مسجد نور

مسجد نور (قائم آل محمد)

مسجد نور در محله‌ی قدیمی خانی آباد در خیابان مولوی، خیابان تختی قرار دارد. افراد معتمد محلی، بر این باورند که حدود صد سال از ساخت بنای اولیه‌ی مسجد می‌گذرد اما به طور دقیق مشخص نیست مسجد در چه سالی ساخته شده است.

سه ضلع غربی، شرقی و شمالی این مسجد اماکن و ساختمان های تجاری قرار دارد. ورودی اصلی و فرعی مسجد در ضلع جنوبی آن در کوچۀ قائم واقع شده است. بافت اطراف مسجد بیشتر تجاری است و صنف شیشه فروش بیشترین تمرکز را در این منطقه دارند.

تاریخچه

آنچه از کتیبه های سردر مسجد و روایت شفاهی ساکنان محل مشخص است، بازسازی این مسجد در سال 1356 ه.ش به پایان رسیده است. بعد از سال 1356 ه.ش، این مسجد باز هم مورد مرمت و تعمیرات جزئی قرار گرفته است. مهمترین تعمیرات مسجد را می توان به این شرح برشمرد: 1360ه.ش: احداث دالان در ضلع جنوبی مسجد که در گذشته حیاط بوده و سقفی نیز نداشته است، احداث صندوق قرض الحسنه در ضلع جنوبی مسجد و احداث کتابخانه مسجد. 1373ه.ش: دو نوبت تعمیر سرویس بهداشتی مسجد، تعمیرات آبدارخانه مسجد، شوفاژکاری ساختمان مسجد، دو نوبت نقاشی داخل ساختمان مسجد و برق کشی مجدد ساختمان مسجد و تعویض فرش مسجد که از مهمترین اقداماتی بوده است که در این مدت زمانی توسط مدیریت مسجد با همکاری و مساعدت اهالی محل انجام گرفته است. 1386 ه.ش: دو نوبت ایزوگام پشت بام مسجد.

وجه تسمیه این مسجد به نام نور برگرفته از آیۀ 35 سورۀ نور می باشد. همچنین نام کوچه ای که مسجد در آن واقع شده است به نام کوچه مسجد قائم آل محمد نامیده می شود.

این مسجد جزو معدود مساجد شهر تهران است که با همت یک زن ساخته شده است. بانی ساختمان اولیه ی مسجد خانم بتول عبده نام دارد.

نام خانم بتول عبده در کتیبه سردر ورودی مسجد نور به عنوان بانی نام برده شده و احداث مسجد نیز با کمک اهالی محل انجام شده است.

بنای کنونی و مشخصات آن

مسجد نور در زمینی به مساحت دویست متر مربع واقع شده است. ورودی اصلی در وسط ضلع جنوبی مسجد قرار دارد. ورودی شامل در فلزی مستطیل شکل طوسی رنگ است. اطراف ورودی مزین به کتیبه کاشی کاری خشتی با زمینه فیروزه ای و با نقوش اسلیمی، گل و بوته و ترنج است. بر روی کتیبه اطراف ورودی نیز این عبارت: «مسجد (نور) قائم آل محمد»، «ادخلوها بسلام آمنین»، «الصلوة عمود الدین»، «الصلوة معراج المؤمن»، «یا رحمن»، «یا رحیم»، «یا قادر»، «یا قدیر»، «یا حاکم»، «یا حکیم» نوشته شده است.

بالای در ورودی مسجد، کتیبۀ مستطیل شکل بزرگی با زمینۀ لاجوردی قرار دارد که اطراف آن با بوته های کوچک تزیین شده است. در گوشۀ سمت راست آن، ترنجی با زمینۀ لاجوردی است که عبارت «الصلوة عمود الدین» بر روی آن نقش بسته است.

بر روی کتیبۀ فوق، آیه ای به خط ثلث نوشته شده است و در زیر آن: «با تأییدات خداوند متعال و عنایات خاصه حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در سنۀ یک هزار و سیصد و چهل و هشت شمسی زمین این مسجد از طرف مردم خیر و نیکوکار (بتول عبده) اهداء و ساختمان آن تماماً از طرف مردم خیر و نیکوکار و اهالی محل در سال یک هزار و سیصد و پنجاه و شش شمسی به اتمام رسید» و «ساخت کارخانه کاشی سازی حاج اسدالله یزدی به خط اسدالله نوری، 1356 ه.ش» به خط نستعلیق زرد نوشته شده است. در بالای کتیبه مذکور، سه پنجره فلزی طاقی شکل و یک پنجرۀ مستطیل شکل فلزی به رنگ کرم واقع است که به ضلع جنوبی شبستان راه دارد.

ورودی فرعی، در فلزی کوچک کرم رنگی، در سمت راست ورودی اصلی است. با عبور از این ورودی و از طریق راه پله می توان به اشکوبه دسترسی یافت. پس از عبور از ورودی اصلی، دالانی نامنتظم قرار دارد که مساحتی در حدود بیست و هشت متر مربع دارد. کف ورودی با موزائیک و دیوارها با سنگ سیاه و سفید؛ و سقف مسطح دالان نیز با گچ پوشانده شده است. در سمت راست دالان، دری فلزی است که به سرویس بهداشتی مسجد در زیرزمین متصل می شود. همچنین در همین ضلع، در دیگری است که آن نیز به اشکوبه منتهی می شود. در ضلع غربی دالان نیز، دفتر مسجد و دفتر بسیج مسجد واقع شده است. در ضلع شمالی مسجد با عبور از کفش کن می توان به شبستان رسید. شبستان دارای دو در فلزی کرم رنگ است که در ضلع جنوب شرقی شبستان قرار دارد. شبستان مسجد، نامنتظم و مساحت آن در حدود نود متر مربع است. دیوار مسجد تا ارتفاع هفتاد و پنج سانتی متر دارای ازاره ای از سنگ سفید با رگه های قهوه ای و در پایین آن قرنیز سیاه رنگ به کار رفته است. بقیۀ قسمت های دیوار شبستان، گچی است که روی آن با رنگ کرم پوشانده شده است.

