مسجد نور

مسجد نور (قائم آل محمد) از مساجد قدیمی تهران در محله خانی آباد نو است که حدود یکصد سال پیش توسط بتول عبده وقف شده است.

موقعیت

مسجد نور در محله‌ی خانی آباد در خیابان مولوی، خیابان تختی واقع است. بنا به گفته معتمدان محلی حدود صد سال از ساخت بنای اولیه‌ی مسجد می‌گذرد، اما به طور دقیق مشخص نیست مسجد در چه سالی ساخته شده است.

از آنجا که کوچه ای که مسجد در آن واقع شده است کوچه قائم نام دارد، مسجد به نام این کوچه نیز شهرت یافته است. ورودی اصلی و فرعی مسجد در ضلع جنوبی آن در کوچۀ قائم واقع شده است. در اضلاع غربی، شرقی و شمالی این مسجد اماکن و ساختمان های تجاری قرار دارد . از بتول عبده در کتیبه سردر ورودی مسجد نور به عنوان بانی نام برده شده، هرچند اهالی هم در احداث مسجد دخیل بوده اند.

بنای کنونی و مشخصات آن

مسجد نور در زمینی به مساحت دویست متر مربع واقع شده است. اطراف در فلزی مستطیل شکلی که ورودی مسجد است به کتیبه کاشی کاری خشتی با زمینه فیروزه ای و با نقوش اسلیمی، گل و بوته و ترنج مزین شده است. بر روی کتیبه اطراف ورودی نیز این عبارت: «مسجد (نور) قائم آل محمد»، «ادخلوها بسلام آمنین»، «الصلوة عمود الدین»، «الصلوة معراج المؤمن»، «یا رحمن»، «یا رحیم»، «یا قادر»، «یا قدیر»، «یا حاکم»، «یا حکیم» نوشته شده است.

در زیراین کتیبه این جملات نقش بسته است: «با تأییدات خداوند متعال و عنایات خاصه حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در سنۀ یک هزار و سیصد و چهل و هشت شمسی زمین این مسجد از طرف مردم خیر و نیکوکار (بتول عبده) اهداء و ساختمان آن تماماً از طرف مردم خیر و نیکوکار و اهالی محل در سال یک هزار و سیصد و پنجاه و شش شمسی به اتمام رسید» و «ساخت کارخانه کاشی سازی حاج اسدالله یزدی به خط اسدالله نوری، 1356 ه.ش» . در بالای کتیبه مذکور، سه پنجره فلزی طاقی شکل و یک پنجرۀ مستطیل شکل فلزی قرار دارد که به ضلع جنوبی شبستان راه دارد.

در سمت راست ورودی اصلی در فلزی کوچکی است. با عبور از این ورودی و از طریق راه پله می توان به طبقه بالا دسترسی یافت.پس از دالانی نامنتظم با مساحتی در حدود بیست و هشت متر مربع که در ضلع غربی آن دفتر مسجد و دفتر بسیج مسجد واقع شده است می توان به شبستان نود متری مسجد رسید.

در مرکز شبستان، در سقف، نورگیری بزرگ تعبیه شده است. اطراف آن بیست پنجرۀ بزرگ قرار دارد که نور درون شبستان را تأمین می کند. در زیر پنجره های سقف، کتیبه ای نواری شکل و گچ بری شده با زمینۀ سبزرنگ نصب است که بر روی آن آیة الکرسی نوشته شده است. سقف نورگیر نیز، مزیّن به گچ بری به رنگ سبز و آبی و در مرکز آن شمسه ای شانزده پر و آینه کاری است.

اشکوبۀ شبستان، در اضلاع شمالی، شمال شرقی و شمال غربی آن واقع شده است. اشکوبه با نرده های فلزی مزیّن به اسلیمی از قسمت اصلی جدا شده و پرده ای سبز رنگ جلوی آن نصب شده است. در قسمت فوقانی ورودی شبستان، کتیبه ای گچ بری با زمینه سبزرنگ است که اطراف آن مزیّن به لچکی با حاشیه ای به رنگ آبی است. در مرکز کتیبه گچ بری شده، آیات 51 و 52 سورۀ قلم و 28 سورۀ رعد نگارش یافته است. محراب کوچک مسجد مستطیل شکل و نیم هشت است. اطراف محراب مزیّن به کتیبۀ کاشی کاری با زمینۀ لاجوردی است و به خط نسخ بر روی آن آیات 36 و 37 سورۀ نور نوشته شده است. نمای درونی محراب، کاشی کاری خشتی با زمینۀ فیروزه ای و مزیّن به گل و بوته و ترنج و اسلیمی هفت رنگ است. در مرکز محراب بر روی ترنج سفیدرنگ، قسمتی از آیۀ 39 سورۀ آل عمران نوشته شده است. منبر چوبی مسجد قهوه ای رنگ و دارای سه پله است. اطراف منبر با قاب های چوبی تزیین شده و دارای قدمتی حدود چهل سال است.

قدیمی ترین متولی مسجد حسین حق شناس بوده که تا سال 1369ه.ش امام جماعت مسجد هم بوده است. از سال 1372ه.ش نیز حجت الاسلام مجید مصلح، متولی و مدیر مسجد است.

تعمیرات

بر اساس کتیبه های سردر مسجد این مسجد در سال 1356 ه.ش بازسازی شده و بعد از آن نیز تعمیرات جزئی در آن صورت گرفته است. مهمترین تعمیرات مسجد عبارتند از: احداث دالان در ضلع جنوبی مسجد که در گذشته حیاط بوده و سقفی نیز نداشته است، احداث صندوق قرض الحسنه در ضلع جنوبی مسجد و احداث کتابخانه مسجد. تعمیرات جزئی دیگر نیز مطابق نیاز صورت گرفته است.

موقوفات

مسجد نور به جز یک باب خانه نزدیک مسجد (خانه ای خراب شده)، هیچ موقوفه دیگری ندارد.

منابع

نویسنده: هانیه قهرمانی