کانون بانوان
کانون بانوان (1314-1338) یک انجمن زنان بود که به دستور رضا شاه و زیر نظر علی اصغر حکمت تأسیس شد.
تاریخچه
کانون بانوان در سال ۱۳۱۴ به دستور مستقیم رضا شاه، زیر نظر علی اصغر حکمت - وزیر معارف - و با دعوت از عده‌ای از زنان فرهنگی در محل دارالمعلمات تأسیس شد. این نخستین انجمن صنفی زنان بود که از طرف دولت پشتیبانی می‌شد. ریاست عالیه این کانون به عهده شمس پهلوی بود. اساسنامه کانون بانوان که در 22 اردیبهشت 1314ش. تنظیم شد به شرح ذیل بود:
- تربیت فکری و اخلاقی بانوان و تعلیم خانه‌داری و پرورش طفل مطابق قواعد علمی به وسیله خطابه‌ها و نشریات و کلاس‌های اکابر و غیره.
- تشویق به ورزش‌های متناسب برای تربیت جسمانی با رعایت اصول صحی
- ایجاد مؤسسات خیریه برای امداد به مادران بی‌بضاعت و اطفال بی‌سرپرست
- ترغیب به سادگی در زندگی و استعمال امتعه وطنی
- این کانون بر طبق ماده 587 قانون تجارت مصوب 1311ش. شخصیت حقوقی دارد و رئیس آن نماینده کانون خواهد بود.
اولین رییس کانون بانوان هاجر تربیت بود. وی با ایجاد مجالس سخنرانی، اجرای نمایش، کلوپ‌های ورزشی، کتابخانه و کلاس‌های اکابر به توسعه فعالیت‌های زنان پرداخت.[۱]
این کانون در شهرهای مختلف بیش از 50 شعبه داشت و مرکز جمعیت در تهران بود. جمعیت مرکب از بیست و پنج نفر عضو هیأت مدیره که ریاست آن با هاجر تربیت، رئیس دانشسرای دختران، نایب رئیس جمعیت، صدیقه دولت‌آبادی، منشی جمعیت، بدرالملوک بامداد، ریاست دارالانشای جمعیت پری حسام شهرئیس و خزانه‌داری خانم آریانی بود. هیأت مدیره به سه شعبه ادبی، امور خیریه و تربیت بدنی تقسیم می‌شد. ریاست شعبه ادبی با فاطمه سیاح، ریاست شعبه امور خیریه با همایون احتشامی و ریاست شعبه تربیت بدنی با پری حسام شهرئیس بود.[۲] از دیگر اعضای هیئت مدیره این کانون، می‌توان به پروین اعتصامی، پری حسام، شمس‌الضحی نشاط اشاره کرد.[۳] یکی از اهدافی که این کانون دنبال می‌کرد کشف حجاب بود.[۲] بنابراين، با وجود عدم تأکيد صريح در اساسنامه کانون، هدف از ايجاد آن در اين مرحله، زمينه‌سازی کشف حجاب يا چادربرداری بود.
اهداف
اهداف و مراحل عملکرد کانون بانوان از آغاز تا ماه‌های بعد، در دو مرحله قابل ارزيابی است:
1. کانون بانوان از 22 ارديبهشت 1314 تا عملی شدن رسمی کشف حجاب، به صورت مؤسسه‌ای سياسی، اجتماعی و فرهنگی عمل می‌کرد در اين دوره، رياست کانون به عهده هاجر تربيت بود. اگر چه در اساسنامه به غير سياسی بودن کانون اشاره شده است،[۱] اما در این مرحله، اقدامات کانون بانوان در کنار امور ديگر، کاملا در خدمت اجرای کشف حجاب بود.
اجرای کشف حجاب و انجام تشريفات مورد نظر با حضور رضا شاه و خانواده‌اش در تاریخ 17 دی ماه 1314 در دانشسرای مقدماتی انجام شد. وزيران، فرهنگيان و ديگر مقاماتی که از طرف وزارت فرهنگ دعوت شده بودند، همراه با همسرانشان در دانشسرا حضور يافتند. زنان عضو کانون بانوان و زنان معلم نيز در دو صف جداگانه ايستادند.
از 17 دی ماه 1314 به بعد تمامی اقدامات دستگاه‌های حکومتی، از وزارت معارف گرفته تا شهربانی، به تقويت کشف حجاب معطوف بود و کانون بانوان به جهت نقش اساسی خود، بيشترين سهم را در اين زمينه با ترتيب مجالس سخنرانی و جشن‌های متعدد در تهران و شهرهای مختلف بر عهده داشت.[۴]
2. مرحله دوم از فعالیت‌های کانون بانوان از ابتدای ریاست صدیقه دولت‌آبادی، بعد از گذشت یک سال از تأسیس آن آغاز شد. در این دوره به منظور تحقق بار معنایی کانون بانوان، وزارت فرهنگ رسماً آن را به صورت اداره تربیتی درآورد، اعضای سابق را مستعفی نمود و با تشکیلات جدید به صدیقه دولت آبادی سپرد. تشکیلات جدید کانون به شامل دو قسمت اجتماعی و تربیتی بود.[۵]
اقدامات
اقدامات کانون بانوان پس از ریاست دولت‌آبادی به شرح ذیل است:
- کانون بانوان از 1315 به بعد به مؤسسه‌ای تربيتی ـ فرهنگی تبديل شده و در قالب انجمن‌های ادبی، انجمن تشويق به سادگی، ورزش و انجمن خيريه به فعالیت خود ادامه داد.
