مهدیه الهی قمشهای
مهدیه الهی قمشهای (1316-1395) مولوی‌پژوه و شاعر معاصر است.
زندگی‌نامه
مهدیه الهی قمشهای در سال 1316 متولد شد.[۱]او نخستین فرزند دختر عالم مشهور و مترجم قرآن کریم، محیی‌الدین مهدی الهی قمشهای بود.[۲]مادرش، طیبه تربتی، دختر ابوطالب تربتی زنجانی از علما و زهاد پارسای تربت حیدریه بود که نسبش از سمت مادر به شیخ مفید می‌رسید.[۳]پدرش که مردی روحانی و زاهد و فقیه و روشنفکر بود در زمانه‌ای که کمتر دختری تحصیلات رسمی داشت و مدرسه فرستادن دختران به خصوص از خانواده روحانی معمول نبود، او را به مدرسه ابتدایی و سپس برای تحصیلات متوسطه به مدرسه فرانکو پرسان فرستاد. او بعد از اتمام تحصیلات، مدتی به تدریس فارسی و متون ادبی پرداخت و در سال 1311 در هجده سالگی با محیی‌الدین مهدی الهی قمشهای که تازه از مشهد به تهران آمده بود ازدواج می‌کند.[۴]او سه خواهر و جهار برادر دارد؛ نظام‌الدین، کمال‌الدین، و مرتضی الهی قمشهای برادران او هستند.
مهدیه الهی قمشهای با پسر عموی خود، نعمت‌الله ملکیان ازدواج کرد و حاصل این ازدواج چهار فرزند، دو پسر و دو دختر بود.
تحصیلات
مهدیه از کودکی در محضر پدر به کسب علوم قرآنی و عرفانی پرداخت و در شعر و ادب به مراتب عالی رسید.[۲]او فراگیری را از 5 سالگی نزد پدر آغاز کرد. در هفت سالگی با مثنوی‌الاطفال آشنا شد. او با اشعار نظامی، حافظ، سعدی، عطار و مولانا بزرگ شد، چرا که همیشه منزل پدرش محفل علما و بزرگان شعر و ادب و عرفان بود. ازدواج زودهنگام مهدیه مانع از این شد که تحصیلات رسمی خود را ادامه دهد، اما در منزل از محضر اساتیدی چون جلال‌الدین همایی، شهابی، صدرالدین محلاتی، دکتر شفق و علامه جعفری بهره برد. مهدیه مانند برادرش حسین از موهبت حافظه بسیار خوبی برخوردار بود، به گونه‌ای که او حدود 6000 بیت از ابیات مثنوی را در خاطر داشت. او با تحقیق و تفحص در مثنوی مولوی به تحلیل و تفسیر اشعار مثنوی و تطبیق آن با موضوعات قرآن کریم پرداخت و این افزون بر طبع شعری و ذوق ادبی است که داشت.
اشعار
مهدیه دارای قریحه شاعری و ذوق ادبی بود، به گونه‌ای که پدرش اشعاری را که تازه می‌سرود، برای او می‌خواند و غالباً مهدیه اولین شنونده شعر پدر بود.[۵]
او خود اشعار بسیاری سرود که در دیوان اشعار او با عنوان معبد عشق به چاپ رسید. او در قالب رباعی، مثنوی، قصیده، قطعه و غزل شعر سروده است. اشعار او آکنده از مفاهیم عرفانی و اخلاقی است. شاید قدیمی‌ترین شعر این دیوان به روزگار نوجوانی او باز می‌گردد.[۶]این دیوان حاصل 45 سال از زندگی اوست. مهدیه همچنین منظومه بلند نغمه حسینی را که پدرش در وصف حوادث عاشورا سروده بود و بر وزن مخزن الاسرار نظامی بود به وصیت پدر در قالب وزن مثنوی معنوی بازآفرینی کرد، چرا که این وزن تناسب بیشتری با حزن و حماسه داشت و در منابر و مجالس سوگ و تعزیه بیشتر خوانده می‌شد. این شعر در کتابی با عنوان کربلا وادی عشق به چاپ رسید. او متخلص به «آتش» بود.
