تفاوت میان نسخه‌های «حنابندان»

از دانشنامه الکترونیکی زنان
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش‌شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
حنابندان از جمله مراسمهای سنتی ازدواج بوده و معمولا یک روز پیش از عروسی انجام میپذیرفته است. در این مراسم عروس و داماد را برای عروسی حنا میبستند. این مراسم با آداب و رسوم خاصی در شهرهای مختلف انجام میگیرفته است. <ref>کتیرایی، محمود (1378). ''از خشت تا خشت''. تهران: ثالث. ص201.</ref>
حنابندان از جمله مراسم‌های سنتی ازدواج در گذشته بوده و معمولاً یک روز پیش از عروسی انجام می‌پذیرفته است. در این مراسم عروس و داماد را برای عروسی حنا می‌بستند. این مراسم با آداب و رسوم خاصی در شهرهای مختلف انجام می‌گرفته است.<ref>کتیرایی، محمود (1378). ''از خشت تا خشت''. تهران: ثالث. ص201.</ref>


=== آداب ===
=== آداب ===
در جشن حنابندان خانواده داماد توی هفت تا چهل جام برنجی، یا جام نقره ای، حنا خیس می کردند و روی حناها سکه های زرد یا نقره ای می چیدند. این جام های حنا را توی خونچه های مخصوصی قرار می دادند و اطراف جام ها شمع های رنگارنگ روشن می کردند و خانه عروس می فرستادند. <ref>مونس الدوله (1380). ''خاطرات مونس الدوله ندیمه حرمسرای ناصرالدین شاه''. به کوشش سیروس سعدوندیان. تهران: زرین. ص45-46.</ref>
حنا گیاهی مقدس و نشانه شادی است، و حنابندان پس از عقد و پیش از عروسی، تقسیم شادی و خوشدلی به خانواده عروس و داماد است. با حنا به دستان عروس و داماد و خانواده آنها نشان سرور می‌نهند.<ref>اس‍دی‍ان ‌‌خ‍رم‌آب‍ادی‌، م‍ح‍م‍د (1384). ''آی‍ی‍ن‌ه‍ای‌ گ‍ذر در ای‍ران‌: ب‍ررس‍ی‌ ت‍طب‍ی‍ق‍ی‌ آی‍ی‍ن‌ه‍ای‌ ای‍ران‍ی‌ در ح‍وزه‌ه‍ای‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ج‍غ‍راف‍ی‍ای‍ی''‌. ت‍ه‍ران‌: روش‍ن‍ان‌‏‫‏‏. ص94.</ref>يكی از مهم‌ترين آيين‌های ازدواج، جشن حنابندان بوده كه با ساز و آواز و رقص‌های دسته‌جمعی برگزار می‌شد.


در این روز نخست عروس را با یک کاسه خاکستر الک کرده توی اطاقی می کردند و می گفتند: موهایت را بکن. پس از آن با حنا، سر انگشتان دست و پای او را سرانگشتی و کف پا و دستش را حنا [[نگار]] می کردند. پس از حنابندان، عروس را دراز به دراز می خواباندند؛ و او چند ساعت بی آنکه تکان بخورد طاقباز روی زمین دراز می کشید تا نقش و نگار گنجشک و درخت و بوته گلی که به دست و پایش کشیده و سرانگشتی که به سر انگشتانش گذاشته بودند، رنگ بیندازد.
در تهران دوره قاجار در جشن حنابندان خانواده داماد حنا را در هفت تا چهل جام برنجی، یا جام نقره‌ای، خیسانده و روی حناها سکه‌های زرد یا نقره‌ای می‌چیدند. آنگاه این جام‌های حنا را در خونچه‌های مخصوصی قرار می‌دادند و اطراف جام‌ها شمع‌های رنگارنگ روشن می‌کردند و خانه عروس می‌فرستادند.<ref name=":0">مونس‌الدوله (1380). ''خاطرات مونس‌الدوله ندیمه حرمسرای ناصرالدین شاه''. به کوشش سیروس سعدوندیان. تهران: زرین. صص45-46.</ref>در این روز با حنا، سر انگشتان دست و پای عروس را حنا می‌گذاشتند و به این کار سرانگشتی می‌گفتند. سپس کف پا و دستش را حنا [[نگار]] می‌کردند. عروس باید مدت زیادی بی‌حرکت می‌ماند تا کاملاً دست و پایش رنگ می‌گرفت.<ref>کتیرایی، محمود (1378). ''از خشت تا خشت''. تهران: ثالث. صص201-202.</ref>