سقف مسطح شبستان نیز سفید رنگ است. در مرکز شبستان، ستونی فلزی و استوانه ای به رنگ طوسی قرار دارد. در ضلع شرقی شبستان، اتاقی کوچک تعبیه شده است. همچنین در ضلع شمالی شبستان، آشپزخانه مسجد قرار دارد. ورودی آشپزخانه شامل در و پنجرۀ فلزی کرم رنگ است که مزیّن به شیشه های زرد، سبز و آبی است.

در مرکز شبستان، در سقف، نورگیری بزرگ تعبیه شده است. اطراف آن بیست پنجرۀ بزرگ قرار دارد که نور درون شبستان را تأمین می کند. در زیر پنجره های سقف، کتیبه ای نواری شکل و گچ بری شده با زمینۀ سبزرنگ نصب است که بر روی آن آیة الکرسی نوشته شده است. سقف نورگیر نیز، مزیّن به گچ بری به رنگ سبز و آبی و در مرکز آن شمسه ای شانزده پر و آینه کاری است.

اشکوبۀ شبستان، در اضلاع شمالی، شمال شرقی و شمال غربی آن واقع شده است. اشکوبه با نرده های فلزی مزیّن به اسلیمی از قسمت اصلی جدا شده و پرده ای سبز رنگ جلوی آن نصب شده است. در قسمت فوقانی ورودی شبستان، کتیبه ای گچ بری با زمینه سبزرنگ است که اطراف آن مزیّن به لچکی با حاشیه ای به رنگ آبی است. در مرکز کتیبه گچ بری شده، آیات 51 و 52 سورۀ قلم و 28 سورۀ رعد نگارش یافته است. محراب کوچک مسجد مستطیل شکل و نیم هشت است. ازارۀ محراب تا ارتفاع هفتاد و پنج سانتی متر سنگ سفید با رگه های قهوه ای و قرنیز سیاه رنگ در پایین آن است. نمای بیرونی محراب نیز، سنگ شفاف با رگه های قهوه ای و کاشی کاری خشتی است. اطراف محراب مزیّن به کتیبۀ کاشی کاری با زمینۀ لاجوردی است و به خط نسخ بر روی آن آیات 36 و 37 سورۀ نور نوشته شده است. پشت بغل محراب نیز با کاشی خشتی به زمینۀ فیروزه ای تزیین یافته و طرح های بوته، گل، اسلیمی و ترنج روی آن نقش بسته است. در مرکز آن نیز عبارت «الصلوة معراج المؤمن» نوشته شده است. نمای درونی محراب، کاشی کاری خشتی با زمینۀ فیروزه ای و مزیّن به گل و بوته و ترنج و اسلیمی هفت رنگ است. در مرکز محراب بر روی ترنج سفیدرنگ، قسمتی از آیۀ 39 سورۀ آل عمران نوشته شده است. منبر چوبی مسجد قهوه ای رنگ و دارای سه پله است. اطراف منبر با قاب های چوبی تزیین شده و دارای قدمتی حدود چهل سال است.

از جمله محلقات مسجد نور صندوق قرض الحسنه قائم آل محمد مسجد است که در سال 1360 ه.ش به همت متولی وقت مسجد در محل مسجد نور تأسیس شد و پایگاه مقاومت بسیج شهدای قائم (عج) از اوایل انقلاب در مسجد تأسیس شد.

از گذشته تاکنون مسجد توسط امام جماعت آن اداره می شده است. قدیمی ترین متولی مسجد حجت الاسلام حسین حق شناس، امام جماعت مسجد با سابقۀ مسجد، بوده اند. وی تا سال 1369ه.ش امام جماعت مسجد و متولی آن بوده است. از سال 1372ه.ش نیز حجت الاسلام مجید مصلح، متولی و مدیر مسجد است. قدیمی ترین امام جماعت مسجد، مرحوم حجت الاسلام شیخ حسین حق شناس بوده است. او سال ها در این مسجد به اقامۀ جماعت می پرداخت. از سال 1372 ه.ش حجت الاسلام مجید مصلح امام جماعت مسجد است. از قدیمی ترین واعظان مسجد نیز می توان به حاج سید محمد شیرازی و شیخ اسدالله بهشتی اشاره کرد. وی چندین سال جلسات وعظ و خطابه در مسجد برگزار کرد. پس از وی نیز واعظ مسجد حجت الاسلام مجید مصلح است.

مساجد دیرینه سال تهران (1388). پژوهش گروهی بنیاد ایران‌شناسی؛ طرح، مقدمه، بررسی و تدوین نهایی حسن حبیبی. تهران: بنیاد ایران‌شناسی. صص 495-496.

موقوفات

مسجد نور به جز یک باب خانه نزدیک مسجد (خانه ای خراب شده)، هیچ موقوفه ی دیگری ندارد.