سرخاب

سرخاب(به عربی غازه) یکی از اقلام آرایش هفت‌قلم است که برای سرخ کردن گونه ها مورد استفاده قرار میگرفته است.

ریشه شناسی و معنی

سرخاب /sorxāb/از /surx/ به معنای قرمزی و /āb/ به معنای درخشندگی مشتق از ریشه ایرانی باستان -bā به معنای برق زدن و درخشیدن است. به آن غازه یا گلگونه نیز میگفتند و معمولا همراه با سفیداب به کار میرفت.

سرخاب یا گل گونه از گل اخرای قرمز، مرمر سرخ، گل رس و روناس ساخته می شد که جهت قرمز کردن لب‌ها و گونه‌ها به کار می‌رفت. در حفاری های ایران سرخاب‌هایی یافت شده که متعلق به پیش از دوران برنز می باشد. با توجه به نقاشی های دوران صفویه و قاجاریه و همچنین عکس هایی از زنان این دوره موجود است، درمی یابیم که گونه های آنان با لایه ی ضخیمی از سرخاب پوشیده شده و قرمزی گونه ها حتی بیش از قرمزی لب هایشان است.   ترکیب این واژه با سفیداب در معنای آرایش به کار میرود.

پیشینه

در طب قدیم سرخی چهره حکایت از غلبه دم (خون) و سلامت و شادی و زردی آن بر غلبه صفرا و بیماری و غم دلالت داشت. به علاوه شاعران برای توصیف زیبا رویان آنها را با گونه های سرخ توصیف میکردند و از استعاره هایی چون آتش، خون، گل سرخ، شقایق و لاله برای این معنا بهره می‌بردند. از این رو سرخی چهره هم دلالت بر سلامتی داشت و هم یک نشانه زیبایی بود. بر خلاف امروز، سرخی لب کمتر از سرخی گونه عامل زیبایی به شمار می آمد.

کشفیات اخیر از مقابر، شواهد دیگری را از نمونه‌های دیگر سرخاب‌های زنانه به کار برده شده در قرن پنجم و چهارم پیش از میلاد توسط مردم ایرانی در جلگه‌های اوراسیای غربی در دوره‌ی تاریخی، احتمالاً مشابه کاربرد آن در اوراسیای شرقی، ارائه می‌دهد.

در گذشته سرخاب به تنهایی برای گونه‌ها و لب‌ها استفاده می‌شد. این ماده از پودر آهن و یا مرمر قرمز یا گاهی اوقات از خاک قرمز جلگه‌ها گرفته می‌شد و یک نوع رنگ طبیعی مانند روناس به آن اضافه می‌شد.

طرز استفاده

سرخاب را اندکی بر سر انگشتان سبابه و وسطی مالیده آهسته به روی گونه ها تا زیر چاک چشمان و پایین چانه میمالیدند و از همان سرخاب یا سرخاب پنبه ای (پنبه ی به سرخاب آلوده) لبها را دالبر داده رنگین میساختند. پیش از آن که سرخاب قالبی فرنگی به ایران بیاید، سرخاب پنبه ای معمول بود؛ یعنی پنبه را در ماده قرمز رنگی فرو می بردند و آن را به گونه ها می مالیدند. سرخاب پنبه ای، یک قطعه پنبه آغشته به جوهر قرمز بود که به گونه ها می مالیدند. قرمز کردن لب ها (مالیدن رژلب قرمز) در گذشته معمول نبود.

سرخاب صنعتی (روژ گونه)

در سالهای دهه ی 1920 سرخاب یا روژگونه به عنوان یک محصول جدید، تولید و به بازار آرایش عرضه شد. در این زمان سرخاب به شکل پودر، کرم و مایع تولید می شد. ترکیبات شکل کرمی آن عبارت بود از: کارمین carmin پودر تالکم talcum و صمغ درخت اکاسیا gum acacia یا صمغ عربی. ترکیبات شکل مایع آن شامل آمونیاک، کارمین و عطر رز یا گلاب. این مخلوط نیاز داشت ده روز خیسانده شود تا عمل آید و سه روز بعد از آن قابل مصرف بود. در ابتدای این دوران روژگونه تنها در یک رنگ تولید می شود که بر روی پوست براساس رنگ پوست رنگ مختلف به خود می گرفت ولی با گذشت چند سال برخی از تولیدکنندگان محصولات آرایشی در رنگهای گوناگون چون نارنجی، صورتی و قرمز پررنگ آن را تولید کردند. امروزه ترکیبات روژگونه مانند ترکیبات پودر متراکم صورت است، با این تفاوت که اکسید روی ندارد و از مقدار بیشتر رنگ استفاده می شود. تا رنگ قرمز یا نارنجی تندتر از پودر صورت متراکم داشته باشد.