برای سرانگشتی کردن، حنا را که سفت خمیر کرده بودند روی انگشت می مالیدند و سرانگشت را با پارچه ای از شله سرخ که به شکل سه گوش دوخته بودند، می پوشاندند، آنگاه روی آن را نخ می بستند. نخ سرانگشتی را از بازار علاقبندها می خریدند و آن قیطان های نازکی بود خفتی (سفت و محکم شده) و علاقبند آن را چنان درست می کرد که یک لای سرانگشتی بلند و یک لای دیگرش کوتاه بود و این دولا را که می کشیدند سفت می شد. به خود این کشیدن هم خفتی شدن می گفتند.<ref>کتیرایی، محمود (1378). ''از خشت تا خشت''. تهران: ثالث. صص201-202.</ref>
در خانواده‌های اشرافی عروس با هفت دختر همسالش و یک زن که در بستن حنای عروس ماهر بود به حمام می‌رفت. پشت سر او، خونچه‌های آجیل و شیرینی و میوه را به حمام می‌بردند. نخست سر عروس را حنا می‌بستند. برای حنای سرانگشتی زن حنابند سرانگشتان دست و پای عروس را حنا می‌مالید و با پارچه‌های کوچک سه گوش می‌پیچید و با ابریشم قرمز می‌بست. سپس عروس را روی تشک می‌خواباندند و کف پای عروس را با گل و بوته و گنجشک و پروانه نقش و [[نگار]] می‌کشیدند. بعضی‌ها هم که خیلی با سلیقه بودند، این شعر را با کاغذ می‌بریدند و زن حنابند، اگرچه بی‌سواد بود، از روی آن بریده‌های کاغذ شعر را کف پای عروس با حنا رنگ می‌کرد و آن شعر این بود: رنگ حناست بر کف پای مبارکت/ یا خون عاشق است که پامال کرده‌ای؟ در پایان روز نیز به همه میهمانان شام حنابندان داده می‌شد. این شام معمولاً شیرین پلو و مرغ پلو بود.<ref name=":0" /> در این شب برخی از خانواده‌ها یک دسته مطرب نیز خبر می‌کردند و تا نیمه‌های شب را به رقص و شادی می‌گذراندند. بامدادان دست و پای عروس اگر خوب رنگ نیانداخته بود می‌گفتند بد است و دوباره سرانگشتانش سرانگشتی و پاهایش را حنا نگار می‌کردند. چرا که در شب عروسی ناخن‌های دست و پای عروس باید مثل عناب سرخ می‌بود. اگر دست و پای عروس خوب رنگ انداخته بود، تاریک و روشن حمام را قرق می‌کردند و عروس و اطرافیانش به حمام می‌رفتند. سر حمام شیرینی و شربت می‌دادند و ترانه می‌خواندند. بامداد روزی که شبش عروسی بود داماد نیز با ساقدوش‌هایش به حمام می‌رفت. دلاک‌ها در حمام داماد و همراهانش را می‌شستند و دلاک دست آخر، دست‌های او را تا آرنج و پایش را تا نزدیک زانو حنا می‌بست. ناخن سفید گذاشتن برای مرد عیب بود. اگر داماد جوان نبود و ریش او جوگندمی و فلفل نمکی شده بود، ریشش را هم حنا می‌گذاشت. در حمام شیرینی و شربت و میوه می‌خوردند، وقتی داماد وارد سربینه حمام می‌شد استاد حمامی اسپند دود می‌کرد و داماد به او انعامی می‌دادند. سپس داماد با رخت‌های [[خلعتی]] از حمام بیرون می‌آمد.<ref>کتیرایی، محمود (1378). ''از خشت تا خشت''. تهران: ثالث. صص202-205.</ref>
 
