سازمان زنان ایران

سازمان زنان ایران (تأسیس ۱۳۴۵- انحلال 1357) یک سازمانی دولتی بود که در دوره پهلوی دوم زیر نظر اشرف پهلوی با هدف بالابردن دانش فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی زنان ایران و آگاه نمودن آنان به حقوق خود و نیز وظایف و مسئولیت‌­های خانوادگی و اجتماعی و اقتصادی فعالیت خود را شروع نمود.

پیشینه

سازمان زنان ایران، پیش از شکل‏‌گیری از سال 1337 شمسی تشکیلات خود را در سازمانی به نام شورای عالی جمعیت‏‌های زنان شکل داد، اما انتقادات زیادی در مطبوعات علیه این شورا به دلیل کم تحرکی آن مطرح شد.همین امر زمینه را برای انحلال شورا فراهم آورد. در خلال مقدمات تشکیل سازمان زنان ایران، افراد متنفذ در شورای عالی جمعیت‏‌های زنان (که متشکل از 29 نفر زن بود) با انحلال شورا به مخالفت برخاستند. به عقیده سخنگوی گروه مقاومت‌کننده شورا، فرخ‌رو پارسای که معاونت وزارت آموزش و پرورش وقت را عهده‌دار بود، شورای عالی به ثبت رسیده و انحلال یا هر گونه تغییر در آن، باید طبق اساسنامه و با تصویب دو سوم از اعضای شورا باشد. این کشمکش بین دو جناح به مدت یک ماه طول کشید تا اینکه اشرف پهلوی طی یک مصاحبه مطبوعاتی، موجودیت سازمان زنان ایران و انحلال شورای عالی جمعیت‌‏های زنان را رسماً مطرح کرد. او در این مصاحبه، ضمن بیان اهداف اساسی سازمان زنان اعلام کرد تا انجام انتخابات مجمع عمومی سازمان زنان ایران، دبیرخانه شورای عالی جمعیت‌‏های زنان به انجام وظایف خود ادامه خواهد داد.

آغاز تشکیل

با تشکیل اولین مجمع عمومی زنان در تاریخ 28 آبان ماه 1345 ش. سازمان زنان ایران عملاً موجودیت یافت. در این گردهمایی که سه روز به طول انجامید و شش هزار نفر از زنان ایرانی شرکت داشتند، اشرف پهلوی درباره ساختار و عملکرد سازمان به سخنرانی پرداخت. در این اجتماع که نمایندگان زنان اقشار مختلف جامعه حضور داشتند پروین مؤید ثابتی، شمسی حکمت، مهوش صفی‌نیا، اختر معدل، فلورا طغرل، ایران اعلم و عزت معتمدی به عنوان اعضای هیئت مدیره، و هما نوشیروانی، فخرالسادات امین، هما افضل، فرزین فریدنی، پروین بوذری و هما روحی به عنوان اعضای انتصابی انتخاب شدند.در پایان این جلسه، قطعنامه‌ای مشتمل بر چهارده ماده به تصویب رسید که مفاد مهم آن عبارت‌‏اند از: همکاری مؤثر با کمیته ملی مبارزه با بی‌سوادی؛ تأسیس کلاس‏‌های اکابر برای اطفال لازم‌التعلیم بین هفت تا سیزده سال که به عللی به مدارس راه نیافته‌‏اند، اعزام مددکاران به روستاها که در واقع ایجاد نوعی سپاه دانش و سپاه بحران زنان و دختران بود؛ آشنا کردن زنان با حقوق خانوادگی؛ خدمات رایگان حقوقی به زنان به وسیله وکلای سازمان زنان؛ انتخاب دختران برای استفاده از بورس تحصیلی سازمان زنان. همچنین در این مجمع، حشمت یوسفی به عنوان اولین دبیرکل سازمان زنان ایران انتخاب گردید.

اساسنامه

اساسنامه سازمان زنان ایران در 101 ماده و 5 تبصره تنظیم گردید. بر طبق این اساسنامه، سازمان دارای پنج رکن بود: ریاست عالیه، نیابت ریاست عالیه، مجمع عمومی، شورای مرکزی و دبیرخانه مرکزی.

اهداف

بر اساس اساسنامه سازمان زنان، اهداف این سازمان عبارت بود از:

1ـ ترفیع مقام زن ایران؛ 2ـ بسیج و استفاده هر چه بیشتر از زنان ایران برای به ثمر رساندن تحولات اجتماعی؛ 3ـ هماهنگی و هدایت فعالیت‏‌های جمعیت‏‌های زنان؛ 4ـ ایجاد تفاهم و مناسبات متقابل بین زنان ایران و سازمان‏‌ها و زنان کشورهای خارج.

