تفاوت میان نسخه‌های «دانش»
H-ghahremani (بحث | مشارکتها) |
H-ghahremani (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۳: | سطر ۳: | ||
[[پرونده:امتیاز نشریه دانش.jpg|بندانگشتی|امتیاز روزنامه دانش که به نام خانم دکتر صدیقه کحال صادر شده است<ref>ناهید، عبدالحسین (1360). ''زنان ایران در جنبش مشروطه''. تبریز: نشر احیا. ص121.</ref>|جایگزین=|280x280پیکسل]] | [[پرونده:امتیاز نشریه دانش.jpg|بندانگشتی|امتیاز روزنامه دانش که به نام خانم دکتر صدیقه کحال صادر شده است<ref>ناهید، عبدالحسین (1360). ''زنان ایران در جنبش مشروطه''. تبریز: نشر احیا. ص121.</ref>|جایگزین=|280x280پیکسل]] | ||
[[پرونده:تعهدنامه بانو کحال برای روزنامه دانش.jpg|بندانگشتی|تعهدنامه بانو کحال برای روزنامه دانش، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران]] | [[پرونده:تعهدنامه بانو کحال برای روزنامه دانش.jpg|بندانگشتی|تعهدنامه بانو کحال برای روزنامه دانش، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران]] | ||
دانش نخستین نشریه‌ای است که در دفاع از حقوق زنان در دوره مشروطه منتشر شد. صاحب امتیاز و ناشر آن، خانم دکتر کحال دختر یعقوب جدید الاسلام همدانی، معروف به [[بانو کحال]] بود. اولین شماره این هفته نامه در سال 1289 (10 رمضان 1328ق.)<ref>خمامی‌زاده، جعفر (1380). ''روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال ۱۳۲۹هـ.ق''. تهران: اطلاعات. ص141.</ref> چهار سال پس از انقلاب مشروطه منتشر شد. چاپ آن سربی، قطع رحلی، در هشت صفحه و در | دانش نخستین نشریه‌ای است که در دفاع از حقوق زنان در دوره مشروطه منتشر شد. صاحب امتیاز و ناشر آن، خانم دکتر کحال دختر یعقوب جدید الاسلام همدانی، معروف به [[بانو کحال]] بود. اولین شماره این هفته نامه در سال 1289 (10 رمضان 1328ق.)<ref>خمامی‌زاده، جعفر (1380). ''روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال ۱۳۲۹هـ.ق''. تهران: اطلاعات. ص141.</ref> چهار سال پس از انقلاب مشروطه منتشر شد. چاپ آن سربی، قطع رحلی، در هشت صفحه و در سه چاپخانه مطبعه شرقی، فاروس، طهران و چاپخانه مجلس شورای ملی در تهران<ref name=":2">باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. ''تاریخ پزشکی''. س4. ش 13. ص 115.</ref> چاپ شده و مطالب آن همگی مربوط به زنان بود. | ||
هدف و شعار نشریه چنین بیان شده است: | هدف و شعار نشریه چنین بیان شده است: | ||
| سطر ۹: | سطر ۹: | ||
«روزنامه‌ای است اخلاقی، علم خانه‌داری، بچه‌داری، شوهرداری، مفید به حال دختران و نسوان و به کلی از پلتیک و سیاست مملکتی سخن نمی‌راند.» | «روزنامه‌ای است اخلاقی، علم خانه‌داری، بچه‌داری، شوهرداری، مفید به حال دختران و نسوان و به کلی از پلتیک و سیاست مملکتی سخن نمی‌راند.» | ||
قیمت تک شماره | قیمت تک شماره این نشریه برای تهران یک عباسی (4شاهی)، سایر ولایات 5 شاهی و هزینه اشتراک یک ساله آن در تهران 12 قران و ولایات داخله 15 قران بود.<ref name=":0">ببران، صدیقه (1381). ''نشریات ویژه زنان: سیر تاریخی نشریات زنان در ایران معاصر''. تهران: روشنگران و مطالعات زنان. صص35-39.</ref> این نشریه علاوه بر داخل کشور از خارج ایران نیز مشترک می‌پذیرفت و جز در تهران و دیگر شهرها، در ممالک خارجه نیز توزیع می‌شد و قیمت اشتراک سالیانه آن برای ممالک خارجه 7 فرانک بوده است.<ref name=":2" /> از شماره دوم تا سوم نام ع. صفوت به عنوان سردبیر در روزنامه قید شده است.<ref>''شکوفه به انضمام دانش (نخستین نشریه های ادواری زنان ایران)'' (1377). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. ص291و299.</ref> | ||