عروس با هفت تا دختر همسالش و یک زن که در بستن حنای عروس ماهر بود، سوار بر تخت روان به حمام می رفت. پشت سر تخت روان او، خونچه های آجیل و شیرینی و میوه را به حمام می بردند. اول، سر عروس را حنا می بستند. بعد حنای سرانگشتی بود که قبلاً آماده می شد، یعنی: بیست پارچه سه گوش از شله قرمز دوخته بودند و یک کلاف ابریشم قرمز هم دم دست بود. زن حنابند سرانگشتان دست و پای عروس را حنا می مالید و با آن پارچه های کوچک سه گوش می پیچید و با ابریشم قرمز می بست. آن وقت، عروس را روی تشک می خواباندند و پاهایش را دراز می کردند و پاشنه های پایش را روی دو چهار پایه خیلی کوچک می گذاردند که کف پایش را حنا ببندند. و این حنای کف پا را حنای نگار می گفتند. بعضی ها کف پای عروس را با گل و بوته و گنجشک و پروانه نقش و نگار می کشیدند. بعضی ها هم که خیلی با سلیقه بودند، این شعر را با کاغذ می بریدند و زن حنابند، اگرچه بی سواد بود، از روی آن بریده های کاغذ شعر را کف پای عروس با حنا رنگ می کرد و آن شعر این بود:
 
رنگ حناست بر کف پای مبارکت  
 
یا خون عاشق است که پامال کرده ای؟
 
بعد از این کارها شام می آوردند. شام حنابندان حتما باید شیرین پلو و مرغ پلو باشد.<ref>مونس الدوله (1380). ''خاطرات مونس الدوله ندیمه حرمسرای ناصرالدین شاه''. به کوشش سیروس سعدوندیان. تهران: زرین. ص45-46.</ref>
 
 
 
شب روزی که عروس را حنابندان می کردند، شیرین پلو می پختند و هنگام خوردن شام، دخترهای جوان خانواده و خویشان عروس پلو به دهان عروس می گذاشتند. در این شب برخی از خانواده ها یک دسته مطرب نیز خبر می کردند و تا نیمه های شب به بزن و بکوب می گذراندند. بامدادان دست و پای عروس اگر خوب رنگ نینداخته بود می گفتند بد است و دوباره سرانگشتانش سرانگشتی و پاهایش را حنا نگار می کردند. در شب عروسی ناخن های دست و پای عروس باید مثل عناب گلی گلی باشد. اگر دست و پای عروس خوب رنگ انداخته بود، تاریک و روشن حمام را قرق می کردند و عروس و دار و دسته اش به حمام می رفتند. سر حمام شیرینی و شربت می دادند و ترانه هایی می خواندند.
 
بامداد روزی که شبش عروسی بود داماد نیز با ساقدوش هایش به حمام می رفت. دلاک ها در حمام داماد و همراهانش را می شستند و دلاک دست آخر، دست های او را تا آرنج و پایش را تا نزدیک زانو حنا می بست ـ ناخن سفید گذاشتن مرد، مثل سرباز بودن، عیب بود. اگر داماد جوان نبود و ریش او جوگندمی و فلفل نمکی شده بود٬ ریشش را هم حنا می گذاشت. در حمام شیرینی و شربت و میوه می خوردند٬‌ وقتی داماد وارد سربینه حمام می شد استاد حمامی اسپند دود می کرد و داماد به او انعامی می دادند. داماد با رخت های خلعتی از حمام بیرون می آمد.<ref>کتیرایی، محمود (1378). ''از خشت تا خشت''. تهران: ثالث. صص202-205.</ref>


