طوبی آزموده

طوبی آزموده (1257- 1315 ش) از زنان فعال در حوزه فرهنگ و آموزش و موسس دبستان دخترانه ناموس در سال 1286 شمسی در تهران بود. دبستان ناموس دومین دبستان دخترانه ای بود که در تهران راه اندازی شد و بعدها دبیرستان هم به آن اضافه شد

زندگینامه

طوبی آزموده فرزند میرزا حسن خان سرتیپ از اهالی قشون بود. او در سال 1295ق./ 1255 ش. در تهران چشم به جهان گشود و در چهارده سالگی با میرزا عبدالحسین خان میرپنج ازدواج کرد، ولی بعدها بدون داشتن فرزندی از او جدا شد. طوبی آزموده در اول مهرماه 1315 شمسی درگذشت. او در گورستان ظهیرالدین در منطقه دربند تهران مدفون شد.

تحصیلات

طوبی، پدری باسواد و روشنفکر داشت که با فراهم کردن شرایط مناسب و حضور معلمان سرخانه، فرزندش را با علم و دانش آشنا کرد. او در خانه ادبیات فارسی و نیز زبان عربی و فرانسه را آموخت.

مدرسه ناموس

طوبی آزموده نخستین مدرسه دخترانه را به نام پرورش در سال 1321ق./1282ش. در تهران افتتاح کرد. اما عمر این مدرسه پس از چهار روز فعالیت به سر آمد. مأموران دولت با تهدید و فحاشی مدرسه را بستند.

او پس از اعطای مشروطیت در سال 1286 شمسی در منزل شخصی مدرسه ای به نام ناموس تأسیس کرد. مدرسه ناموس در خیابان شاهپور فعلی به یکی از مهمترین و مجهزترین مدارس متوسطه دخترانه درآمد.  به علاوه کلاس‌های اکابر برای زنان بزرگسال نیز در آن دایر شد.

از آنجایی که معلم زن یافت نمی شد و استفاده از معلم مرد هم با مخالفت جامعه روبرو بود و منجر به بسته شدن مدرسه می شد. این بانو شبها در خانه شخصی از مردان مسن و عالم به وسیله شوهر خود دعوت به عمل می آورد تا برای دختران دروس آن زمان را که شاگردان شش ساله ابتدایی میبایست از عهده امتحان برمی آمدند تدریس کنند.

دانش آموختگان

دسته اول شاگردان فارغ التحصیل دبستان ناموس توران آزموده خواهرزاده طوبی (خانم آموزگار)، فخر عظمی ارغون، بی بی خلوتی، و مهرانور سمیعی می باشند. اینها اولین افرادی بودند که توانستند مدرک دیپلم گرفته و بعدها وارد فعالیتهای علمی و آموزشی شوند.

بامداد، بدرالملوک (1347). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. ج1. تهران: ابن سینا. صص41-42.

پس از پیروزی نهضت مشروطیت و در سال 1326ق./1286 ش. او بار دیگر با مشقات فراوان و مخالفت‌های بسیار دبستان ناموس را در خیابان فرمانفرما (= شاهپور= وحدت اسلامی) نزدیک چهارراه حسن آباد بازگشایی کرد. وی تعالیم مذهبی و علم حدیث و آموزش قرآن را در میان دروس مدرسه گنجاند و برای ایجاد هماهنگی با شرایط روز جامعه سالی یکبار مراسم روضه‌خوانی، در مدرسه ترتیب می داد.

حضور معلم مرد در مدرسه امکان نداشت، زیرا بهانه به دست مخالفان می‌داد و از سوی دگر معلم زن هم وجود نداشت.