- از سال 1316 مطب مجانی برای کمک به بيماران بی‌بضاعت تأسيس شد.
- تأسیس دبستان برای دوشيزگان و بانوانی که به دليل سن بالا نمی‌توانستند در مدارس دولتی وزارت فرهنگ درس بخوانند. این مدرسه از سال 1318 داوطلب امتحانات نهایی داشت. سن دانش‌آموزان اين دبستان از 18 تا 24 سال بود. از سال 1323 کلاس مخصوصی برای دخترانی که سن آنها از 9 سال بيشتر بود، داير شد.
- در سال 1317 کانون بانوان هنرستان خیاطی و کارهای دستی راه‌اندازی کرد. اين هنرستان سه دوره مقدماتی، متوسطه و عالی خياطی داشت و تا پايان سال تحصيلی 1324 در مجموع نود و پنج نفر از اين هنرستان فارغ‌التحصیل شده و گواهی‌نامه دريافت کردند.
- از ديگر مؤسسات کانون بانوان، کلاس موسيقی بود. فارغ‌التحصيلان آن در جشن‌های هفده دی به هنرنمايی می‌پرداختند.
- کانون بانوان در سال تحصيلی 24-1323 مؤسسه ديگری به نام «تربيت مادر» راه‌اندازی کرده که در دوره يکساله دروس روابط خانوادگی، آشپزی، شيرينی‌پزی، آداب معاشرت، صرفه‌جويی، نظم و ترتيب، وظيفه مادر نسبت به اطفال و رفتار مادر با فرزند جوان، شناختن روحيه مرد، رفتار بانوان با شوهر، بهداشت خانواده، بهداشت کودکان، روابط يک فرد با جامعه و تأثير وجود يک فرد در اجتماع، تزئينات منزل و پرورش سليقه و برش و خياطی در آنجا تدریس می‌شد. در سال‌ها بعد دروسی نظیر تأثير يک فرد در جامعه از ديدگاه تاريخ و تفسير اشعار و نصايح بزرگان در موضوع اهميت مادر و جامعه (ادبيات)، به برنامه آموزشی اضافه شد.[۶] استفاده از الگوهای غربی در تعلیم روابط خانوادگی و حتی در دروس خوراک‌پزی و خیاطی از نکات قابل توجه این مؤسسه است.
بخشی ديگر از اقدامات کانون بانوان، مربوط به امور اجتماعی و رسيدگی به مشکلات زنان بود. از جمله تهیه لباس عيد برای فقيرترين دختران دبستان‌ها، تقسيم کمک‌های مردمی میان مستمندان قزوين و بازرسی نمایندگان آن کانون در امور خواربار و نانوایی‌ها. بخشی ديگر از مکاتبات با کانون بانوان، مربوط به دادخواهی زنانی است که از تعديات مردان به حقوقشان شکايت داشتند.[۷]
با گسترش حرکت‌های مختلف زنان، در سال 1338 شورای عالی زنان به رياست اشرف پهلوی تشکيل و همه گروه‌های زنان، از جمله کانون بانوان منحل اعلام شد.
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ فتحی، مریم (1383). کانون بانوان با رویکردی به ریشه‌های تاریخی حرکت‌های زنان در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. صص130-132.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ آرشیو ملی ایران، سند شماره109004/1359 صص3-4، گزارش ارسالی به وزارت خارجه در سال 1314 شمسی (سند شماره 2).
- ↑ بامداد، بدرالملوک (1347). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. ج1. تهران: ابن سینا. ص90.
- ↑ فتحی، مریم (1383). کانون بانوان با رویکردی به ریشه‌های تاریخی حرکت‌های زنان در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. ص134.
- ↑ فتحی، مریم (1383). کانون بانوان با رویکردی به ریشه‌های تاریخی حرکت‌های زنان در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. ص144.
- ↑ فتحی، مریم (1383). کانون بانوان با رویکردی به ریشه‌های تاریخی حرکت‌های زنان در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. صص144-147.
- ↑ فتحی، مریم (1383). کانون بانوان با رویکردی به ریشه‌های تاریخی حرکت‌های زنان در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. صص153-154.
نگارخانه
نامه صدیقه دولت‌آبادی به دولت و درخواست پارچه برای لباس دختران فقیر، ص 1، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
نامه صدیقه دولت‌آبادی به دولت و درخواست پارچه برای لباس دختران فقیر، ص 2، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
پاسخ نخست‌وزیر وقت به صدیقه دولت‌آبادی و اعلام موافقت در خصوص درخواست پارچه برای دختران فقیر، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
نامه نخست‌وزیر وقت به هیئت اقتصادی در خصوص اقدام برای تهیه لباس، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
پاسخ معاون نخست‌وزیر وقت به صدیقه دولت‌آبادی در خصوص اقدام برای تهیه لباس عید دختران فقیر، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
نویسنده: سمیه سادات هاشمی