فخرالدوله
اشرفالملوک ملقب به فخرالدوله (1261 ـ 1334) دختر مظفرالدین شاه و از زنان ثروتمند، خیّر، قدرتمند و کارآفرین ایل قاجار بود.
زندگی‌نامه
اشرف امینی (فخرالدوله) فرزند مرحوم مظفرالدین شاه قاجار و سرورالسلطنه (دختر فیروز میرزا نصرت الدوله فرمانفرماو از زن‌های عقدی مظفرالدین شاه) در سال 1262 شمسی در تبریز متولد شد. او با داشتن دو خواهر بزرگتر فرزند سوم بود و خواهر تنی شاهزاده ناصرالدین میرزای ناصری به حساب می آمد. فخرالدوله دختری باهوش بود که در مکتبخانه تبریز سواد آموخته بود.[۱]
ازدواج
نجم السلطنه ،خاله فخرالدوله، او را در کودکی برای پسرش دکتر محمد مصدق نشان کرده بود. ولی علیخان امین‌الدوله صدراعظم وقت پیشدستی کرد و او را برای پسر خود محسن خان گرفت.[۲] به این ترتیب اشرف الملوک (فخرالدوله) در چهارده سالگی به عنوان همسر دوم به عقد محسن امین الدوله درآمد (همسر سابق او دختر مرحوم شیخ محسن خان مشیرالدوله بود).
املاک
میرزا علی خان امین الدوله در سال 1306 قمری در مقابل سه هزار تومان پولی که به مظفرالدین شاه داد از او تقاضا کرد که فرمان واگذاری (لشت نشاء) را به نام پسرش، میرزا محسن خان امین الدوله، صادر کند؛ مظفرالدین شاه نیز در فرمانی لشت نشاء را به دامادش واگذار کرد.[۳]بدین ترتیب لشت نشاء به ملکیت مرحوم محسن خان امین الدوله درآمد. لشت نشاء دارای سی و یک قریه و مزرعه بود و در همان سالی که در مقابل سه هزار تومان فرمان واگذاری آن صادر شد، بیش از پنجاه میلیون تومان قیمت داشت و از نظر صادرات برنج نظیر آن در ایران نبوده است.[۴]
بعدها مسئله مالکیت لشت نشاء مورد کشمکش و منازعه خانواده سردار محی و کریم خان رشتی قرار گرفت و امین الدوله نیز که از آن همه کشمکش خسته و ناتوان شده بود لشت نشاء را به نام (فخرالدوله) منتقل کرد. قدرت فخرالدوله در حسن اداره املاک به حدی بود که محسن خان امین الدوله دیگر در اداره آن املاک دخالتی نداشت. از این تاریخ چرخ اقتصادی خانواده دست فخرالدوله افتاد و تمام املاک را او اداره میکرد. فخر الدوله توانست با بهره‌گیری از این ارثیه و مدیریت خود به یکی از ثروتمندان ایران تبدیل شود. او آنچنان در اداره اموال امین الدوله صاحب نفوذ بود که بدون مشورتش کاری صورت نمی‌گرفت و همواره نقش اصلی را برعهده داشت. تمام اقدامات همسرش امین الدوله مانند تأسیس کارخانه قند کهریزک، کبریت‌سازی الهیه شمیران، تأسیس مدرسه رشدیه و تأسیس اداره پست با همفکری او انجام میگرفت. او نه تنها در اداره امور مستغلات فراوان قدرت و توانایی شگرفی داشت، بلکه به تمام امور شخصاً رسیدگی میکرد، چنانچه هنگامی که در دهکده‌ای قناتی تعبیه می‌شد شخصاً داخل قنات شده و آن را بازدید می‌نمود. وی زنی خلاق و دارای نبوغ بود. توانایی‌های او به حدی بود که رضا خان با همه کینه‌ای که از قاجار داشت گفت: «قاجار یک مرد و نیم داشت مردش فخرالدوله و نیم مردش آغامحمدخان بود.»[۵]
مؤسسات
فخرالدوله در زمان حیات پدر و شوهرش و بعد از فوت آنها چند بار به کشورهای اروپایی سفر کرد. همین سفرها او را با تاکسی های خصوصی آشنا کرد و سبب شد او مؤسسه ب ب تاکسی را تأسیس کند. این کار بعدها توسط دیگران ادامه یافت. او تصمیم داشت مؤسسه بورس ملی را در مقابل بانک ملی تأسیس کند.[۶] اما عمرش کفاف نداد.