در میان نوشته‌های این نشریه، اصطلاحات انگلیسی فراوانی چه به زبان اصلی و چه به زبان فارسی شده به کار رفته است که شاید دلیل آن تحصیل صاحب امتیاز و مدیر نشریه در مدرسه آمریکایی بوده است.<ref>باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. ''تاریخ پزشکی''. س4. ش 13. ص 116.</ref> | |||
چنانکه خود خانم کحال در معرفی روزنامه تصریح نموده، از جمله مطالب عمده روزنامه را مسائل خانه‌داری و شوهرداری تشکیل می‌دهد و نیز توصیه‌هایی به خانم‌ها دارد برای تنظیم امور خانه و تأمین آسایش و راحتی شوهر و فرزندان و رعایت صرفه‌جویی.<ref name=":1" /> در عمل نیز به مسائل سنتی زنانه مورد علاقه زنان طبقه متوسط و بالا، نظیر بهداشت، درمان و بچه‌داری می‌پرداخت و خواستار اصلاحات اجتماعی نبود، همچنین دیدگاه اجتماعی و سیاسی آن بسیار میانه‌رو بود.<ref>باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. ''تاریخ پزشکی''. س4. ش 13. ص 117.</ref> | |||
در بخشی از روزنامه نوشته شده است: | |||
«در ترتیبات راحتی شوهر مواظب باشید، مثلاً غذای او را به وقت حاضر نمائید و در زمستان، کرسی یا بخاری او را گرم و حاضر بدارید، اطاق را پاک و تمیز نگاهدارید، کلیت طوری باشد که وقتی مرد وارد خانه می‌شود از هر جهت راحت باشد... شما اگر از جایی دلتنگی دارید وقتی که شوهر وارد خانه شد با روی گشاده او را استقبال نموده، تعارفات رسمانه را به جا بیاورید و آن اوقات تلخی را پنهان نمائید، مبادا مرد بیچاره هم از جای دیگر اوقاتش تلخ باشد، وقتی که خانه آمد بر اوقات تلخی او بیافزائید و حال آنکه باید رفع اوقات تلخی از او بشود...». | |||
و نیز تحت عنوان اخطار به مردان و جوانان بعضی از بی‌مبالاتی‌ها و بی‌حرمتی‌ها را مورد انتقاد قرار داده و به ایشان توصیه می‌کند: | |||
«مردهای ما حرمت و بی‌احترامی را که حسب‌الدیانه و نزاکت مجبور به رعایت آن به زنان می‌باشند هم چنان و با وجود بی‌مبالاتیهایی که در آداب اجتماعیه ما وجود دارد رعایت نمایند». | |||
از توصيه‌های اكيد [[بانو کحال]] مسئله «حفظ الصحه» خانه و اطفال است كه به دليل آشنایی با اصول بهداشتی و طبی، این موارد را بسيار دقيق توضيح داده است. وی همچنين تربيت اطفال را از بدو تولد، راهگشا و به عنوان راه حل بسياری از مشکلات و عقب‌ماندگی‌های اجتماعی توضيح می‌دهد.<ref name=":1">''شکوفه به انضمام دانش (نخستین نشریه های ادواری زنان ایران)'' (1377). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. م8-9.</ref> | |||
از آنجا که تربیت نسوان و دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان، هدف مستقیم دانش به شمار می‌آمد، با چاپ مطالبی مانند: «خطاب به دوشیزگان» و «کلمات حکمت‌آمیز» به آموزش و پرورش آنان همت می‌گمارد و سوادآموزی و تحصیل علم را امری واجب برای زنان بر می‌شمرد<ref name=":3">باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. ''تاریخ پزشکی''. س4. ش 13. صص117-118.</ref> و به آن به عنوان راهگشای بسیاری از مشکلات اشاره می‌کند و توصیه می‌کند: | |||
«خانم نجیبه محترمه اگر سواد ندارد، باید فوراً در پی تحصيل سواد برآید و درس بخواند، زیرا که زن بی‌سواد، صاحب عقل و تميز نخواهد شد و اگر سواد دارد باید بيشتر اوقات خویش را مصروف روزنامه خواندن نماید. به جهت این كه، كسی که روزنامه می‌خواند همه چیز می‌داند». | |||
با این استدلال، با سوادان را تشویق به مشترک شدن و خواندن روزنامه می‌کند و حتی به شوهرانی که زنانشان سواد خواندن ندارند، تکلیف می‌کند که روزنامه را هر هفته برای خانم‌هایشان بخوانند تا هم کسب فیض کنند و هم به باسواد شدن تشویق شوند.<ref name=":3" /> | |||
بخشی از نوشته‌های روزنامه به توصیه‌های اخلاقی، تشریح و توصیف اخلاق نیک و بد خطاب به دختران جوان اختصاص داشت. این مطالب در قالب مقالات، مطایبات و پندهای حکیمانه و نیز داستان‌هایی به شکل پاورقی و ادامه‌دار بیان می‌شد.<ref name=":0" /> | بخشی از نوشته‌های روزنامه به توصیه‌های اخلاقی، تشریح و توصیف اخلاق نیک و بد خطاب به دختران جوان اختصاص داشت. این مطالب در قالب مقالات، مطایبات و پندهای حکیمانه و نیز داستان‌هایی به شکل پاورقی و ادامه‌دار بیان می‌شد.<ref name=":0" /> | ||
