دانشنامه الکترونیکی زنان
دانشنامه الکترونیکی زنان(ویکی زنان) یک دایره المعارف در بستر مدیاویکی است که توسط تالار تخصصی مطالعات زنان سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در دست تدوین و بارگذاری است.
اهمیت دانشنامه الکترونیکی زنان
دانشنامه الکترونیکی زنان در راستای ملی بودن سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با هدف امکان دستیابی پژوهشگران به منابع پراکنده چاپی موجود در باب مسائل و عناوین مرتبط با زنان در تالار تخصصی مطالعات زنان کتابخانه ملی تدوین می شود. این دانشنامه در بستر ویکی مدیا بارگذاری شده است. البته استفاده از بستر مدیا ویکی بدین معنا نیست که مانند صفحات ویکی پدیا مطالب آن قابل ویرایش توسط هر فردی باشد و یا هر نویسنده ای بتواند مطلبی را بارگذاری کند. به همین سبب از ذکر نام ویکی برای عنوان دانشنامه خودداری شده و دانشنامه الکترونیکی جایگزین این عنوان شده است. ترجمه انگلیسی آن Electronic Women Encyclopedia است که با استفاده از سرواژه آن Ewopedia ساخته شده است.
هدف غایی هر دانشنامه اطلاع رسانی است. این دانشنامه نیز می کوشد اطلاعات مربوط به زنان را با اولویت زن در ایران بیان کرده و توضيح اجمالی در باب تمامی مسائل مرتبط با زنان شامل مفاهیم، نظریه ها، باورها، نام‌ها، آیین ها و..در اختیار پژوهشگر قرار دهد. مقاله های دانشنامه برای افراد یا مخاطب خاصی تدوین نمی شود و تلاش می شود تا اطلاعات پایه به مخاطبان عام داده شود و با منابع مناسب مخاطبان خاص را به بستر معتبری از منابع رهنمون کند.
کاوشهای وب و مجازی امروزه جای خود را به استفاده از کتب مرجع داده است. این مسئله خطر نشر گسترده مطالب غیر موثق و استناد به این مطالب را در همه سطوح افزایش داده است. از سوی دیگر وجود دانشنامه های سخت افزاری که عموما از حجم و قیمت بالایی برخوردارند و بیشتر در تالار کتب مرجع کتابخانه ها جای دارند برای عموم و در تمامی ساعات شبانه روز قابل دسترسی نیستند. در جهانی که سرعت حرف اول را میزند و زمان از ارزش بسیار بالایی در پژوهش برخوردار است دانشنامه های مجازی (الکترونیکی) با قابلیت استفاده در هر زمان و مکان و با قابلیت به روزرسانی دائمی بسیار مورد نیاز است. این دانشنامه ها امروزه به جهت هزینه کمتر، دسترسی سریع تر، آسان تر و جهانی، امکان جستجو های متعدد در یک مدخل و دامنه بسیار گسترده تر مدخلها ، امکان جستجو در یک موضوع خاص (مثلا پوشاک یا حجاب و نمایش تمامی مدخلهای بارگذاری شده ذیل آن موضوع) مورد اقبال بسیاری از پژوهشگران است. به علاوه سبب افزایش سطح آگاهی واقعی مردم شده و به گسترش دانش کمک شایانی میکند و مانع از گسترش مطالب غیر معتبر میشود. تدوین چنین دایره المعارفی از آن رو از اهمیت شایانی برخوردار است که جای خالی آن هم در ایران و هم در جهان اسلام به شدت احساس میشود.
از آنجا که توسعه و برنامه ریزی بدون مطالعه تطبیقی امکان پذیر نیست این دانشنامه الکترونیکی امکان مطالعه تطبیقی بین موضوعات خاص در زمان یا مکان مورد نظر را ممکن میسازد. به عنوان نمونه بررسی زنان نماینده مجلس در دوره پهلوی دوم نشان میدهد بسیاری از آنها دارای مدرک سیکل بوده اند، در کل دوران نمایندگی حتی یک مرتبه هم نطقی ایراد نکرده اند و بیشتر آنها همسر یا خواهر یکی دیگر از نمایندگان بوده است. این مطالعه تطبیقی صرفا با یک جستجوی ساده «زنان نماینده مجلس» یا «مجلس شورای ملی» ممکن می شود. به همین ترتیب می توان نمایندگان زن مجلس شورای ملی با نمایندگان زن مجلس شورای اسلامی، زنان سیاستمدار در ادوار مختلف، محتوی و تعداد نشریات دوره پهلوی با نشریات دوره پس از انقلاب اسلامی، قوانین حمایت از زنان در دوره پهلوی با پس از انقلاب اسلامی، تعداد پزشکان فوق تخصص زن قبل و پس از انقلاب، تعداد زنان اقتصاد دان، نوع حجاب زنان در ادوار مختلف و غیره را بررسی تطبیقی نمود و از رهگذر این بررسی کارآمدیها را دریافت و تقویت کرد و ناکارآمدیها را چاره نمود.