=== در شهرهای مختلف ===
=== در شهرهای مختلف ===
در خراسان مراسم حنابندان در حمام برگزار می شود. پس از بنداندازی عروس چندتن از خویشاوندان داماد با یک طشت حنا و چند قالب صابون و مقداری شیرینی و مقداری پول به خانه عروس می روند و عروس را با مادر داماد و چند تن از خویشان و دوستان نزدیکش به حمام می برند. در این روز حمام قرق می شود و کسی جز عروس و همراهانش اجازه ورود به آنجا را ندارند. دلاک نباتی لای انگشتان پای عروس می‌گذارد و شروع به گذاشتن حنا روی آنها می‌کند. البته عروس تا هدیه‌ای از مادرشوهر نگیرد، اجازۀ این کار را نمی‌دهد. در حین حنا بستن عده ای از زنان نیز دایره می زنند و با آهنگ های مخصوصی شعرهایی می خوانند. همراهان عروس نیز به دست و پای خود حنا می گذارند و عروس قدری حنا در کف دست خود می گذارد و به دختران دم بخت تعارف می کنند تا به ناخن های دست و پای خود ببندند بختشان باز شود. همزمان با حمام رفتن عروس، چند تن از خویشاوندان و دوستان نزدیک داماد نیز وی را به حمام می برند. در طول مدت حمام و به خصوص از لحظه حنابندان دهلی ها در جلو حمام عروس و داماد آهنگهای محلی می نوازند و شعری را به طریق سوال و جواب با آهنگ خاصی می خوانند.<ref>شکورزاده، ابرهیم (1363). ''عقاید و رسوم مردم خراسان''. تهران: سروش. صص183-188.</ref>
در خراسان مراسم حنابندان در حمام برگزار می‌شد. پس از [[بنداندازی]] عروس چندتن از خویشاوندان داماد با یک طشت حنا و چند قالب صابون و مقداری شیرینی و مقداری پول به خانه عروس می‌رفتند و عروس را با مادر داماد و چند تن از خویشان و دوستان نزدیکش به حمام می‌بردند. در این روز حمام قرق می‌شد و کسی جز عروس و همراهانش اجازه ورود به آنجا را نداشتند. دلاک نباتی لای انگشتان پای عروس می‌گذاشت و شروع به گذاشتن حنا روی آنها می‌کرد. البته عروس تا هدیه‌ای از مادرشوهر نگیرد، اجازه این کار را نمی‌دهد. در حین حنا بستن عده‌ای از زنان نیز دایره می‌زنند و با آهنگ‌های مخصوصی شعرهایی می‌خوانند. همراهان عروس نیز به دست و پای خود حنا می‌گذارشتند و عروس قدری حنا در کف دست خود می‌گذاشت و به دختران دم‌بخت تعارف می‌کرد تا به ناخن‌های دست و پای خود ببندند و بختشان باز شود. همزمان با حمام رفتن عروس، چند تن از خویشاوندان و دوستان نزدیک داماد نیز وی را به حمام می‌بردند. در طول مدت حمام و به خصوص از لحظه حنابندان گروهی مطرب در جلو حمام عروس و داماد آهنگ‌های محلی می‌نواختند و شعری را به طریق سوال و جواب با آهنگ خاصی می‌خواندند.<ref>شکورزاده، ابرهیم (1363). ''عقاید و رسوم مردم خراسان''. تهران: سروش. صص183-188.</ref>در داریان استان فارس، بعد از ظهر روز حنابندان بستگان داماد با ساز و نقاره برای بستن حنای عروس به خانه آنها می‌رفتند. در این مراسم اقوام عروس و داماد به واسینک‌خوانی که نوعی رجزخوانی است جهت برتری دادن عروس و داماد می‌پرداختند. حنای تزیین شده را با نارنج یا انار یا پیاز را در یک بادیه یا سینی روی دست با رقص می‌آوردند و یکی از بستگان نزدیک داماد یا زن شوهرداری که زندگی موفقی داشت سر و دست و پای عروس را حنا می‌گذاشت، بدین ترتیب که ابتدا برگ سبزی کف دست او می‌گذاشت، پس از حنا بستن  دست و پا را با پارچه‌هایی می‌بستند. به این پارچه‌ها دست بندک، پابندک و سربندک می‌گفتند. در طول این مدت زنان واسینک‌های مخصوص چنین شبی را می‌خواند و هلهله می‌کشیدند. آنگاه اطرافیان عروس و داماد به نسبت توان خود به عروس هدیه‌ای می‌دادند که معمولاً پول بود.<ref>بذرافکن، جلال (۱۳۸۹). ''فرهنگ مردم داریون''. شیراز:‌ آوند اندیشه: بنیاد فارس‌شناسی. صص128-131.</ref>در سمنان ابتدا، سکه‌ای را که داماد فرستاده بود به وسیله یکی از زنان اقوام داماد، همراه یک تکه حنا در کف دست عروس می‌گذاشتند.<ref>احمدپناهی سمنانی، محمد (1374). آ''داب و رسوم مردم سمنان''. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. صص244-245.</ref>گیلانی‌ها حناسری برگزار می‌کردند. به این صورت که عصر روز عقد، داماد چند سینی مسی محتوی انواع شیرینی، نان، حنا و.... به خانه عروس می‌فرستاد که آن را خورده بار یا خوردن بار می‌گفتند. در این مراسم رباعی‌خوان یا درویش اشعار مخصوصی می‌خواند. زنی سفیدبخت به کف دست عروس حنا می‌گذاشت. عروس را طوری می‌نشانند که سینی اسباب حناسری در جلو او قرار گیرد. درویش هم پشت سر عروس می‌ایستاد و می‌خواند. پس از پذیرایی حاضرین در سینی جلو عروس پول می‌گذاشتند. از این پول به حمامی و درویش می‌دادند. شب دیگر حناسری در خانه داماد برگزار می‌شد.<ref>پ‍ای‍ن‍ده‌، م‍ح‍م‍ود (1377). ''آئ‍ی‍ن‌ه‍ا و ب‍اورداش‍ت‌ه‍ای‌ گ‍ی‍ل‌ و دی‍ل‍م‌''. ت‍ه‍ران‌: پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه‌ ع‍ل‍وم‌ ان‍س‍ان‍ی‌ و م‍طال‍ع‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌. صص71-72.</ref>در طالب‌آباد، از مناطق اطراف ورامین، هرکس هنگام رفتن وظیفه دارد پولی روی حناها در کف دست داماد بگذارد حمامی هم بلافاصله آنها را برداشته در لنگ خود می‌ریزد.<ref>ص‍ف‍ی‌ن‍ژاد، ج‍واد (1345). ''م‍ون‍وگ‍راف‍ی‌ ده‌ طال‍ب‌آب‍اد''. ت‍ه‍ران‌: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی. ص422.</ref>