با وجود برخی کاستی‌ها، انتشار مجله دانش مورد استقبال فعالان حقوق زنان قرار گرفت و حمایت خود از آن را اعلام می‌کردند. البته این حمایت به معنای عدم انتقاد فعالان حقوق زنان از این نشریه نبود. یکی از اصلی‌ترین انتقادها، بی‌توجهی دست‌اندرکاران این نشریه نسبت به برخی هدف‌های انجمن‌های زنان، مانند ترحیم کالاهای وارداتی و ترویج منسوجات وطنی و چاپ اعلاناتی در تبلیغ محصولات خارجی بود.<ref>باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. ''تاریخ پزشکی''. س4. ش 13. ص 119.</ref> | |||
این نشریه گاه به مسائل روز با تأثر به جو عمومی، مطالبی درج می‌کرد که از از آن جمله پدیده کشف حجاب بود که در شماره‌ای از این نشریه اشاره طنزآلودی از منظر بهداشتی، به امر حجاب دارد و سعی می‌کند تا با استفاده نادرست از زبان پزشکی، به تمسخر زنان با حجاب بپردازد. از دیگر مسائل مورد بحث آن زمان، تقابل بین طب سنتی ایران و پزشکی غربی به وجود آمده بود و رویه نشریه دانش در این بین تا حد زیادی محافظه‌کارانه بود و در موارد اندکی به انتقاد از برخی اعمالی می‌پرداخت که درستی آنها نه مورد تأیید مدعیان طب مدرن و نه طب سنتی ایران بود.<ref>باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. ''تاریخ پزشکی''. س4. ش 13. صص126-127.</ref> | |||
عمر نشریه دانش کوتاه بود و انتشار آن تا سی شماره به طور مرتب ادامه داشت و آخرین شماره آن در 27 رجب 1329ق. (1290) انتشار یافت[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/370570/%D8%AA%DA%A9-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C]<ref name=":0" /> که از این نشریه تعداد ناقصی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران موجود است.[https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1012360&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author] | عمر نشریه دانش کوتاه بود و انتشار آن تا سی شماره به طور مرتب ادامه داشت و آخرین شماره آن در 27 رجب 1329ق. (1290) انتشار یافت[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/370570/%D8%AA%DA%A9-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C]<ref name=":0" /> که از این نشریه تعداد ناقصی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران موجود است.[https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1012360&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author] | ||
روزنامه دانش، راهگشای روزنامه‌نگاران زن در ایران شد و زمینه انتشار نشریات تخصصی زنان و توسعه سریع روزنامه‌نگاری را بعد از جنبش مشروطه ایجاد کرد. | روزنامه دانش، راهگشای روزنامه‌نگاران زن در ایران شد و زمینه انتشار نشریات تخصصی زنان و توسعه سریع روزنامه‌نگاری را بعد از جنبش مشروطه ایجاد کرد. | ||
نسخهٔ ۸ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۵۷
دانش اولین نشریه اختصاصی زنان است که به صورت هفتگی از ۱۰ رمضان ۱۳۲۸ق. تا ۲۷ رجب ۱۳۲۹ق. در ۳۰ شماره ۸ صفحه‌ای به مدیریت و صاحب امتیازی خانم دکتر کحال انتشار یافت.
تاریخچه
دانش نخستین نشریه‌ای است که در دفاع از حقوق زنان در دوره مشروطه منتشر شد. صاحب امتیاز و ناشر آن، خانم دکتر کحال دختر یعقوب جدید الاسلام همدانی، معروف به بانو کحال بود. اولین شماره این هفته نامه در سال 1289 (10 رمضان 1328ق.)[۲] چهار سال پس از انقلاب مشروطه منتشر شد. چاپ آن سربی، قطع رحلی، در هشت صفحه و در سه چاپخانه مطبعه شرقی، فاروس، طهران و چاپخانه مجلس شورای ملی در تهران[۳] چاپ شده و مطالب آن همگی مربوط به زنان بود.