هدف تدوین گران این دانشنامه این است که منابع نوشتاری اعم از کتابها یا نوشته های پراکنده را که هر کدام به بخشی از موضوعات مربوط به زنان میپردازند گرد آورده، مرجع جامعی برای اهل تحقیق فراهم آورند تا با زدودن افکار ناشایست نسبت به زنان و نیز ارج نهادن به جایگاه زن در طول تاریخ گامی به سوی حل معضلات زنان برداشته و در گستره ای که تواناییهای زنان از چشم ها دور نگهداشته شده و فرزانگی، پایداری، هوشیاری و وفاداریشان در پهنه تاریخ دیده نشد بستری فراهم آورند تا برآنان که تاریخ را مذکر میخوانند ثابت گردد که تنها تاریخ است که به دست افراد مذکر نگاشته شده و حال آن که بار ساختن همه جوامع بشری به دوش زنان و مردان به طور برابر بوده است.
مزیت دانشنامه الکترونیکی زنان
دانشنامه الکترونیکی زنان با بهره گیری از تمامی منابع کتابخانه ملی تلاش می کند مستندترین دانشنامه در این حوزه را در اختیار کاربران قرار دهد. از این رو دارای مزایای زیر است:
- استفاده از تمامی منابع موجود در کتابخانه ملی در پایگاه:استفاده از اسناد، عکس، اعلان، نسخه های خطی ،کتابهای چاپ سنگی، کتابهای نفیس، کارنامک، نشریه و تمامی موادی که در بسیاری از موارد در اختیار همگان قرار ندارد و قرار دادن آنها در کنار یا نگارخانه هر مدخل از مزایای اصلی این دانشنامه است.
- این دانشنامه تلاش میکند از میان منابع موجود از معتبرترین منبع استفاده کند و اعتبار مطالب یک منبع را با سایر منابع دیگر راستی آزمایی نماید.
- درباره برخی از مدخلهای این دانشنامه که تا کنون به نگارش درآمده در هیچ یک از دانشنامه های موجود فارسی مطلبی به چشم نمیخورد.
- در مورد برخی از مدخلها پژوهش بسیار وسیعتری از منابع الکترونیکی مشابه مانند ویکی پدیا صورت گرفته و مطلب جامع تری نوشته شده است.
- بسیاری از زندگینامه ها از خود شخص گرفته شده و کاملا دست اول است.
- زندگینامه هایی که بر گرفته از تاریخ شفاهی است یا به قلم یا بیان خود فرد در پایگاه، کتاب یا نشریه ای انتشار یافته بر منبع دست دوم که از آن ذکر کرده اولویت دارد.
- آثار افراد از داده های پایگاه کتابخانه ملی گرفته شده و به صفحه هر کتاب در پایگاه کتابخانه ملی(opac.nlai.com) ارجاع داده شده است. هر نوع اثری که در منابع به عنوان اثر از یک فرد ذکر شده ولی در پایگاه کتابخانه ملی قابل جستجو نیست در این دانشنامه ذکر نشده است.
- مقالات فارسی به پایگاه های نور مگز و مگیران و مقالات انگلیسی به پایگاه scopus ارجاع داده شده است.
مزایای بستر مدیا ویکی
دانشنامه در پلتفرم مدیا ویکی دارای ویژگیهایی است که بسترهای دیگر مجازی مانند شیرپوینت از آن بی بهره اند. امکان جستجوی درون متنی یکی از این مزایاست، به این ترتیب که اگر در باکس جستجو مثلا واژه پوشش جستجو شود تمام مقالاتی که این واژه در متن آنها به کار رفته برای کاربر به نمایش گذاشته می شود (حال آن که شیر پوینت فقط عنوان مدخل جستجوپذیر است و واژه های درون متن جستجوناپذیرند).