=== امروزه ===
مراسم حنابندان امروزه به دلیل عدم کاربرد حنا از سوی جوانان شکل سنتی خود را از دست داده است و صرفاً صورتی نمادین پیدا کرده است. مراسم عروسی از جمله حنابندان با ورود تكنولوژی‌های جديد رنگ و بوی ديگری يافته و برگزاری جشن حنابندان و عروسی در يک شب از رونق حنابندان كاسته است. مكان تهيه حنا که در گذشته حمام بوده امروزه جای خود را به اتاقی در منزل عروس و بيشتر در تالار يا مكان‌هايی كه تزيينات مراسم شب حنا را برعهده دارند داده است. در گذشته قسمت‌هايی از بدن شامل كف يا  و نوک انگشتان دست و پا، سر، دست‌ها تا آرنج، پاها تا نزديک زانو، از سرانگشتان تا مچ و... حنا گذاشته می‌شد؛ ولی امروزه، تنها در كف دست عروس و داماد مقداری حنا می‌گذارند تا جايی‌كه رنگ ندهد و پيدا نباشد. سپس حنا دور تا دور مراسم گردانده می‌شد و زنان شركت‌كننده به نشانه خوش‌یمنی و شگون کمی از حنا بر می‌دارند و بر کف دست می‌گذارند، ولی فورا آن را می‌شویند که رنگی بر دستانشان نماند. البته اين آيين همچنان در روستاها و شهرهای كوچک ايران پابرجاست.
== منابع ==
<references />


<nowiki>***</nowiki> در حال تکمیل


== منابع ==
نویسنده: حکمت بروجردی
<references />
[[رده:فرهنگ عامه]]
[[رده:فرهنگ عامه]]
[[رده:آیینهای زنان]]
[[رده:آیینهای زنان]]
[[رده:مراسمهای عروسی]]
[[رده:مراسمهای عروسی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۱۹

حنابندان از جمله مراسم‌های سنتی ازدواج در گذشته بوده و معمولاً یک روز پیش از عروسی انجام می‌پذیرفته است. در این مراسم عروس و داماد را برای عروسی حنا می‌بستند. این مراسم با آداب و رسوم خاصی در شهرهای مختلف انجام می‌گرفته است.[۱]

آداب

حنا گیاهی مقدس و نشانه شادی است، و حنابندان پس از عقد و پیش از عروسی، تقسیم شادی و خوشدلی به خانواده عروس و داماد است. با حنا به دستان عروس و داماد و خانواده آنها نشان سرور می‌نهند.[۲]يكی از مهم‌ترين آيين‌های ازدواج، جشن حنابندان بوده كه با ساز و آواز و رقص‌های دسته‌جمعی برگزار می‌شد.

