مستوره کردستانی

ماه شرف ملقب به مستوره کردستانی (اردلان) (1220ق.-1264ق.) شاعر و مورخ کرد ایرانی اهل سنندج بود.

زندگی‌نامه

م‍اه‌ ش‍رف ‌ملقب به مستوره اردلان در سال 1220ق. در زمان حکومت امان الله خان در خانواده‌ای اهل فرهنگ در سنندج به دنیا آمد. پدرش ابوالحسن بیگ قادری از خوانین درگزین همدان، و مادرش ملک النساء وزیری از بزرگ زادگان کردستان بودند.خانواده وی، برخلاف فرهنگ و سنت آن زمان، او را به آموختن علوم آن زمان تشویق کرده و وی در دوره‌ای که بسیاری از زنان و حتی مردان از حداقل سواد محروم بودند، توانست علوم دینی و ادبی را فراگیرد. ماه شرف با ذوق و قریحه شاعری خود، توانست به یکی از شاعران نامدار این دوره تبدیل شود. وی زبان‌های کُردی، فارسی و عربی را نزد پدرش ابوالحسن بیگ قادری آموخت. مستوره اردلان در تاریخ‌نویسی نیز مانند سایر مورخان آن دوره به شهرت رسید. وی نخستین تاریخ‌نگار زن در ایران است.

بنا به مصالح قومی و سیاسی و در سن 24 سالگی با خسرو خان، فرزند امان الله خان والی سنندج ازدواج کرد؛ به نوشته تاریخ کرد و کردستان خسروخان پدر مستوره را که دایی خودش بود به زندان انداخت و مبلغ زیادی از وی به عنوان جریمه گرفت و بعد به عنوان دلجویی و مصالحه با دخترش مستوره ازدواج کرد. او چهار سال پیش از آن، حسن جهان خانم متخلص به والیه، دختر فتحعلی شاه قاجار را به همسری خود درآورده بود. این ازدواج هفت سال به طول انجامید و چون خسرو خان شاعر بود، مستوره بیشتر اوقات خود را به مطالعه و سرودن شعر و نوشتن تاریخ گذراند؛ همسرش نیز بیشتر او را بدین کار تشویق می‌نمود. ماه‌شرف در میان شاعران فارسی‌زبان با یغمای جندقی ارتباط شعری داشت و با سید عبدالرحیم مولوی که از بزرگان مکتب شعر گورانی است آشنا بود، به طوری که هر وقت سید عبدالرحیم مولوی به دیدار دوستانش غلامشاه خان اردلان و رضاقلی خان اردلان به سنندج می‌آمد با مستوره نیز ملاقات می‌کرد و او را تشویق می‌نمود که شعر کردی گورانی بگوید.

مستوره پس از مرگ خسروخان و حسادت‌های والیه- حسن جهان خانم دختر فتحعلیشاه و همسر اول خسروخان- به امیران بابان در سلیمانیه پناهند شده و تا پایان عمر (1264ق.) در آنجا سکونت گزید.

میرزا علی اکبر صادق‌الملک در کتاب تاریخ کردستان می‌نویسد: ماه شرف فی الواقع سزاوار است نظر بفضل و کمال و خط و ربط و شعر و انشائی که این عفیفه دارد اسم او در صفحات تاریخ کردستان به یادگار ضبط و ثبت شود.

آثار

از آثار او می‌توان به مجمع الادبا، عقاید[۱]، دیوان شعر، تاریخ الاکراد یا تاریخ اردلان[۲]، اثر جاودانه وی و یکی از مهمترین منابع مربوط به کرد و کردستان، و کتابی درباره عقاید و تعلیمات اسلامی اشاره کرد. تنها دو هزار بیت از سروده های او را حاجی شیخ یحیی سرپرست سابق فرهنگ کردستان جمع‌آوری کرد و به نام دیوان ماه شرف خانم کردستانی متخلص به مستوره [۳] در اسفند 1304 ش. با کمک میرزا اسدالله خان کردستانی و مباشرت حاج محمدآقا رمضانی صاحب کتابخانه شرق سابق و کلاله خاور در تهران به چاپ رساند.