هدف و شعار نشریه چنین بیان شده است:
«روزنامه‌ای است اخلاقی، علم خانه‌داری، بچه‌داری، شوهرداری، مفید به حال دختران و نسوان و به کلی از پلتیک و سیاست مملکتی سخن نمی‌راند.»
قیمت تک شماره این نشریه برای تهران یک عباسی (4شاهی)، سایر ولایات 5 شاهی و هزینه اشتراک یک ساله آن در تهران 12 قران و ولایات داخله 15 قران بود.[۴] این نشریه علاوه بر داخل کشور از خارج ایران نیز مشترک می‌پذیرفت و جز در تهران و دیگر شهرها، در ممالک خارجه نیز توزیع می‌شد و قیمت اشتراک سالیانه آن برای ممالک خارجه 7 فرانک بوده است.[۳] از شماره دوم تا سوم نام ع. صفوت به عنوان سردبیر در روزنامه قید شده است.[۵]
در میان نوشته‌های این نشریه، اصطلاحات انگلیسی فراوانی چه به زبان اصلی و چه به زبان فارسی شده به کار رفته است که شاید دلیل آن تحصیل صاحب امتیاز و مدیر نشریه در مدرسه آمریکایی بوده است.[۶]
چنانکه خود خانم کحال در معرفی روزنامه تصریح نموده، از جمله مطالب عمده روزنامه را مسائل خانه‌داری و شوهرداری تشکیل می‌دهد و نیز توصیه‌هایی به خانم‌ها دارد برای تنظیم امور خانه و تأمین آسایش و راحتی شوهر و فرزندان و رعایت صرفه‌جویی.[۷] در عمل نیز به مسائل سنتی زنانه مورد علاقه زنان طبقه متوسط و بالا، نظیر بهداشت، درمان و بچه‌داری می‌پرداخت و خواستار اصلاحات اجتماعی نبود، همچنین دیدگاه اجتماعی و سیاسی آن بسیار میانه‌رو بود.[۸]
در بخشی از روزنامه نوشته شده است:
«در ترتیبات راحتی شوهر مواظب باشید، مثلاً غذای او را به وقت حاضر نمائید و در زمستان، کرسی یا بخاری او را گرم و حاضر بدارید، اطاق را پاک و تمیز نگاهدارید، کلیت طوری باشد که وقتی مرد وارد خانه می‌شود از هر جهت راحت باشد... شما اگر از جایی دلتنگی دارید وقتی که شوهر وارد خانه شد با روی گشاده او را استقبال نموده، تعارفات رسمانه را به جا بیاورید و آن اوقات تلخی را پنهان نمائید، مبادا مرد بیچاره هم از جای دیگر اوقاتش تلخ باشد، وقتی که خانه آمد بر اوقات تلخی او بیافزائید و حال آنکه باید رفع اوقات تلخی از او بشود...».
و نیز تحت عنوان اخطار به مردان و جوانان بعضی از بی‌مبالاتی‌ها و بی‌حرمتی‌ها را مورد انتقاد قرار داده و به ایشان توصیه می‌کند:
«مردهای ما حرمت و بی‌احترامی را که حسب‌الدیانه و نزاکت مجبور به رعایت آن به زنان می‌باشند هم چنان و با وجود بی‌مبالاتیهایی که در آداب اجتماعیه ما وجود دارد رعایت نمایند».
از توصيه‌های اكيد بانو کحال مسئله «حفظ الصحه» خانه و اطفال است كه به دليل آشنایی با اصول بهداشتی و طبی، این موارد را بسيار دقيق توضيح داده است. وی همچنين تربيت اطفال را از بدو تولد، راهگشا و به عنوان راه حل بسياری از مشکلات و عقب‌ماندگی‌های اجتماعی توضيح می‌دهد.[۷]
از آنجا که تربیت نسوان و دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان، هدف مستقیم دانش به شمار می‌آمد، با چاپ مطالبی مانند: «خطاب به دوشیزگان» و «کلمات حکمت‌آمیز» به آموزش و پرورش آنان همت می‌گمارد و سوادآموزی و تحصیل علم را امری واجب برای زنان بر می‌شمرد[۹] و به آن به عنوان راهگشای بسیاری از مشکلات اشاره می‌کند و توصیه می‌کند:
«خانم نجیبه محترمه اگر سواد ندارد، باید فوراً در پی تحصيل سواد برآید و درس بخواند، زیرا که زن بی‌سواد، صاحب عقل و تميز نخواهد شد و اگر سواد دارد باید بيشتر اوقات خویش را مصروف روزنامه خواندن نماید. به جهت این كه، كسی که روزنامه می‌خواند همه چیز می‌داند».