مزیت دیگر مدیا ویکی این است که مدخلهای یک دانشنامه در این بستر مانند زنجیر به هم متصلند؛ به این ترتیب که مدیا ویکی این امکان را فراهم می آورد که با ایجاد لینک بر روی یک واژه کاربر را به صفحه دیگری در همین دانشنامه رهنمون شود. اگر صفحه مزبور ایجاد شده و دارای محتوا باشد واژه ای که لینک شده به صورت آبی و اگر برای آن واژه هنوز مدخل نویسی صورت نگرفته باشد واژه مزبور به شکل قرمز دیده می شود. به علاوه اگر از سایتهای دیگر در یک مدخل مطلبی نوشته شده باشد ارجاع به آن سایت داده می شود و علامت باکس کوچک که فلشی به صورت مورب درون آن است کاربر را متوجه آدرس این ارجاع می کند. این مزیت دانشنامه ای را که در بستر مدیا ویکی بارگذاری میشود تبدیل به یک سیستم می کند که همه اجزای آن با یکدیگر رابطه دارند و هیچ مدخلی نمیتواند بدون لینک یا پیوستگی به درون دانشنامه یا بیرون (سایر سایتها)، یک مدخل به شمار آید (چنین مدخلی اصلا در صفحه آمار شمارش نمی شود).
ایجاد موضوع ( رده) برای یک مدخل که به صورت قرمز رنگ در انتهای هر مدخل نوشته شده هر مدخل را ذیل گروهی از مدخلهای دیگر با همان موضوع قرار میدهد و به این ترتیب کاربر میتواند با کلیک بر روی هر کدام از موضوعات مرتبط با آن مدخل به تعداد دیگری از مدخلها در حیطه همان موضوع هدایت شود. این امکان که در بستر شیرپوینت یا دائره المعارفهای سخت افزاری موجود نیست به کاربر امکان پژوهش بر روی یک موضوع خاص را بسیار ساده تر میکند.
چهارمین مزیت بستر ویکی مدیا امکان بارگذاری عکس در کنار متن است. این مزیت به دانشنامه الکترونیکی زنان این امکان را میدهد که از اسناد موجود در آرشیو ملی ایران برای غنای دانشنامه استفاده کند؛ موضوعی که سبب میشود دانشنامه الکترونیکی زنان را از دیگر دانشنامه ها ممتاز نماید. این مزیت زمانی چشمگیر میشود که در بستری مانند شیرپوینت باید گالری عکسها در بخشی مجزا ایجاد شود و امکان نمایش عکس در صفحه ای که مدخل درون آن نوشته میشود نیست.
مزیت دیگر افتراق بین واژه هایی است که دارای شباهت در یک بخش هستند. به عنوان نمونه اگر در باکس جستجو واژه «زهرا» نوشته شود تمامی مدخل هایی که با «زهرا » شروع می شود در برابر چشم کاربر به نمایش در می آید تا کاربر از میان آنها مدخل مورد نظر را انتخاب کند.
امتیاز دیگر این پلتفرم بر شیرپوینت این است که کلیک بر روی شماره ارجاع درون متن کاربر را به مستقیما به منبع مورد استفاده رهنمون میشود و کاربر نیاز ندارد تا در منابع به دنبال منبع بخش مورد نظر بگردد.
قلمرو تحقیق
پژوهشها جنبه درزمانی (تاریخی) و همزمانی (معاصر) دارد. قلمرو این پژوهش در فاز اول زنان در هر گستره ای از جغرافیاست که زمانی ایران نام داشته است. موضوعات مورد بررسی شامل زندگینامه زنان نامی و موثر ایرانی و مفاهیم مربوط به زنان ایران است.
زندگینامه ها
زنان شاعر/ادیب/ نویسنده
زنان صوفی/عارف
زنان خیّر
زنان سیاستمدار ( نمایندگان مجلس، وزرا ، معاونین و مشاورین رییس جمهور، روسای سازمانها و نهادهای مهم)
زنان فقیه/ مجتهد
زنان فرمانروا
چهره های ماندگار زن
زنان هنرمند(خوشنویس ، سینماگر، نقاش، معمار)
استاد تمام های رشته های مختلف
زنان فوق تخصص در رشته های پزشکی
زنان اقتصاد دان
مفاهیم
جامعه شناسی( فرهنگ عامه)
مفاهیم دینی
فقه و حقوق زنان
معماری
سینما
پوشاک
کتابشناسی
زبان و جنسیت (عناوین زنانه)
مکتبهای زنان (فمینیسم)
مکانها
نشریات زنان
جنبشهای زنان
سازمانهای مردم نهاد
صنایع دستی زنانه
اهداف تحقیق
هدف اصلی
امروزه نوشتن دانشنامه های الکترونیکی نظیر ویکی شیعه، ویکی فقه، ویکی ادبیات و... یکی از پروژه های تحقیقاتی مهم در حوزه های مختلف است و سازمان اسناد و کتابخانه ملی که دارای حجم عظیمی از منابع معتبر است نیز به این مهم میپردازد. این پایگاه با هدف گردآوری منابع نوشتاری معتبر اعم از کتابها یا نوشته های پراکنده که هر کدام به بخشی از موضوعات مربوط به زنان میپردازند ایجاد شده تا مرجع جامعی برای اهل تحقیق فراهم آورده شود، و از استناد به مطالب غیر معتبر در این زمینه جلوگیری به عمل آید. این دانشنامه مرجع مستندی برای اهل تحقیق خواهد بود. به علاوه هر نوع برنامه ریزی باید مبتنی بر اطلاعات باشد و این دانشنامه اطلاعات مربوط به زنان را به صورت مستند در یک جا به نمایش می گذارد.
