خانه انیس‌الدوله
خانه تاریخی انیس‌الدوله که از سال 1382ش. با شماره ثبت 10403 در فهرست آثار تاریخی شهر تهران قرار دارد[۱] از عمارت‌های ارزشمند پایتخت است. خانه انیس‌الدوله در اراضی تابع محله عتیق سنگلج واقع بود و در نقشه امروز تهران در محله امیریه و در ضلع غربی خیابان ولی عصر، بالاتر از خیابان مولوی، روبروی مهدیه تهران قرار دارد.[۱]
مشخصات خانه
خانه تاریخی انیس‌الدوله با معماری ارزشمند ایرانی- اسلامی قاجاری در دو طبقه و در باغی بنا گردید. این باغ نسبتاً وسیع از دو رشته قنات مشروب می‌شد. در دوران رضا شاه مالکان قاجاری خانه را فروختند. مالک جدید کاربری مسکونی آن را به کاربری آموزشی مدرسه تغییر داد و در این عمارت مدرسه‌ای دایر کرد (پروفسور محمود حسابی در همین مدرسه تحصیل کرد). و در سال 1330 باز مالکیت آن تغییر کرد و فردی آن را خرید و در ادامه راه باز هم مالک تازه‌ای به میان آمد و در سال 1350 خ. اتحادیه صنف دارندگان گوشت گوسفندی این خانه را از آن شخص خرید و از آن تاریخ محل استقرار این اتحادیه شد.[۲] بعد از این تغییر، اتحادیه در قسمت جنوبی باغ ساختمانی احداث کرد که هیچ تقارن و تناسبی با بنای دوره قاجاری این خانه ندارد. درختان باغ را مالک جدید قطع کرد و فضای آن به صورت محوطه حیاط یعنی وضع کنونی درآمد.
عمارت زیبای انیس‌الدوله که مجموعه‌ای دل انگیز از گچبری‌های مرسوم عهد قاجار است. بنای خانه انیس‌الدوله دارای دو طبقه است. این بنا در حیاطی قرار دارد که پیش‌تر محوطه باغ بوده است. در وسط حیاط حوضی گرد از نمونه حوض‌های مرسوم حیاط‌های تهران که به رنگ آبی رنگ‌آمیزی شده، قرار دارد.
طبقه اول ایوانی دارد با طاق قوسی بلندی در میانه، که با گچبری پرکار آذین یافته است. درهای چوبی پنجره‌ای فراوانی ارتباط فضای داخلی بنا و ایوان را برقرار می‌کند که نقش مهم تأمین نور داخلی را برعهده دارند. تعداد شش ستون در ایوان طبقه اول و هشت ستون کوتاه‌تر در طبقه همکف بار بام و ایوان را به دوش می‌کشند و افزون بر آن با سر ستون‌های گچبری شده شأن ابهت و زیبایی خاصی به بنا داده‌اند. طبقه اول بخش اصلی بنا را تشکیل می‌دهد. فضای وسیع و بلند با تزیینات گچبری پرکار مهمانخانه و محل سکونت صاحب خانه را در خود جای داده است. بخاری دیواری با تزیینات گچبری در آن دیده می‌شود. این طبقه اکنون به اتاق کار مدیرعامل اتحادیه اختصاص دارد و جلسات اتحادیه در آن برگزار می‌شود.
طبقه همکف به سکونت خدمه اهل خانه اختصاص داشته است. در این طبقه آشپزخانه و حمام وجود دارد. آشپزخانه‌ای با شیوه آشپزی روزگار خود و تنور نانی که هر از چند گاهی نان اهالی خانه را در آن می‌پختند. حمام خزینه‌دار خانه در قسمت شرقی این طبقه قرار گرفته است. حمامی که مطابق معماری مرسوم زمان خود دارای ورودی، سربینه، گرمخانه، تون و تونتابی و... بوده است. در گوشه باغ آب انباری هم وجود داشته است.
ایوان زیبای بنا با سقف قوسی شکل میانی و گچبری‌های پرکار و با ظرافت تزیینات فراوان آنکه بر سقف و دیوار و سردرها نقش بسته است و ستون‌های متناسب و سرستون‌های گچبری و درهای چوبی که هر یک با گچبری آذین یافته مجموعه باشکوهی را تشکیل می‌دهد.[۲]