خاله رو رو

نمایش خاله رو رو

خاله رو رو /xāle rowrow/ نام نمایشنامه ای است عامیانه که در دوره قاجار در منازل و مجالس زنانه اجرا می‌شد. امروزه در فرهنگ عامیانه به زن باردار در ماه نهم خاله رو رو گویند.

موضوع نمایش

یکی از معروفترین بازیهای نمایشی رایج و خانگی در اغلب شهرها این نمایش «خاله رو رو» یا «خاله مو مو» بود. این نمایش در دوره قاجار توسط زنان خوش سر و زبان و زنده دل یا توسط بازیگران مطرب حرفه ای در مجالس زنانه مانند عروسی و ختنه سوران و مهمانیها اجرا میشد. در هیچ یک از روایات این بازی دیباچه و توضیحی درباره مضمون آن داده نمیشود، ولی عمدتا طنزی کنایه آمیز درباره زنانی است که هوسبازند. شاید اصطلاح خاله رو رو نیز از همین رو انتخاب شده باشد، زیرا زنی را در نظر می آورد که هر ساعت به جایی میرود و هر دم با مردی ارتباط دارد و مانند روروک دائم در حرکت است.

اشکال نمایش

تعداد بازیگران در شهرهای مختلف تفاوت میکرد و کم و زیاد میشد. ولی به طور عادی از سه چهار نفر کمتر نمیشد. یکی خاله رو رو بود و یکی خاله که لقب عمومی زنان کهنسال و مو سپید بوده است، دیگری ماما و یک نفر هم کسی که ضرب و آهنگ میزد. البته جمعیت هم در مکالمات شرکت میکردند و با کف و بشکن با بازیگران همراهی میکردند. خاله رو رو که زن جوانی است آرایشی غلیظ داشت و چادر نماز یا ملحفه به هم پیچیده ای را مچاله کرده و در زیر لباس بر روی شکم میبست. او ابتدا بلند میشد و آرام آرام میرقصید و به همراه ساز و ضرب جملاتی موزون را میخواند.

نمایش مجموعه ای از سوال و جوابها به صورت موزون از این زن باردار بود که در شهرهای مختلف به گونه های متفاوت بیان میشده است. داستان این گونه آغاز میشد و تا زایمان عروس ادامه می ­یافت.

بازیگران در وسط اتاق می نشستند و تماشاگران که مهمانان «خاله رو رو» محسوب می­ شدند دور تا دور اتاق. بدون آنکه پرده تعویض شود، هر نشست و برخاست، نشانگر گذشت مدت زمانی برابر یک ماه بود.

روایت معروف

خاله: خاله رو رو و رو، رشته پلو، عدس پلو، گندم و جو، چن ماهه داری؟ خاله چرا نمی زائی؟

زائو: خاله جون قربونتم، حیرونتم، صدقه بلاگردونتم، آتیش سر قلیونتم، رفیق راه کرمونتم یک ماهه عروس، دو ماهه دارم، خاله حالشا ندارم.

این تصنیف برای هر ماه بارداری تکرار میشود تا به ماه نهم برسد:

خاله: خاله رو، رو رو و رو، رشته پلو، عدس پلو، گندم و جو، چن ماهه داری؟ خاله چرا نمیزائی؟

زائو: خاله جون ماهش سر اومد، خاله جون باباش نیومد.

(در اینجا آهنگ ضرب یا دایره عوض می شود و زائو که حالا موقع زاییدنش است شروع به داد و فریاد و جیغ زدن می کند، و وانمود می کند که بچه در حال آمدن است. البته در این قسمت جمعیت هم همکاری می کند و با کف زدن و بشکن زدن بازی را گرمتر می کند).

زائو: دایی دایی جون/ مهمانان: اوفینا

زائو: زن دایی جون/ مهمانان: اوفینا

زائو: ننه ما بگین/ مهمانان: اوفینا

زائو: بابا ما بگین/ مهمانان: اوفینا

زائو: خاله ما بگین/ مهمانان: اوفینا

زائو: پاشنۀ پام/ مهمانان: اوفینا

زائو: شقیقه هام/ مهمانان: اوفینا

...

زائو: ماماچۀ پیر/ مهمانان: اوفینا

زائو: بچه را بگیر/ مهمانان: اوفینا

...

زائو: دعا کنین پسر باشه/ مهمانان: اوفینا

زائو: مثل باباش کچل باشه/ مهمانان: اوفینا

...

زائو: باباش نیومد/ مهمانان: اوفینا

زائو: عمه ش نیومد/ مهمانان: اوفینا

در اینجا دوباره ضرب عوض می شود و در میان خنده و هیاهوی جمعیت بازیگر ادامه می دهد:

زائو: ای خدا ماهم سر اومد، بابای بچم نیومد

ای خدا ماهم سر اومد، عمۀ بچم نیومد

ای خدا ماهم سر اومد، سیسمونی بچم نیومد

ای خدا ماهم سر اومد، بابای بچم نیومد

در این موقع چند تا زن به اطاق دیگری می روند و یک خوانچه می گیرند. روی خوانچه هم یک پارچه سرخ رنگ پهن می کنند و روی سرشان می گذارند و به داخل اطاق می آورند. زائو بقچه یا چادری را که زیر شکم بسته بیرون می آورد. زنی از میان جمعیت قابله می شود و آن را بر می دارد و قنداق پیچ می کند و در حالی که می رقصد آن را جلو یکی یکی زنها می گیرد و می گوید:

بگذارم و بردارم، قنادش کنم/ بگذارم و بردارم نجارش کنم/ بگذارم و بردارم بقالش کنم  

همینطور همۀ شغل ها را اسم می برد. زن ها هر کدام بنا به وسع خود پول یا شیرینی لای قنداق بچه می گذارند.

در بعضی شهرها به جای «خاله رو رو» بر اساس نوع گویش جایگزینهای دیگری به کار برده می شود. به عنوان نمونه در کرمان گفته میشد: نونونو هل مهلو /hel Mehelow/، شیرین پلو، عاروس نو، چن ماهه داری؟ خاله چرا نمیزائی؟ و زائو می گفت: خاله جون قربونتم، حیرونتم، صدقه بلاگردونتم، آتیش سر قلیونتم، رفیق ره تهرونتم، ماشالا بگو، به کسی مگو، یه ماهه عروس دوماهه دارم. در روایت شیراز گفته میشد: خاله مومومو، رو رو رو، عدس پلو، گندم و جو، تو باغ نو، خوردم قلو، کردم نرو، رفتم لواو، خاله جون یی ما عروسم، دوماهه دارم، خاله چرا نمی زایم؟

و در یزد: علی لولوئی لو /lowlowilow/ لولوئی لو

در روایت کرمان زائو در آخرین مرحله گوید:

ای دختوا عاروس مشن بد دردیه/ ای یاروا دومات بشن خوب کاریه

این نمایشنامه حاکی از مشکلاتی است که زنان در اثر بی­ مسئولیتی مردان بدان دچار می­ شوند.

منابع

نویسنده: حکمت بروجردی