با این استدلال، با سوادان را تشویق به مشترک شدن و خواندن روزنامه می‌کند و حتی به شوهرانی که زنانشان سواد خواندن ندارند، تکلیف می‌کند که روزنامه را هر هفته برای خانم‌هایشان بخوانند تا هم کسب فیض کنند و هم به باسواد شدن تشویق شوند.[۹]
بخشی از نوشته‌های روزنامه به توصیه‌های اخلاقی، تشریح و توصیف اخلاق نیک و بد خطاب به دختران جوان اختصاص داشت. این مطالب در قالب مقالات، مطایبات و پندهای حکیمانه و نیز داستان‌هایی به شکل پاورقی و ادامه‌دار بیان می‌شد.[۴]
با وجود برخی کاستی‌ها، انتشار مجله دانش مورد استقبال فعالان حقوق زنان قرار گرفت و حمایت خود از آن را اعلام می‌کردند. البته این حمایت به معنای عدم انتقاد فعالان حقوق زنان از این نشریه نبود. یکی از اصلی‌ترین انتقادها، بی‌توجهی دست‌اندرکاران این نشریه نسبت به برخی هدف‌های انجمن‌های زنان، مانند ترحیم کالاهای وارداتی و ترویج منسوجات وطنی و چاپ اعلاناتی در تبلیغ محصولات خارجی بود.[۱۰]
این نشریه گاه به مسائل روز با تأثر به جو عمومی، مطالبی درج می‌کرد که از از آن جمله پدیده کشف حجاب بود که در شماره‌ای از این نشریه اشاره طنزآلودی از منظر بهداشتی، به امر حجاب دارد و سعی می‌کند تا با استفاده نادرست از زبان پزشکی، به تمسخر زنان با حجاب بپردازد. از دیگر مسائل مورد بحث آن زمان، تقابل بین طب سنتی ایران و پزشکی غربی به وجود آمده بود و رویه نشریه دانش در این بین تا حد زیادی محافظه‌کارانه بود و در موارد اندکی به انتقاد از برخی اعمالی می‌پرداخت که درستی آنها نه مورد تأیید مدعیان طب مدرن و نه طب سنتی ایران بود.[۱۱]
عمر نشریه دانش کوتاه بود و انتشار آن تا سی شماره به طور مرتب ادامه داشت و آخرین شماره آن در 27 رجب 1329ق. (1290) انتشار یافت[۱][۴] که از این نشریه تعداد ناقصی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران موجود است.[۲]
روزنامه دانش، راهگشای روزنامه‌نگاران زن در ایران شد و زمینه انتشار نشریات تخصصی زنان و توسعه سریع روزنامه‌نگاری را بعد از جنبش مشروطه ایجاد کرد.
منابع
- ↑ ناهید، عبدالحسین (1360). زنان ایران در جنبش مشروطه. تبریز: نشر احیا. ص121.
- ↑ خمامی‌زاده، جعفر (1380). روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال ۱۳۲۹هـ.ق. تهران: اطلاعات. ص141.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. تاریخ پزشکی. س4. ش 13. ص 115.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ببران، صدیقه (1381). نشریات ویژه زنان: سیر تاریخی نشریات زنان در ایران معاصر. تهران: روشنگران و مطالعات زنان. صص35-39.
- ↑ شکوفه به انضمام دانش (نخستین نشریه های ادواری زنان ایران) (1377). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. ص291و299.
- ↑ باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. تاریخ پزشکی. س4. ش 13. ص 116.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ شکوفه به انضمام دانش (نخستین نشریه های ادواری زنان ایران) (1377). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. م8-9.
- ↑ باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. تاریخ پزشکی. س4. ش 13. ص 117.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. تاریخ پزشکی. س4. ش 13. صص117-118.
- ↑ باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. تاریخ پزشکی. س4. ش 13. ص 119.
- ↑ باقری، الهه؛ کثیری، مسعود (1391). انتشار نشریه‌ی دانش؛ قدمی در جهت مدرنیزه شدن نگرش جامعه نسبت به سلامت عمومی. تاریخ پزشکی. س4. ش 13. صص126-127.