچنين تربيت اطفال را از بدو تولد، راهگشا و راه حل بسياری از مشکلات و عقب‌ماندگی‌های اجتماعی می‌دانست. از دیگر مسائل مورد بحث آن زمان، تقابل بین طب سنتی ایران و پزشکی غربی بود. رویه نشریه دانش در این میان تا حد زیادی محافظه‌کارانه بود و در موارد اندکی به انتقاد از برخی اعمالی می‌پرداخت که درستی آنها نه مورد تأیید مدعیان طب مدرن و نه طب سنتی ایران بود. به عنوان مثال در مذمت استفاده از روش‌های نادرست برخی شکسته‌بندی‌های قدیم برای درمان شکستگی‌ها، می‌نویسد:

این را بدانید اطبایی که به واسطه علم تمام اسباب و آلات، بدن انسان مثل آیینه در جلو چشمشان است همه ایشان شکسته‌بستی را به خوبی نمی‌دانند قصاب و حمامی و بعضی شکست‌بست‌های اسمی، بی‌علم چگونه می‌توانند عضوی را جا بیندازند البته بدتر خواهند کرد.

آموزش

از آنجا که تربیت نسوان و دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان، هدف مستقیم دانش به شمار می‌آمد، با چاپ مطالبی مانند: «خطاب به دوشیزگان» و «کلمات حکمت‌آمیز» بر یادگیری سواد تأکید داشت و تحصیل علم را امری واجب برای زنان بر می‌شمرد و آن را راهگشای بسیاری از مشکلات دانسته و توصیه می‌کرد:

خانم نجیبه محترمه اگر سواد ندارد، باید فوراً در پی تحصيل سواد برآید و درس بخواند، زیرا که زن بی‌سواد، صاحب عقل و تميز نخواهد شد و اگر سواد دارد باید بيشتر اوقات خویش را مصروف روزنامه خواندن نماید. به جهت این كه، كسی که روزنامه می‌خواند همه چیز می‌داند.

با این استدلال، با سوادان را تشویق به مشترک شدن و خواندن نشریه می‌کرد و حتی به شوهرانی که زنانشان سواد خواندن ندارند، تکلیف می‌کرد که «نشریه را هر هفته برای خانم‌هایشان بخوانند تا هم کسب فیض کنند و هم به باسواد شدن تشویق شوند».

اخلاقی

بخشی از نوشته‌های نشریه به توصیه‌های اخلاقی، تشریح و توصیف اخلاق نیک و بد، خطاب به دختران جوان و نیز لزوم رعایت حدود و مقررات اسلامی و اجتماعی میان مردان و زنان اختصاص داشت. این مطالب در قالب مقالات، مطایبات و پندهای حکیمانه و نیز داستان‌هایی به شکل پاورقی و ادامه‌دار بیان می‌شد:

باید دختران خوب همیشه در پی دلجویی مردم باشند، اگر بیمار است، از او عیادت نموده، احوال‌پرسی کنند. اگر فقیر است، دستگیری نمایند و اگر محزون است و غمی دارد، او را مشغول نمایند. دیگر لازم نیست به دختران عاقل، جمیع وسایل دلجویی را یاد بدهیم. یکی از صفات خوب، تمجید و تحسین است، در مقابل هر خوبی که مشاهده می‌نمائید؛ زیرا که یک آفرین سبب تشویق او می‌شود.

اجتماعی

این نشریه گاه متأثر از جو عمومی، مطالبی در زمینه مسائل روز می‌نوشت که از آن جمله می‌توان از کشف حجاب یادکرد. در شماره‌ای از این نشریه اشاره طنزآمیزی از منظر بهداشتی، به امر حجاب کرده و تلاش شد تا با استفاده نادرست از زبان پزشکی، زنان محجبه را مورد تمسخر قرار دهد. در جایی دیگر تحت عنوان اخطار به مردان و جوانان بعضی از بی‌مبالاتی‌ها و بی‌حرمتی‌هایی را که در جامعه نسبت به زنان صورت می‌گرفت به باد انتقاد می‌گرفت. به باور نویسنده یکی از مقالات «یکی از این بی‌مبالاتی‌ها که از ابتدا حکمفرما بوده و انبساط یافته و رو به ازدیاد است به چشم بدنگریستن جوانان و مردها به مخدرات و بانوان محترمه است.»

انتقادات

به رغم برخی کاستی‌ها، انتشار مجله دانش با استقبال فعالان حقوق زنان روبرو شد. البته این استقبال به معنای عدم انتقاد فعالان حقوق زنان از این نشریه نبود. یکی از اصلی‌ترین انتقادها، بی‌توجهی دست‌اندرکاران این نشریه نسبت به برخی هدف‌های انجمن‌های زنان، از جمله تحریم کالاهای وارداتی و ترویج منسوجات وطنی بود. آنها به چاپ اعلاناتی در تبلیغ محصولات خارجی در این نشریه اعتراض داشتند. این امر موجب شد تا بانو کحال با اعتراض برخی از فعالان حقوق زنان روبرو شود. البته استدلال مدیر نشریه هم این بود:

اعلانات در تمام جراید درج می شود و عمومیت دارد ولی باید دانست که هیچ گونه ما در خیال تشویق و تحریص خانم ها به خریدن امتعۀ بی فایده بی لزوم نبوده و نیستیم فقط اعلانی داده اند و ما درج کرده ایم.

آخرین شماره

عمر نشریه دانش کوتاه بود و انتشار آن تا سی شماره به طور مرتب ادامه داشت. آخرین شماره آن در 27 رجب 1329ق. (1290) انتشار یافت[۱] که از این نشریه تعداد ناقصی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران موجود است.[۲]

پیوند به بیرون

1. پایگاه مجلات تخصصی نور
2. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نگارخانه

• 

  نشریه دانش، سال1، شماره 1، ص4

• 

  نشریه دانش، سال1، شماره 1، ص5

• 

  نشریه دانش، سال1، شماره 1، ص6

• 

  نشریه دانش، سال1، شماره 2، ص2

• 

  نشریه دانش، سال1، شماره 2، ص7

نویسنده: هانیه قهرمانی