در تهران دوره قاجار در جشن حنابندان خانواده داماد حنا را در هفت تا چهل جام برنجی، یا جام نقره‌ای، خیسانده و روی حناها سکه‌های زرد یا نقره‌ای می‌چیدند. آنگاه این جام‌های حنا را در خونچه‌های مخصوصی قرار می‌دادند و اطراف جام‌ها شمع‌های رنگارنگ روشن می‌کردند و خانه عروس می‌فرستادند.[۳]در این روز با حنا، سر انگشتان دست و پای عروس را حنا می‌گذاشتند و به این کار سرانگشتی می‌گفتند. سپس کف پا و دستش را حنا نگار می‌کردند. عروس باید مدت زیادی بی‌حرکت می‌ماند تا کاملاً دست و پایش رنگ می‌گرفت.[۴]

در خانواده‌های اشرافی عروس با هفت دختر همسالش و یک زن که در بستن حنای عروس ماهر بود به حمام می‌رفت. پشت سر او، خونچه‌های آجیل و شیرینی و میوه را به حمام می‌بردند. نخست سر عروس را حنا می‌بستند. برای حنای سرانگشتی زن حنابند سرانگشتان دست و پای عروس را حنا می‌مالید و با پارچه‌های کوچک سه گوش می‌پیچید و با ابریشم قرمز می‌بست. سپس عروس را روی تشک می‌خواباندند و کف پای عروس را با گل و بوته و گنجشک و پروانه نقش و نگار می‌کشیدند. بعضی‌ها هم که خیلی با سلیقه بودند، این شعر را با کاغذ می‌بریدند و زن حنابند، اگرچه بی‌سواد بود، از روی آن بریده‌های کاغذ شعر را کف پای عروس با حنا رنگ می‌کرد و آن شعر این بود: رنگ حناست بر کف پای مبارکت/ یا خون عاشق است که پامال کرده‌ای؟ در پایان روز نیز به همه میهمانان شام حنابندان داده می‌شد. این شام معمولاً شیرین پلو و مرغ پلو بود.[۳] در این شب برخی از خانواده‌ها یک دسته مطرب نیز خبر می‌کردند و تا نیمه‌های شب را به رقص و شادی می‌گذراندند. بامدادان دست و پای عروس اگر خوب رنگ نیانداخته بود می‌گفتند بد است و دوباره سرانگشتانش سرانگشتی و پاهایش را حنا نگار می‌کردند. چرا که در شب عروسی ناخن‌های دست و پای عروس باید مثل عناب سرخ می‌بود. اگر دست و پای عروس خوب رنگ انداخته بود، تاریک و روشن حمام را قرق می‌کردند و عروس و اطرافیانش به حمام می‌رفتند. سر حمام شیرینی و شربت می‌دادند و ترانه می‌خواندند. بامداد روزی که شبش عروسی بود داماد نیز با ساقدوش‌هایش به حمام می‌رفت. دلاک‌ها در حمام داماد و همراهانش را می‌شستند و دلاک دست آخر، دست‌های او را تا آرنج و پایش را تا نزدیک زانو حنا می‌بست. ناخن سفید گذاشتن برای مرد عیب بود. اگر داماد جوان نبود و ریش او جوگندمی و فلفل نمکی شده بود، ریشش را هم حنا می‌گذاشت. در حمام شیرینی و شربت و میوه می‌خوردند، وقتی داماد وارد سربینه حمام می‌شد استاد حمامی اسپند دود می‌کرد و داماد به او انعامی می‌دادند. سپس داماد با رخت‌های خلعتی از حمام بیرون می‌آمد.[۵]

