چادر

تعریف

چادر پارچه ای است مستطیل یا نیم دایره که سراسر بدن زنان را می پوشاند.

تاریخچه

پیش از اسلام

این پوشش ایرانی برای اولین بار در دوره هخامنشیان گزارش شده است. در مهر ظریف و زیبایی که در موزه لوور فرانسه قرار دارد ملکه ­ای با لباس و تاج و چادر زنان هخامنشی بر مسند شاهانه تکیه زده است. در یک اثر از ابنیه ارگیلی در شمال غربی آناتولی زنان را سوار بر اسب به تصویر کشیده و پوششی مانند چادر بر سر آنها دیده می­ شود. در دوران اشکانیان نیز این پوشش دیده می­ شود. زنان اشکانی در پوشش سر و استفاده از چادر بسیار پیشرفته تر از هخامنشیان بودند. آنها پارچه ای را مانند شنل از روی دوشهای خود می­ آویختند یا آن را روی کلاه عمامه وار خود که تقریبا بیشتر موهایشان را می ­پوشاند انداخته و آن را به صفحه ای فلزی و نقش دار در روی شانه یا سینه می بستند. برای ساسانیان چادر از عناصر مهم پوشش سر و تن بود. گاهی آن را مانند زنان روستایی دور کمر یا باسن می­ بستند یا مانند بالاپوش روی دوش خود می­ انداختند. کوزه موجود در موزه آرمیتاژ تصویر زنی را نشان می دهدکه چادری را بر روی باسن بسته است. بلندی چادر تا وسط پا می رسد.

پس از اسلام

«شوذر» معرب واژه چادر است که پس از اسلام مصطلح شد. در دوره اولیه اسلامی و پس از آن یعنی در دوران تمام حکومتهای ایرانی از طاهریان تا ایلخانیان چادرهای زنان به رنگهای زرد و سفید و آبی و سیاه بود. در این دوره همراه چادر از [روبنده] های ابریشمی نیز استفاده می شد. مینیاتوری در یکی از نسخه های قدیمی موزه ملی پاریس ترکان خاتون مادر سلطان محمد خوارزمشاه را نشان می دهد که در آن دو زن یکی با چادر سفید و دیگری با مقنعه و چادر سیاه نقاشی شده است. در دوره صفویان چادر بیشتر به رنگ سفید بوده و در دوره های افشاریه و زندیه در سفرنامه ­های اروپاییان از چادر سفید، سیاه یا بنفش به همراه بندی که در قسمت سر آن را نگه می­ داشت یاد شده است. در دوره قاجاریه هم پوشش اصلی زنان در خارج از خانه چادر بوده است. در دوران پهلوی اول چادر نشانه تحجر به شمار آمد و سرکردن آن از طرف دولت ممنوع اعلام شد. پس از انقلاب اسلامی چادر یکی از پوشش­های اصلی زنان ایرانی به شمار آمد و حجاب برتر خوانده شد.

انواع چادر

چادر بر حسب پارچه و مدل و نحوه دوخت آن انواع گوناگونی دارد.

انواع چادر در گذشته

آنچه در پیش از اسلام به چادر معروف بود سراندازی مستطیل شکل بوده که سر تا پا را فرا می گرفته است. اما پس از اسلام چادر اشکال دیگری به خود گرفت، هرچند همچنان پوششی سراسری بود. جنس و رنگ آن نیز برحسب هر دوران متفاوت بوده است. چادر نماز معمولا از جنس چیت، کرباس، مخمل و اطلس بود. مدل دیگر چادر از جنس کرباس چهار خانه به رنگهای آبی و قهوه ­ای بود که آن را چادر شب می­ نامیدند. نوع دیگر آن سیاه یا بنفش ریشه دار کتانی یا ابریشمی بود که در یزد بافته و بسیار بادوام بود. زنان اشراف اطراف آن را گلابتون دوزی و با حاشیه نقره­ ای تزئین می­ کردند. بعدها این نوع حاشیه دوزی منسوخ شد و به جای آن روی سر را به عرض دو سانتی متر به رنگ­های آبی، قهوه ای و سفید حاشیه دوزی می­ کردند. زمانی جلوی چادر مشکی بندی انداخته و هنگام سرکردن آن، بند را پشت گردن می ­انداختند و یا بند را در قسمت جلوی چادر می دوختند و دوسر آن را آزاد می گذاشتند که هنگام سرکردن چادر آن را در پشت کمر محکم کنند. چادرهای عبایی که از بغداد آورده می شد بسیار گرانبها و مخصوص اشراف بود. چادر ساده، چادر قجری و عبا از انواع دوخت چادر در گذشته بوده که امروزه نیز متداول است.