سازمان زنان ایران در کنار این اهداف، بر حفظ نقش زنان عنوان همسر و مادر در خانواده تأکید داشت. این سازمان، یک سازمان غیرانتفاعی بود که افراد به صورت داوطلبانه در آن فعالیت می‏‌کردند. واحدهای اصلی سازمانی آن، شاخه‏‌هایی بود که با عضویت حداقل سی زن تشکیل می‏‌شد. اعضای شاخه را افراد خانه‌دار و صاحبان مشاغل دولتی تشکیل می‏‌دادند و هر شاخه سازمان، نمایندگانی را به مجمع عمومی می‏‌فرستاد.

اعضا

اعضای موسس عبارت بودند از 50 زنی که در روز یازدهم اسفند هزار و سیصد و سی و هفت در اولین جلسه شورایعالی جمعیتهای زنان شرکت داشته اند.

اعضای سازمان زنان ایران عبارت بودند از: جمعیت‌‏های زنان و اعضای آنان، اعضای مؤسس، اعضای انفرادی، اعضای شعبه‌های سازمان زنان ایران در شهرستان‏‌ها، اعضای وابسته و اعضای افتخاری.

ارکان اجرایی

سازمان زنان ایران دارای سه رکن اجرایی بود که عبارت بودند از: مجمع عمومی که بخش اصلی مدیریت و برنامه‌ریزی سازمان بود و وظیفه تصمیم‌گیری درباره موضوعات مربوط به وظایف سازمان را برعهده داشت. اعضای این مجمع به پیشنهاد دبیرکل و تصویب شورای مرکزی انتخاب می‌شدند.

شورای مرکزی که مرکب از یازده نفر عضو بود که شش نفر از طرف ریاست و پنج نفر از طرف مجمع عمومی منتصب می‌شدند.دبیرخانه مرکزی که مرکب از دبیرکل و کارکنانی بود که از طرف دبیرکل، برای اجرای برنامه‌ها ضروری تشخیص داده می‌شدند و تمامی آنها موظف بودند به تعداد متناسب با وسعت جغرافیایی جمعیت و تعداد مراکز رفاه در هر شعبه از استان، مشغول به کار شوند. دبیرکل از سوی ریاست عالیه از میان اعضای شورا تعیین و برای مدت دو سال منصوب می‌شد. عمده‌ترین وظایف دبیرکل، تهیه دستور موقت جلسات مجمع عمومی و شرکت در آن جلسات و نظارت بر امور شعب سازمان و اداره کلیه امور و تشکیلات دبیرخانه و اجرای برنامه‌های آن بود.

کمیته‌ها

سازمان زنان ایران دارای 9 کمیته بود که عبارت بودند: کمیته‌های حقوقی، آموزش، بهداشت و رفاه خانواده، امور بین‌المللی، زنان شاغل، مطالعاتی، جمعیت‌شناسی و عضویت، امور دختران دانشجو و کمیته روابط عمومی. در این کمیته‌ها، زنان و مردان شکل داوطلب شرکت می‌کردند.

شرایط عضویت

شرایط عضویت در سازمان بدین قرار بود: 1. تابعیت کشور ایران 2ـ حداقل سن هجده سال تمام 3ـ حسن شهرت 4ـ عدم سوء پیشینه. جمعیت‌‏های مختلف زنان ایران نیز در صورت دارا بودن شرایط منعقد شده در اساسنامه می‏‌توانستند به عضویت سازمان درآیند.عضویت اعضا به پیشنهاد دبیرکل و تصویب شورا انجام می‏‌گرفت و دبیر را نیز ریاست عالیه سازمان تعیین می‏‌کرد. در ضمن زنان غیر ایرانی نیز، برخلاف شورای عالی زنان، می‌‏توانستند به عنوان عضو وابسته در سازمان فعالیت داشته باشند. اعضای افتخاری سازمان را زنانی تشکیل می‏‌دادند که خدمات اجتماعی یا مالی برجسته‌‏ای انجام داده بودند. (اساسنامه ص 2-4)

بودجه

هزینه‌های سازمان زنان ایران از طریق جمع‌آوری اعانه و کمک‏‌های اهدا شده از سوی افراد و گروه‌‏های مختلف، مؤسسه چاپ افست (وابسته به سازمان شاهنشاهی) و خدمات اجتماعی تأمین می‌‏شد، علاوه بر این کمک‏‌ها، سازمان زنان ایران از طریق دریافت حق عضویت اعضا، بخشی از هزینه‏‌های خود را تهیه می‏‌کرد.هر یک از اعضا سالانه مبلغ یک‌‏هزار ریال، هر جمعیت و نیز هر شعبه مرکز استان سالانه مبلغ سی ریال به عنوان حق عضویت به ازای هر عضو به سازمان زنان ایران پرداخت می‌‏کردند. اعضای مؤسس، اعضای افتخاری و اعضای وابسته، از پرداخت حق عضویت معاف بودند. (اساسنامه ص 3)

شعب

این سازمان تلاش نمود شعبه‏‌هایی را نیز در شهرستان‌‏ها دایر کند؛ از جمله شهرهایی که سازمان در آن‏جا شعباتی تأسیس نمود، عبارت بودند از: شیراز، اصفهان، اهواز، آبادان، خرمشهر و مسجد سلیمان.