هرسال در ایام سوگواری چندین روز متوالی مجلس روضه‌خوانی در سالن‌های مدرسه ترتیب می‌داد. از اولیاء دانش‌آموزان و اهل محل دعوت به عمل می‌آورد و کلمات برگزیده مولای متقیان حضرت علی علیه السلام را به حضار گوشزد می‌نمود که فرموده است فرزندان خود را برای زمان آینده تربیت نمایید و همچنین تفسیر قسمت‌هایی از قرآن، کتاب مقدس آسمانی که آموختن علم و دانش را از اهم وظایف مسلمانان دانسته و شاخص امتیاز مسلمانان را از یکدیگر فضیلت و تقوی دانسته و بنا به آیه مبارکه طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمه. بدین ترتیب با اخذ تدابیر متناسب از آشوب و جنجال جلوگیری کرد. از تاریخ تأسیس مدرسه تا زمان فوتش بیش از 30 سال طول نکشید.

طوبی آزموده به دریافت تقدیرنامه و نشان‌های علمی درجه 1 و2 و3 نائل شد. او مؤسس اولین دبیرستان ملی دختران در ایران بود که در سال 1307 شمسی دختران دیپلمه آن فارغ التحصیل شدند.

آزموده یکی از مقتدرترین زنان فرهنگی عصر خود بود. هدف و مقصود طوبی آزموده کسب درآمد و تحصیل مال و منال نبود و حتی از محل وجوه دریافتی از محصلین برخوردار به محصلین بی بضاعت کمک شایانی می نمود.

عده ای از بانوان که بعد از تحصیلات با طوبی آزموده همکاری داشته اند عبارتند از احترام السادات آموزگار مادر دکتر آموزگار و افشار طوس (حجازی) و فخری وزیری، خشایار (قویمی) که هرکدام چند فرزند با تحصیلات عالی به جامعه تحویل داده اند و بانوان معدل شیرازی و صفوی و شهابی و طوبی مشکوه نفیسی و فخر عظمی عادل خلعتبری و عفت نجم آبادی و عده دیگر.

بعد از فوت وی امتیاز دبیرستان به اسکندر آزموده که برادرزاده او و به امور دبیرستان اشراف داشت اعطا شد. سرپرستی دبیرستان بر عهده طوبی مشکوة نفیسی که از دیپلمه‌های آن دبیرستان و سال‌ها معاون مدرسه بود گذاشته شد و معاونت مدرسه را صغری راد (اسکندر آزموده) به عهده گرفت. در سال 1319 شمسی به سبب کسر بودجه دبیرستان با تمام وسایل فقط با این شرط که نامش تغییر نکند به وزارت فرهنگ واگذار شد. مدتی خانم راد و در نهایت خانم لطفی از طرف وزارت فرهنگ به ریاست دبیرستان انتخاب گردید.

خشایار وزیری، فخری قویمی(1352). کارنامه زنان مشهور ایران. تهران: وزارت آموزش و پرورش. صص133-135.

در این میان، نباید همراهی مؤثر عده‌ای را با خانم آزموده در موفقیت ایشان نادیده گرفت. نقش و کمک جمعی از اهالی معارف و بزرگانی که خود طلایه‌دار گسترش علم و دانش و ابداع شیوه جدید تحصیل بدان روزگار بودند، افرادی چون میرزا حسن رشدیه، نصیرالدوله، سیدجوادخان سرتیپ و ادیب‌الدوله. شمس‌الدین رشدیه در کتاب سوانح عمر در این باره می‌نویسد: «در سال 1326ق. شادروان بانو طوبی آزموده (رشدیه) به مساعدت و همراهی‌های معنوی پدرم مدرسه ناموس را در خیابان شاهپور، نزدیک چهارراه حسن آباد تأسیس کرد...».

شهبازی فراهانی، داریوش (1394). پرسه در دارالخلافه. ج2. تهران: کتاب‌سرا. صص134-135. به نقل از رشدیه، شمس‌الدین (1362). تهران به روایت تاریخ و سوانح عمر. تهران: نشر تاریخ ایران.

بامداد، بدرالملوک (1347). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. ج1. تهران: ابن سینا. صص41-42.