مستوره کردستانی

ماه شرف ملقب به مستوره کردستانی (اردلان) (1220ق.-1264ق.) شاعر، خوشنویس و مورخ کرد ایرانی اهل سنندج بود.

زندگی‌نامه

م‍اه‌ ش‍رف ‌ملقب به مستوره اردلان در سال 1220ق. در زمان حکومت امان الله خان در خانواده‌ای اهل فرهنگ در سنندج به دنیا آمد. پدرش ابوالحسن بیگ قادری از خوانین درگزین همدان، و مادرش ملک النساء وزیری از بزرگ زادگان کردستان بودند.خانواده وی، برخلاف فرهنگ و سنت آن زمان، او را به آموختن علوم آن زمان تشویق کرده و وی در دوره‌ای که بسیاری از زنان و حتی مردان از حداقل سواد محروم بودند، توانست علوم دینی و ادبی را فراگیرد. ماه شرف با ذوق و قریحه شاعری خود، توانست به یکی از شاعران نامدار این دوره تبدیل شود. او زبان‌های کُردی، فارسی و عربی را نزد پدرش ابوالحسن بیگ قادری آموخت. مستوره اردلان در تاریخ‌نویسی نیز مانند سایر مورخان آن دوره به شهرت رسید. وی نخستین تاریخ‌نگار زن در ایران است.

بنا به مصالح قومی و سیاسی و در سن 24 سالگی با خسرو خان، فرزند امان الله خان والی سنندج ازدواج کرد؛ به نوشته تاریخ کرد و کردستان خسروخان پدر مستوره را که دایی خودش بود به زندان انداخت و مبلغ زیادی از وی به عنوان جریمه گرفت و بعد به عنوان دلجویی و مصالحه با دخترش مستوره ازدواج کرد. او چهار سال پیش از آن، حسن جهان خانم متخلص به والیه، دختر فتحعلی شاه قاجار را به همسری خود درآورده بود. این ازدواج هفت سال به طول انجامید و چون خسرو خان شاعر بود، مستوره بیشتر اوقات خود را به مطالعه و سرودن شعر و نوشتن تاریخ گذراند؛ همسرش نیز بیشتر او را بدین کار تشویق می‌نمود. پس از مرگ خسروخان و با حمله نیروهای دولتی به سنندج و دستگیری رضاقلی خان پسر خسروخان، خانواده اردلانی ها و قادری ها به ناچار به امیران بابان در سلیمانیه پناهنده شدند. مستوره نیز در سال 1263ق. به همراه عمویش، میرزا عبدالله رونق، به سلیمانیه رفت و در ملک بابان سکونت اختیار کرد. در اواخر همان سال در بستر بیماری افتاد.این بزرگ بانوی به علت همین بیماری (طاعون) در محرم 1264ق. درگذشت و در گورستان گردی سیروان نزدیک سلیمانیه به خاک سپرده شد.

حیات فرهنگی

ماه‌شرف در میان شاعران فارسی‌زبان با یغمای جندقی ارتباط شعری داشت و با سید عبدالرحیم مولوی که از بزرگان مکتب شعر گورانی است آشنا بود، به طوری که هر وقت سید عبدالرحیم مولوی به دیدار دوستانش غلامشاه خان اردلان و رضاقلی خان اردلان به سنندج می‌آمد با مستوره نیز ملاقات می‌کرد و او را تشویق می‌نمود که شعر کردی گورانی بگوید.

این بانوی گرانقدر علاوه بر فضایل علمی و اخلاقی، در هنر خوشنویسی نیز نادره دوران بود. خط نستعلیق و نسخ و ثلث و رقاع و شکسته را نیک می نوشت و به گفته میرزاعبدالله رونق، صاحب حدیقه امان اللهی، در خوشنویسی به درجه استادی رسید.

آثار

تاریخ الاکراد یا تاریخ اردلان[۱]، اثر جاودانه مستوره کردستانی و یکی از مهمترین منابع مربوط به کرد و کردستان است. دلیل تاریخ نوشتن این کتاب شاعر نقایصی بود كه او در كتاب‌های تاریخی پیش از خود مانند زبده‌ التواریخ قاضی محمدشریف و لب‌التواریخ منوچهربیگ مصنف دیده بود و سعی كرد این نقص ها را رفع كند.[۲] مستوره با مطالعه عمیق در تاریخ کردستان و بهره گیری از دو کتابخانه بزرگ اردلانی ها و قادری ها و با توجه به آن که خود در بطن حوادث قرار داشت، به تألیف کتابی درباره تاریخ کردستان همت گماشت. این اثر با نثری ساده و روان وقایع تاریخی کردستان را تا سال 1251ق. دربردارد. وی مجدداً کتاب خود را بازبینی کرد و این بار وقایع را تا سال 1263ق. تحریر نمود و میرزا عبدالله رونق وقایع سال های بعد از مرگ مستوره را تا سال 1267ق. به صورت مؤخره ای بر آن افزود. تاریخ الاکراد در سال 1325ش. به همت ناصر آزادپور به چاپ رسید.این کتاب در سال 1989 میلادی به اهتمام دکتر حسن جاف و شکور مصطفی در کردستان عراق به زبان کردی برگردانده شده است.

او کتابی درباره عقاید و تعلیمات اسلامی اشاره کرد. تنها دو هزار بیت از سروده های او را حاجی شیخ یحیی سرپرست سابق فرهنگ کردستان جمع‌آوری کرد و به نام دیوان ماه شرف خانم کردستانی متخلص به مستوره [۳] در اسفند 1304 ش. با کمک میرزا اسدالله خان کردستانی و مباشرت حاج محمدآقا رمضانی صاحب کتابخانه شرق سابق و کلاله خاور در تهران به چاپ رساند.

از آثار او می‌توان به مجمع الادبا، عقاید[۴]، دیوان شعر،

پیوند به بیرون

خبرگزاری شبستان