دانش

نشریه دانش اولین نشریه زنان ایران

دانش اولین نشریه اختصاصی زنان است که به صورت هفتگی از ۱۰ رمضان ۱۳۲۸ق. تا ۲۷ رجب ۱۳۲۹ق. در ۳۰ شماره ۸ صفحه‌ای به مدیریت و صاحب امتیازی خانم دکتر کحال انتشار یافت.

تاریخچه

امتیاز روزنامه دانش که به نام خانم دکتر صدیقه کحال صادر شده است

تعهدنامه بانو کحال برای روزنامه دانش، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

دانش نخستین نشریه‌ای است که در دفاع از حقوق زنان در دوره مشروطه منتشر شد. صاحب امتیاز و ناشر آن، خانم دکتر کحال دختر یعقوب جدید الاسلام همدانی، معروف به بانو کحال بود. اولین شماره این هفته نامه در سال 1289 (10 رمضان 1328ق.) چهار سال پس از انقلاب مشروطه منتشر شد. چاپ آن سربی، قطع رحلی، در هشت صفحه و در سه چاپخانه مطبعه شرقی، فاروس و چاپخانه مجلس شورای ملی در تهران چاپ شده و مطالب آن همگی مربوط به زنان بود.

هدف و شعار نشریه چنین بیان شده است:

«روزنامه‌ای است اخلاقی، علم خانه‌داری، بچه‌داری، شوهرداری، مفید به حال دختران و نسوان و به کلی از پلتیک و سیاست مملکتی سخن نمی‌راند.»

قیمت تک شماره این نشریه برای تهران یک عباسی (4شاهی)، سایر ولایات 5 شاهی و هزینه اشتراک یک ساله آن در تهران 12 قران و ولایات داخله 15 قران بود. این نشریه علاوه بر داخل کشور از خارج ایران نیز مشترک می‌پذیرفت و جز در تهران و دیگر شهرها، در ممالک خارجه نیز توزیع می‌شد و قیمت اشتراک سالیانه آن برای ممالک خارجه 7 فرانک بوده است. همچنین از شماره دوم تا سوم نشریه نام ع. صفوت به عنوان سردبیر در روزنامه قید شده است.

در میان نوشته‌های این نشریه، اصطلاحات انگلیسی فراوانی چه به زبان اصلی و چه به زبان فارسی شده به کار رفته است که شاید دلیل آن تحصیل صاحب امتیاز و مدیر نشریه در مدرسه آمریکایی بوده است.

چنانکه خود خانم کحال در معرفی روزنامه تصریح نموده، از جمله مطالب عمده روزنامه را مسائل خانه‌داری و شوهرداری تشکیل می‌دهد و نیز توصیه‌هایی به خانم‌ها دارد برای تنظیم امور خانه و تأمین آسایش و راحتی شوهر و فرزندان و رعایت صرفه‌جویی. در عمل نیز به مسائل سنتی زنانه مورد علاقه زنان طبقه متوسط و بالا، نظیر بهداشت، درمان و بچه‌داری می‌پرداخت و خواستار اصلاحات اجتماعی نبود، همچنین دیدگاه اجتماعی و سیاسی آن بسیار میانه‌رو بود.

در بخشی از روزنامه نوشته شده است:

«در ترتیبات راحتی شوهر مواظب باشید، مثلاً غذای او را به وقت حاضر نمائید و در زمستان، کرسی یا بخاری او را گرم و حاضر بدارید، اطاق را پاک و تمیز نگاهدارید، کلیت طوری باشد که وقتی مرد وارد خانه می‌شود از هر جهت راحت باشد... شما اگر از جایی دلتنگی دارید وقتی که شوهر وارد خانه شد با روی گشاده او را استقبال نموده، تعارفات رسمانه را به جا بیاورید و آن اوقات تلخی را پنهان نمائید، مبادا مرد بیچاره هم از جای دیگر اوقاتش تلخ باشد، وقتی که خانه آمد بر اوقات تلخی او بیافزائید و حال آنکه باید رفع اوقات تلخی از او بشود...».

و نیز تحت عنوان اخطار به مردان و جوانان بعضی از بی‌مبالاتی‌ها و بی‌حرمتی‌ها را مورد انتقاد قرار داده و توصیه می‌کند که «مردهای ما حرمت و احترامی را که حسب‌الدیانه و نزاکت مجبور از رعایت آن به زنان می‌باشند هم چنان و با وجود بی‌مبالاتی‌هایی که در آداب اجتماعیه ما وجود دارد رعایت نمایند».