روابط سیاسی
آشنایی فخرالدوله با رضاشاه به قبل از سلطنت وی و از دوران سردار سپهی می رسد و در یادداشتهای سلیمان بهبودی، منشی و محرم اسرار رضاشاه، به ملاقاتهای فخرالدوله با سردار سپه و وساطت و حکمیت رضاشاه در یک اختلاف ملکی بین فخرالدوله و کریمخان رشتی اشاره شد که ضمن آن رضاشاه به نفع فخرالدوله رأی داده است.[۷] فخرالدوله زنی بود که با همه بست و بند داشت. برای حفظ املاک گیلان خود حتی یک وقت رفیق روسها بود. وی ضمناً با انگلیسیها هم رفاقت داشت.[۸]
امور خیریه
فخرالدوله امینی چندین دختر و پسر را به سرپرستی گرفته و همه آنها را در پارک امین الدوله اسکان داده بود. همچنین برای دختران جهیزیه و برای پسران سرمایه لازم جهت اشتغال فراهم می‌آورد. کمک‌های نقدی و جنسی به خانواده‌های نیازمند، اطعام در شب‌های جمعه در مسجد امین الدوله، بنای چند مسجد و مدرسه، بیمارستان و آسایشگاه در تهران، کهریزک، لشت نشاء و شاه آباد از دیگر کارهای خیر او بود. همچنین کهریزک ملک فخرالدوله بود.[۹]
مرگ
او در زیارتی که به عتبات داشت برای خود مقبره‌ای خریداری کرد تا در آنجا به خاک سپرده شود.[۱۰] اما پس از فوت پسرش حسین امینی که در ابن بابویه در مقبره خانوادگی دفن شد فخرالدوله وصیت کرد تا کنار پسرش در همان مقبره به خاک سپرده شود. فخرالدوله در آخرین لحظات حیات وصیت کرد که جنازه او را با آب قنات شخصی که در الهیه واقع شده بود شستشو دهند. بر جنازه او آیت ا... کمره‌ای نماز خواند. فخرالدوله قبل از فوت ارثیه‌ای را که در صورت حیات به فرزندش حسین تعلق میگرفت وقف نگهداری اطفال سر راهی که در پارک امین الدوله به سر می‌بردند کرده بود. او علی امینی را وصی خود قرار داد. اشرف الملوک فخرالدوله دوشنبه 25 دی ماه 1334 در اثر سکته قلبی درگذشت.[۱۱]
فرزندان
فخرالدوله هفت پسر (؟) و یک دختر داشت. پسران وی عبارت بودند از: حسین امینی، ابوالقاسم امینی کفیل وزیر دربار در زمان نخست وزیری دکتر مصدق، دکتر علی امینی، مهندس محمد امینی و رضا امینی. او یک دختر به نام معصومه داشت که به همسری حسن مشرف نفیسی درآمد.
او در تعلیم و تربیت فرزندانش بسیار کوشید. دو پسر او علی امینی که به نخست وزیری ایران رسید و ابوالقاسم امینی که در کابینه دکتر محمد مصدق کفیل وزیر دربار شد از مشهورترین چهره‌های این خانواده هستند. حسین امینی در جوانی و در زمان حیات فخرالدوله از دنیا رفت.
منابع
- ↑ مهدی‌نیا، جعفر (1368). زندگی سیاسی علی امینی. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد: پانوس. ص19.
- ↑ دکتر امینی به روایت اسناد ساواک (1379). ج2. تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. ص15.
- ↑ همان. ص32.
- ↑ همان. ص33.
- ↑ همان. ص30.
- ↑ همان. ص34.
- ↑ طلوعی، محمود (1372). بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست. ج2. تهران: نشر علم. ص648.
- ↑ طلوعی، محمود (1372). بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست. ج2. تهران: نشر علم. ص650.
- ↑ همان. ص37.
- ↑ همان. ص35.
- ↑ همان. ص36.
پیوند به بیرون
نگارخانه
وصیت‌نامه فخرالدوله، مجموعه دنیای زنان در عصر قاجار، کتابخانه هاروارد
گ‍زارش‍ی از واگذاری ام‍ت‍ی‍از اس‍ت‍خ‍راج ذغ‍ال سنگ از م‍ع‍دن ش‍م‍ش‍ک به فخرالدوله (اشرفالملوک امینی) و رسیدگی به ش‍ک‍ای‍ت یکی از م‍ت‍ص‍رف‍ی‍ن اراض‍ی م‍ع‍دن ف‍وق، صفحه1، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
گ‍زارش‍ی از واگذاری ام‍ت‍ی‍از اس‍ت‍خ‍راج ذغ‍ال سنگ از م‍ع‍دن ش‍م‍ش‍ک به فخرالدوله (اشرفالملوک امینی) و رسیدگی به ش‍ک‍ای‍ت یکی از م‍ت‍ص‍رف‍ی‍ن اراض‍ی م‍ع‍دن ف‍وق، صفحه 2، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
