افسانه و افسر من

صفحه نخست کتاب افسانه و افسر من تألیف مریم فیروز با یادداشت دستنویس تقدیم به مادران بی‌حق ایران

افسانه و افسر من (1323) زندگی‌نامه داستانی مریم فیروز است. او این اثر را در آستانه ازدواج دوم خود، به شکل رایج داستان‌های زنان ـ دفتر خاطرات و درددل ـ نوشت.

خلاصه داستان

مادر، در شبی که بی‌خوابی به سرش زده، برای دختر خود، افسانه زندگی بهتری را تصور می‌کند. او آرزو می‌کند دخترش دیر ازدواج کند و در ازدواجش حق انتخاب داشته باشد. به علاوه پیش از ازدواج تحصیل کند و از حقوق خود آگاهی داشته باشد.داستان، در شب‌های بی‌خوابی مادر، ادامه می‌یابد. او این بار با جنین دوم، افسر درددل می‌کند. از نگرانی‌های خود درباره آینده فرزندانش می‌گوید؛ از جدال با همسر یاد می‌کند؛ به فکر ترک خانه می‌افتد اما نگران فرزندان خود است. او از اینکه زن در این جامعه به حساب نمی‌آید و باید تا پایان عمر همواره رنج بکشد و تحمل کند و تنها وسیله لذت مردان باشد شکوه می‌کند.

او در جایی خود را با سگی کتک خورده مقایسه کرده و خطاب به او می‌گوید:

تو هم می‌دانی که مادر شدن در این محیط یعنی زوزه کشیدن، زجر کشیدن، سنگ خوردن و ناله کردن. بگو، حیوان، من انسان هستم، من زن هستم، مرا به نام همین چیزها سنگ باران کلمات می‌کنند. مرا به نام همین چیزها با قانون بدتر از لگد جریحه‌دار می‌کنند.

ترک کردن خانه هرچند برای او دشوار و مایه شرمساری است، اما او برای رفاه حال فرزندانش تن به این کار می‌دهد تا آنان دخترانی باشند با فکر رشید و آشنا به حق خود.

تحلیل

این نوشته پاره پاره که حادثه خاصی ندارد و شیوه روایت آن خام اما تازه است ماحصل ازدواج نافرجام و روحیه سرکش مریم فیروز است که به داستان او خصلت اجتماعی بخشیده است. برای تجسم رنج زن در جامعه، انتقاد از ازدواج‌های اجباری و بدون عشق را با مبارزات حزبی درآمیخته و خواستار رفع قیمومیت و اعطای حق انتخاب به زنان می‌شود. او با تعمیم دادن وضع راوی به مادران ایرانی، مضمون نهایی اثر را بیان می‌کند: او می‌خواهد مادران ایرانی بیدار شوند و قدرت را به دست بگیرند، چرا که به زعم او تنها با قدرت است که می‌توان قوانین بی‌سر و ته و بی‌‎معنی این محیط را می‌توان شکست. او بر ضرورت حضور زنان در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی تأکید دارد و قصد خود را از انتخاب مبارزه حزبی نجات افسانه و افسرها عنوان می‌کند. او که خود را مادری قربانی وضع موجود می‌داند حاضر است برای نجات فرزندانش هر گونه فداکاری را انجام دهد.

مریم فیروز برای عمومیت بخشیدن به تجربه شخصی خود، آن را به قالب داستانی زندگی‌نامه‌ای درآورده است. با توجه به اینکه فرم حسب حال، از واقعیت زندگی نویسنده رنگ می‌پذیرد، می‌توان گفت که نویسنده برای بیان ماجرای قصه خود، فرم روایی مناسبی را انتخاب کرده است. پس از او، نویسندگانی همچون اوریانا فالاچی، مهستی شاهرخی و شیوا ارسطویی، داستان‌هایی با طرح و پیرنگ گفت‌وگوی مادر با جنین نوشتند. در جامعه‌ای که زنان کمتر از مردان امکان نگارش زندگی‌نامه خود را یافته‌اند، آثاری مانند افسانه و افسر من، با وجود ضعف‌های هنری ارزش دارند، زیرا نویسندگان آنها پا از حدود تعیین شده فراتر نهاده‌اند و راه تازه‌ای در پیش گرفته‌اند.

مشخصات فنی

افسانه و افسر من در 72 صفحه و قطع رقعی بزرگ، در سال 1324 توسط شرکت سهامی چاپ فرهنگ ایران‬‏‫ با قیمت 20 ریال به چاپ رسیده است.[۱]

پیوند به بیرون

1. ویکی‌پدیای فارسی
2. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

تدوین: حکمت بروجردی