اهداف فرعی
خودباوری ناشی از شناخت است و شناخت تواناییها مستلزم داشتن اطلاعات معتبر نسبت به حوزه مورد بحث است. این پژوهش علاوه بر مستندسازی داده های پراکنده و نیز انجام پژوهش در باب آنچه به ایجاد خودباوری و رشد زنان جامعه ایرانی کمک به سزایی خواهد کرد.
روش شناسی تحقیق
این پژوهش کتابخانه ای به صورت موضوعی (و نه الفبایی) صورت میگیرد. یعنی موضوع مورد نظر مشخص و سپس برای مدخلهای آن موضوع مقاله نویسی صورت میگیرد. مقاله نویسی میتواند برای چند موضوع همزمان انجام شود.
شیوه ها و فنون گردآوری اطلاعات
اعتبارسنجی هر مطلبی که در هر منبعی وجود دارد شرط اول برای نوشتن هر یک از مدخلهای دانشنامه است. اهتمام بر این است که منابع دست اول فقط مورد استفاده قرار گیرند و اگر از منابع دست دوم استفاده شود صرفا جهت استفاده از منابع ذکر شده آنهاست. ذکر نام منابع مورد استناد در پایان هر مطلب اجباری است. چنانچه برای مدخلی در چندین منبع محتوایی موجود باشد یا بین منابع به انتخاب مدیریت پروژه بهترین مورد گزیده خواهد شد و یا در صورت نیاز به استفاده همزمان از چندین منبع این تجمیع منابع صورت خواهد گرفت. اگر مطلبی عینا از جایی نقل شود در پایان سطر منبع نگاشته خواهد شد. اگر عینا مطلبی نقل نشود و خلاصه محتوا بیان شده یا عبارات آن تغییر کرده باشد فقط منبع مورد نظر در منابع آن مقاله گنجانده خواهد شد. در مورد مدخلهایی که در کتب موجود فارسی مطلبی یافت نشود مراجعه به منابع لاتین و عربی و ترجمه آنها ضروری خواهد بود و ذکر منبع در پایان مقاله الزامیست. دانشنامه به هیچ روی از ویکیپدیا یا هر منبع غیر موثق دیگری در نوشتن مقاله های خود استفاده نخواهد کرد مگر آن که از منابع موجود در کتابخانه ملی یا مقاله های معتبر علمی_پژوهشی صحت مطالب مندرج را بسنجد. اگر مطلبی در هر جایی یافت شود که مدیریت پروژه برای صحت آن به قطعیت نرسد آن مطلب در دانشنامه الکترونیکی زنان نخواهد آمد.
در مواردی که هیچ منبعی برای یک مدخل وجود نداشته باشد مقاله نوشته شده در این دانشنامه ، خود به مثابه منبع دست اول است و ذکر هیچ منبعی در پایان آن الزامی نیست.
مراحل پروژه
این پروژه در چهار فاز انجام میگیرد که مراحل آن به شرح ذیل میباشد:
فاز اول
ایجاد پایگاه الکترونیکی در بستر شیرپوینت، مدخل نویسی در این بستر، رفع مشکلات متعدد آن و تصمیم بر تغییر بستر به ویکی، انتقال مدخلها از شیر پوینت به ویکی، تهیه لوگو، ادامه مدخل نویسی و رفع کاستیهای بستر جدید، نوشتن 200 مدخل شامل زندگینامه اولین زنان، زنان نماینده مجلس، زنان سیاستمدار، زنان فقیه، زنان فرمانروا در بخش زندگینامه ها و نشریات زنان، پوشاک زنان، زیور آلات زنان و فرهنگ عامه در بخش مفاهیم.(نوشتن مدخلهای این بخشها به پایان نرسیده است).
فاز دوم
بار گذاری مدخلهای موجود به طوریکه قابل دسترسی برای کاربر خارجی باشد و ادامه مدخل نویسی در حوزه مفاهیم و زندگینامه زنان ایران
فاز سوم
زندگینامه و مفاهیم زنان در جهان اسلام
فاز چهارم
راه اندازی ویکی زنان به زبان انگلیسی
نویسنده : حکمت بروجردی