انواع چادر در زمان حال

در سالهای اخیر مدلهای زیادی برای چادر طراحی شده است. هدف از طراحی همه این مدلها آن است که چادر حجاب راحت ­تری شود و دست­ها آزاد باشد. در هر کدام تلاش شده عیب­های مدل­های قبلی برطرف شود. به طور کلی می ­توان این چادرها را به سه دسته اصلی تقسیم کرد: دسته اول از الگوها تغییرات و برش­هایی هستند که بر روی همان چادر ساده نیم دایره ایجاد شده ­اند تا دست­ها برای استفاده آزاد باشند. مهمترین این چادرها عبارتند از چادر دانشجویی، چادر ملی، ملائک، جلابیب و ... . دسته دوم از این الگوها تغییراتی است که روی چادر اصیل عربی یا عبا انجام گرفته که معروفترین آنها عبارتند از چادرهای لبنانی، صدفی، اماراتی، بحرینی. دسته سوم در حقیقت مانتوهای گشادی هستندکه پارچه ای برای حجاب سر به آنها متصل شده است. از این گروه می­ توان به چادر مریم، چادر شالی، چادر مارال، چادر شنلی یا چادر عقد اشاره کرد.

چادر ساده ایرانی

اولین و معروف ترین چادر که از یک قواره پارچه یعنی بین 4 تا 6 متر بسته به قد افراد با عرض ۱۱۵- ۱۱۰ سانتیمتر به صورت دو تکه و تقریبا به شکل نیم دایره (در اصطلاح کله قندی) دوخته می­ شود. این نوع چادر در صورتی که رنگی و نخی باشد چادر نماز نامیده شده و به همراه مقنعه برای نماز و یا به تنهایی به عنوان حجاب در منزل استفاده می­ شود. البته هنوز در روستاها و شهرستان­های کوچک چادر رنگی برای حجاب بیرون از منزل هم کاربرد دارد. چادر رنگی مجلسی که در مهمانی ­ها و عروسی­ ها مورد استفاده قرار می­ گیرد معمولا از جنس ابریشم، حریر یا کرپ و مانند آن است. چادر مشکی که در بیرون از خانه کاربرد دارد و از جنس­های کرپ، حریر، کریستال و مانند آن دوخته می­ شود. پارچه های چادری در دو مدل ساده­ و یا طرح­ دار هستند. بعضی از خانم­ها برای اینکه چادر روی سر بماند به آن کش می دوزند.

چادر دانشجویی

این چادر در سال 1378 توسط خانم منظره عراقی از روی چادر ساده طراحی شد؛ با این تفاوت که برای بیرون آوردن دستها شکاف هایی در نظر گرفته شده که می­ توان بدون به هم زدن فرم چادر، به راحتی از دو دست برای انجام کارهای خود استفاده کرد. عیب چادر دانشجویی این است که سنگینی چادر به دلیل کله قندی بودن سر آن بر روی سر و شانه فرد می­افتد.

چادر ملی

چادر ملی به وسیله خانم جنابی طراحی شده و برگرفته از چادر ساده ایرانی است. با این تفاوت که دارای آستین­ هایی برای بیرون آوردن دست­ها است. در بعضی مدل‌های آن، آستین از آرنج به پایین است. آستین می‌تواند کلوش یا راسته باشد که معمولاً با حریر یا نوار و یا منجوق‌دوزی تزئین می‌شود. جلوی چادر می‌تواند باز باشد و یا به وسیله‌ی زیپ و دکمه مخفی بسته شود. چادر ملی معایبی مثل داشتن کشش هنگام پوشیدن چادر و یا پخش نشدن سنگینی چادر در تمام قسمت­های آن را دارد.

چادر کمری

چادر کمری یا قاجاری یکی از قدیم ترین مدل­های چادر در ایران است که در دوران حکومت قاجاریه رواج داشته و با روبنده می پوشیدند. این چادر مانند پیراهن از سر پوشیده می‌شد و از پشت یک‌سره بود. این چادر از جلو دو تکه به نظر رسیده و با کمربندی از پشت گره می‌خورد، از همین رو سنگینی چادر گرفته می‌شود. قسمت بالایی که دسته‌های چادر است با کش روی سر ثابت شده و بلندی آن تا زانو می‌رسد. اگر شخص رو بگیرد، دو تکه بودن آن مشخص نمی‌شود.

چادر حسنا

این چادر با بهره ­گیری از چادر قجری توسط زهرا نیلچی زاده در سال 1381 طراحی شده است. تفاوت آن با چادر قجری این است که دسته های بلندتری دارد و دارای یک مقنعه آستین دار است که همراه آن پوشیده می­ شود.

چادر شال دار

چادرهای شال­دار شبیه مانتو هستند که به آن شال دوخته شده و به وسیله‌ زیپ مخفی بسته می‌شود. شال می تواند بلند یا کوتاه باشد. در مدل شال بلند، بلندی شال تا مچ پا ادامه دارد و در مدل شال کوتاه، بلندی شال تا آرنج دست می رسد.

چادر مریم

یکی از انواع چادرهای شال­دار است که توسط منظره عراقی طراحی شد و حسن آن این است که دیگر سنگینی چادر روی سر و شانه­های فرد نیست، بلکه سنگینی در کل چادر پخش می شود.