دستاوردها

دستاوردهای سازمان زنان در جهت دفاع و حمایت از حقوق و آزادی زنان به طور خلاصه به شرح ذیل می‌‏باشد:

تصویب قانون حمایت خانواده و آیین‌نامه‌های اجرایی این قانون، حقوق تازه و بی‏‌سابقه‌‏ای را در زمینه ازدواج، طلاق و سرپرستی اطفال و مانند آنها برای زنان به ‏وجود آورد. تکمیل طرح تدریس کلاس‌‏های مطالعاتی زنان در دانشگاه‌‏های تهران، پهلوی (شیراز) و شهید بهشتی (ملی). در زمینه اشتغال، در کارهای نیمه‌تخصصی، برای زنان امکانات آموزشی تازه‌‏ای فراهم شد. به منظور حذف تبعیض و تضمین پرداخت حقوق مساوی در قبال کار مساوی، کلیه قوانین و مقررات مربوط مورد تجدیدنظر قرار گرفت. قانون ایجاد مهدکودک و قوانینی در مورد کار نیمه وقت زنان و افزایش دوران مرخصی ایام بارداری با حفظ کلیه مزایا به حداکثر سه ماه قبل و چهار ماه پس از وضع حمل به تصویب رسید. برای حذف تبعیض‏‌های موجود در زمینه مسکن، وام و مزایای شغلی دیگر، مقرارت تازه‌‏ای وضع گردید. زنان در ارتش و نیروهای پلیس پذیرفته شده بودند و به عنوان قاضی، خلبان و مهندسی کار می‏‌کردند. طرح و تصویب برنامه ملی کار که پاسخی به اهداف دهه زن (1975ـ 1985) سازمان ملل متحد بود و در جهت تحول و اصلاحات سیاسی و بهبود وضع زنان در جامعه انجام پذیرفت از دیگر دستاوردهای سازمان زنان بود. یکی دیگر از اقدامات این سازمان، ارتباط آن با کمیسیون مقام زن، وابسته به سازمان ملل بود و در همین ارتباط در سال 1345 شمسی، اجلاس کمیسیون مقام زنِ سازمان ملل در تهران برگزار شد. سازمان زنان ایران میزبان این اجلاس بود.

فعالیت‌های سیاسی

سازمان زنان ایران طبق اساسنامه خود بر غیر سیاسی بودن آن تأکید کرده بود، لیکن فعالیت‏‌های سیاسی نیز در آن صورت می‏‌گرفت. با تأسیس حزب رستاخیز در سال 1353 شمسی از سوی محمدرضا پهلوی، رویکرد سازمان زنان به مسائل سیاسی تغییر یافت و به صورت یکی از اهرم‏‌های آن حزب درآمد. در دی ماه 1354 شمسی، دبیرکل حزب رستاخیز پیشنهاد ایجاد کمیته‏‌ای را با همکاری سازمان زنان برای نظارت بر فعالیت‏‌های زنان در سراسر کشور مطرح کرد. در اسفند 1356 شمسی هنگام برگزاری کنگره زنان، اشرف پهلوی در گزارش فعالیت‏‌های سازمان، از همکاری بیشتر سازمان زنان با کانون‏‌های حزب رستاخیز سخن گفت. در همین زمان، تشکیل کانون‏‌های حزبی در برنامه‏‌های سازمان زنان نیز گنجانده شد.

مدتی بعد در حدود 1381568 نفر زن عضو کانون‌‏های مزبور شدند که 126 زن در تهران، ریاست این کانون‏‌ها را بر عهده داشتند. بر همین اساس، سازمان زنان اولین کنگره منطقه‌‏ای خود را که به مناسبت پنجاهمین سال سلطنت پهلوی تشکیل داده بود، با عنوان مشارکت و آموزش سیاسی زنان برگزار کرد.

سخنان اشرف پهلوی، همان.

با حضور مهناز افخمی، دبیرکل سازمان زنان ایران در هیئت دولت به عنوان وزیر مشاور، و عضویت او در حزب رستاخیز، عملاً سازمان زنان وارد فعالیت‏‌های سیاسی و دولتی شد.

سالنامه کشور ایران، 1356.

همچنین این سازمان در انتخابات دوره 24 مجلس شورای ملی، چند نامزد زن نیز معرفی کرد. با گسترش فعالیت‏‌های حزبی سازمان زنان ایران هرچند که پایه‌گذاران آن بر عدم وابستگی سازمان به گروه‏‌های سیاسی و حزبی تأکید داشتند، سازمان را به یک نهاد وابسته تبدیل کردند، به طوری که سازمان‏‌های دولتی همواره در فعالیت‌‏های آن دخالت داشتند تا اینکه دخالت‌‏های مذکور به از هم پاشیدگی سازمان منجر شد. سرانجام در سال 1357 شمسی با پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان زنان ایران منحل گردید.

پیوند به بیرون

1. ویکی‌پدیای فارسی