از توصيه‌های اكيد بانو کحال مسئله «حفظ الصحه» خانه و اطفال است كه به دليل آشنایی با اصول بهداشتی و طبی، این موارد را بسيار دقيق توضيح داده است. وی همچنين تربيت اطفال را از بدو تولد، راهگشا و به عنوان راه حل بسياری از مشکلات و عقب‌ماندگی‌های اجتماعی توضيح می‌دهد.

از آنجا که تربیت نسوان و دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان، هدف مستقیم دانش به شمار می‌آمد، با چاپ مطالبی مانند: «خطاب به دوشیزگان» و «کلمات حکمت‌آمیز» به آموزش و پرورش آنان همت می‌گمارد و سوادآموزی و تحصیل علم را امری واجب برای زنان بر می‌شمرد و به آن به عنوان راهگشای بسیاری از مشکلات اشاره می‌کند و توصیه می‌کند:

«خانم نجیبه محترمه اگر سواد ندارد، باید فوراً در پی تحصيل سواد برآید و درس بخواند، زیرا که زن بی‌سواد، صاحب عقل و تميز نخواهد شد و اگر سواد دارد باید بيشتر اوقات خویش را مصروف روزنامه خواندن نماید. به جهت این كه، كسی که روزنامه می‌خواند همه چیز می‌داند».

با این استدلال، با سوادان را تشویق به مشترک شدن و خواندن روزنامه می‌کند و حتی به شوهرانی که زنانشان سواد خواندن ندارند، تکلیف می‌کند که روزنامه را هر هفته برای خانم‌هایشان بخوانند تا هم کسب فیض کنند و هم به باسواد شدن تشویق شوند.

بخشی از نوشته‌های روزنامه به توصیه‌های اخلاقی، تشریح و توصیف اخلاق نیک و بد خطاب به دختران جوان اختصاص داشت. این مطالب در قالب مقالات، مطایبات و پندهای حکیمانه و نیز داستان‌هایی به شکل پاورقی و ادامه‌دار بیان می‌شد.

با وجود برخی کاستی‌ها، انتشار مجله دانش مورد استقبال فعالان حقوق زنان قرار گرفت و حمایت خود از آن را اعلام می‌کردند. البته این حمایت به معنای عدم انتقاد فعالان حقوق زنان از این نشریه نبود. یکی از اصلی‌ترین انتقادها، بی‌توجهی دست‌اندرکاران این نشریه نسبت به برخی هدف‌های انجمن‌های زنان، مانند ترحیم کالاهای وارداتی و ترویج منسوجات وطنی و چاپ اعلاناتی در تبلیغ محصولات خارجی بود.

این نشریه گاه به مسائل روز با تأثر به جو عمومی، مطالبی درج می‌کرد که از از آن جمله پدیده کشف حجاب بود که در شماره‌ای از این نشریه اشاره طنزآلودی از منظر بهداشتی، به امر حجاب دارد و سعی می‌کند تا با استفاده نادرست از زبان پزشکی، به تمسخر زنان با حجاب بپردازد. از دیگر مسائل مورد بحث آن زمان، تقابل بین طب سنتی ایران و پزشکی غربی به وجود آمده بود و رویه نشریه دانش در این بین تا حد زیادی محافظه‌کارانه بود و در موارد اندکی به انتقاد از برخی اعمالی می‌پرداخت که درستی آنها نه مورد تأیید مدعیان طب مدرن و نه طب سنتی ایران بود.

عمر نشریه دانش کوتاه بود و انتشار آن تا سی شماره به طور مرتب ادامه داشت و آخرین شماره آن در 27 رجب 1329ق. (1290) انتشار یافت[۱] که از این نشریه تعداد ناقصی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران موجود است.[۲]

روزنامه دانش، راهگشای روزنامه‌نگاران زن در ایران شد و زمینه انتشار نشریات تخصصی زنان و توسعه سریع روزنامه‌نگاری را بعد از جنبش مشروطه ایجاد کرد.

پیوند به بیرون

1. پایگاه مجلات تخصصی نور
2. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نگارخانه

• 

  نشریه دانش، سال1 شماره 1، ص5

• 

  نشریه دانش، سال1 شماره 1، ص6

• 

  نشریه دانش، سال1 شماره 2، ص2