نمونه اشعار
رباعیات
ای روی تو قبله گاه جان و دل من وی کوی تو راه آخرین منزل من
بی یاد رخت همه زیان است مرا نقد دو جهان اگر شود حاصل من
ای عشق تو مایه نشاط دل من یادت همه نقد عمر بی حاصل من
تنها نه ز جان و دل حدیث تو کنم کاین زمزمه بشنوی ز آب و گل من[۶]
بر وادی حیرتم شبی بود گذر کردم چو به چشم دل در آن دشت نظر
دیدم همه خفته اند آرام و نبود از عیش نعیم و رنج درویش خبر[۶]
در دولت گل، باده گلرنگ خوش است آن یار که خوش نوازدم چنگ، خوش است
آن رند قلندری که فارغ کندم از کفر و ز دین و نام وز ننگ خوش است[۶]
او در ستایش سیده نصرت امین شعر زیر را با عنوان «در ستایش بانوی اصفهانی» سروده است:
آمد بهار و فصل گل افشانی ساقی، بیار باده روحانی
زآن آب آتشین که فرو شوید از جان و دل کدورت ظلمانی
زآن آب آتشین که از آن برقی در طور دید موسی عمرانی
زآن باده ای که اهل صفا نوشند ظاهر به ماه روزه، نه پنهانی
آن کیمیای اهل سعادت را از جام روی دوست کن ارزانی[۶]
فعالیت‌های فرهنگی
او علاوه بر سرودن شعر، تحقیق و تألیف به برپایی کلاس‌های درس و سخنرانی در دانشگاه‌ها و مجامع فرهنگی همت می‌گماشت و از آنجا که سخنور و خوش بیان بود در میان خواص و عوام مخاطبان فراوانی یافت.
آثار
و عمرش را وقف مثنوی کرد و سالیان دراز به شرح شش دفتر آن پرداخت. مهدیه الهی قمشهای علاوه بر شرح شش جلدی مثنوی معنوی که دو مجلدش با عنوان سیری در گلزار مثنوی به چاپ رسیده است.
تألیف
- بهار عشق: منتخب اشعار در ۲۸ قطعه خوشنویسی و مینیاتور (1386). تهران: خط زرین.[۱]
- سیری در گلزار مثنوی (1394). با همکاری فریبا ملکیان. مشهد: آستان قدس رضوی،شرکت به نشر.[۲]
- زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای (1396). با همکاری فریبا ملکیان. تهران: اطلاعات.[۳]
- معبد عشق (مجموعه اشعار) (1396). با مقدمه حسین الهیقمشهای. تهران: اطلاعات.[۴]
- گ‍زی‍ده دیوان استاد م‍ح‍ی‌ال‍دی‍ن مهدی الهی قمشهای (1378). با مقدمه حسین الهی قمشهای، ب‍ه‌ک‍وش‍ش مهدیه الهی قمشهای. تهران: انوار دانش.[۵]
- کربلا وادی عشق (1379). سروده م‍ح‍ی‌ال‍دی‍ن‌‌م‍ه‍دی الهیقمشهای؛ ب‍ازآف‍ری‍ده مهدیه الهیقمشهای. تهران: فاران.[۶]
مقالات
- موسیقی و عرفان: ای خدا جان را عطا کن آن مقام (مصاحبه) (1383). مقام موسیقایی. خرداد. شماره 28.
- موسیقی و عرفان: بهاریه (شعر) (1383). مقام موسیقایی. اردیبهشت. شماره 27.
- عرفان نشأت گرفته از روح انسان‌ها (مصاحبه) (1381). گلستان قرآن. آذر. شماره 131.
- واژه‌های عرفانی در شعر فارسی (1381). کیهان فرهنگی. آبان. شماره 193.
- شرح غزلی از حافظ (1381). کیهان فرهنگی. خرداد. شماره 188.
- استاد درس عشق می‌گفت (مصاحبه) (1381). کیهان فرهنگی. خرداد. شماره 188.
- آواز عشق (1381). کیهان فرهنگی. خرداد. شماره 188.
*** در حال تکمیل
منابع
- ↑ الهی قمشهای، مهدیه (1396). معبد عشق (مجموعه اشعار). با مقدمه حسین الهی قمشهای. تهران: اطلاعات. پشت جلد.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ الهی قمشهای، مهدیه (1396). معبد عشق (مجموعه اشعار). با مقدمه حسین الهی قمشهای. تهران: اطلاعات. صص33-34.
- ↑ الهی قمشهای، مهدیه (1396). زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای. با همکاری فریبا ملکیان. تهران: اطلاعات. ص291.
- ↑ الهی قمشهای، مهدیه (1396). زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای. با همکاری فریبا ملکیان. تهران: اطلاعات. ص240.
- ↑ الهی قمشهای، مهدیه (1396). زندگی‌نامه، خاطرات و خلاصه دیوان حکیم مهدی الهیقمشهای. با همکاری فریبا ملکیان. تهران: اطلاعات. ص277.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ الهی قمشهای، مهدیه (1396). معبد عشق (مجموعه اشعار). با مقدمه حسین الهی قمشهای. تهران: اطلاعات. صص15-23.