چادر اماراتی

چادر اماراتی همانگونه که از نامش مشخص است یکی از انواع چادرهای عربی می باشد، با این تفاوت که به دلیل داشتن آستین‎‎‏‎‏های ۴۰ سانیمتری نسبت به دیگر مدل های عربی، اندامی تر است. جلوی این چادر به صورت باز طراحی شده و می توان آن را بنا به سلیقه های مختلف با زیپ و یا انواع دکمه بست.

چادر لبنانی

این چادر آستین ندارد، بلکه جایی برای بیرون آوردن دست‌ها روی چادر ایجاد شده و یک مچ ۱۰ سانتی متری به آن دوخته شده است، با کش روی سر می‌ایستد و جلوی آن به صورت مورب یعنی چپ و راست بسته می‌شود، به این صورت که به لبه‌ی طرف راست کش به اندازه‌ی مچ دوخته می‌شود که به دست چپ انداخته ­می­شود و سمت چپ چادر در پهلوی راست نگه داشته می‌شود. چادر از زیر چانه و روی سینه به وسیله‌ی یک دکمه بسته می‌شود. امتیاز آن این است که کاملا پوشیده است و می­توان زیر آن هر لباسی پوشید.

چادر صدفی لبنانی

مدل کلی آن شبیه لبنانی است، با این تفاوت که در بالای سر آن مقنعه‌ای است و چانه دارد و از جلو زیپ می‌خورد.

چادر حجازی در این مدل، آستین را واضح‌تر می‌توان دید، زیرا شکل معمولی دارد و از زیر بغل برش می‌خورد. همانند چادر لبنانی مورب بسته می‌شود.

چادر عبایی یا جده

این مدل چادر از اصیل ترین چادرهای عربی است که در میان اعراب به عبا معروف است، عبا پارچه بیشتری نسبت به چادر می­برد و همین امر باعث عریض شدن این مدل می گردد .

چادر مارال

منظره عراقی با ایده گرفتن از الگوی چادر عربی چادر مارال را طراحی کرد. چادر مارال همان عبای عربی است، ولی به جای اینکه روی سر قرار بگیرد روی شانه قرار گرفته و یک شال با دو دکمه از بالا به پشت شانه­ها وصل شده است.

جلابیب

فاطمه کریمی زاده معلم حفظ قرآن در سال 1385 چادر جدیدی را به نام «جلابیب» طراحی کرد. او نام جلابیب را از آیه 59 سوره مبارکه احزاب گرفت. جلابیب بر خلاف برخی مدل­های جدید چادر اندامی و چسبان نیست و حتی فاصله بین دست و بدن توسط آستین مخفی که دارای آستین ساق دست و آستین زمستانی است، مشخص نیست. این چادر طوری طراحی شده که نیاز به سرکردن روسری یا مقنعه و پوشیدن مانتوو ساق دست ندارد و خودش به تنهایی حجاب کاملی است. جلابیب دارای یک شبه مقنعه است که کاملا به چادر دوخته شده است. به گفته طراح این چادر، 14 ویژگی در این مدل وجود دارد که آن را از مدل­های چادر دیگر ممتاز می­کند، از جمله اینکه یک آستین زمستانی در چادر تعبیه شده که کمی آزادتر است و این امکان را می دهد که در فصل سرد سال، بتوان لباس ضخیمی زیر چادر پوشید. جیب­های مخفی داخل چادر طراحی شده و زیپی که در فاصله بین مقنعه و چادر قرار دارد.

چادر نماز

چادری است که برای نماز یا اِحرام استفاده می­شود. این چادرها عموما از پارچه های سفید ساده و یا پارچه های نخی(تترون، متقال، چلوار یا کدری) گلدار معمولا زمینه سفید تهیه می­شوند و به آنها اصطلاحا پارچه چادرنمازی گفته می­شود. چادر نماز یا دوخت چادر ساده را دارد و به همراه مقنعه یا بدون آن برای نماز استفاده می­شود و یا به صورت چادر گردنی یا چادر مقنعه سرخود دوخته می­شود.

چادر گردنی

از انواع چادرهای نماز و اِحرام است که از دو تکه پارچه مستطیل شکل دوخته شده و شکل کیسه دارد. مستطیل پایینی کاملا بسته و مستطیل بالایی جلو باز است به طوریکه دستها را میتوان از آن بیرون آورد. یک نوار پهن به درز وسط جلو دوخته می­شود و در هنگام سر کردن دور گردن می­افتد. این نوع چادر را به همراه مقنعه سر می­کنند.

چادر مقنعه سرخود

این چادر که عموما برای نماز و احرام استفاده می­شود همان چادر ساده است که جلوی آن دوخته شده و در قسمت صورت مانند مقنعه چانه دارد. به علاوه با کش یا بند به پشت سر بسته میشود.

منابع

ضیاءپور، جلیل (1347). پوشاک زنان ایران از کهن ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر

غیبی، مهرآسا (1384). هشت هزارسال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.

مونسی سرخه

روستا، معصومه