در شهرهای مختلف

در خراسان مراسم حنابندان در حمام برگزار می‌شد. پس از بنداندازی عروس چندتن از خویشاوندان داماد با یک طشت حنا و چند قالب صابون و مقداری شیرینی و مقداری پول به خانه عروس می‌رفتند و عروس را با مادر داماد و چند تن از خویشان و دوستان نزدیکش به حمام می‌بردند. در این روز حمام قرق می‌شد و کسی جز عروس و همراهانش اجازه ورود به آنجا را نداشتند. دلاک نباتی لای انگشتان پای عروس می‌گذاشت و شروع به گذاشتن حنا روی آنها می‌کرد. البته عروس تا هدیه‌ای از مادرشوهر نگیرد، اجازه این کار را نمی‌دهد. در حین حنا بستن عده‌ای از زنان نیز دایره می‌زنند و با آهنگ‌های مخصوصی شعرهایی می‌خوانند. همراهان عروس نیز به دست و پای خود حنا می‌گذارشتند و عروس قدری حنا در کف دست خود می‌گذاشت و به دختران دم‌بخت تعارف می‌کرد تا به ناخن‌های دست و پای خود ببندند و بختشان باز شود. همزمان با حمام رفتن عروس، چند تن از خویشاوندان و دوستان نزدیک داماد نیز وی را به حمام می‌بردند. در طول مدت حمام و به خصوص از لحظه حنابندان گروهی مطرب در جلو حمام عروس و داماد آهنگ‌های محلی می‌نواختند و شعری را به طریق سوال و جواب با آهنگ خاصی می‌خواندند.[۶]در داریان استان فارس، بعد از ظهر روز حنابندان بستگان داماد با ساز و نقاره برای بستن حنای عروس به خانه آنها می‌رفتند. در این مراسم اقوام عروس و داماد به واسینک‌خوانی که نوعی رجزخوانی است جهت برتری دادن عروس و داماد می‌پرداختند. حنای تزیین شده را با نارنج یا انار یا پیاز را در یک بادیه یا سینی روی دست با رقص می‌آوردند و یکی از بستگان نزدیک داماد یا زن شوهرداری که زندگی موفقی داشت سر و دست و پای عروس را حنا می‌گذاشت، بدین ترتیب که ابتدا برگ سبزی کف دست او می‌گذاشت، پس از حنا بستن دست و پا را با پارچه‌هایی می‌بستند. به این پارچه‌ها دست بندک، پابندک و سربندک می‌گفتند. در طول این مدت زنان واسینک‌های مخصوص چنین شبی را می‌خواند و هلهله می‌کشیدند. آنگاه اطرافیان عروس و داماد به نسبت توان خود به عروس هدیه‌ای می‌دادند که معمولاً پول بود.[۷]در سمنان ابتدا، سکه‌ای را که داماد فرستاده بود به وسیله یکی از زنان اقوام داماد، همراه یک تکه حنا در کف دست عروس می‌گذاشتند.[۸]گیلانی‌ها حناسری برگزار می‌کردند. به این صورت که عصر روز عقد، داماد چند سینی مسی محتوی انواع شیرینی، نان، حنا و.... به خانه عروس می‌فرستاد که آن را خورده بار یا خوردن بار می‌گفتند. در این مراسم رباعی‌خوان یا درویش اشعار مخصوصی می‌خواند. زنی سفیدبخت به کف دست عروس حنا می‌گذاشت. عروس را طوری می‌نشانند که سینی اسباب حناسری در جلو او قرار گیرد. درویش هم پشت سر عروس می‌ایستاد و می‌خواند. پس از پذیرایی حاضرین در سینی جلو عروس پول می‌گذاشتند. از این پول به حمامی و درویش می‌دادند. شب دیگر حناسری در خانه داماد برگزار می‌شد.[۹]در طالب‌آباد، از مناطق اطراف ورامین، هرکس هنگام رفتن وظیفه دارد پولی روی حناها در کف دست داماد بگذارد حمامی هم بلافاصله آنها را برداشته در لنگ خود می‌ریزد.[۱۰]

امروزه

مراسم حنابندان امروزه به دلیل عدم کاربرد حنا از سوی جوانان شکل سنتی خود را از دست داده است و صرفاً صورتی نمادین پیدا کرده است. مراسم عروسی از جمله حنابندان با ورود تكنولوژی‌های جديد رنگ و بوی ديگری يافته و برگزاری جشن حنابندان و عروسی در يک شب از رونق حنابندان كاسته است. مكان تهيه حنا که در گذشته حمام بوده امروزه جای خود را به اتاقی در منزل عروس و بيشتر در تالار يا مكان‌هايی كه تزيينات مراسم شب حنا را برعهده دارند داده است. در گذشته قسمت‌هايی از بدن شامل كف يا و نوک انگشتان دست و پا، سر، دست‌ها تا آرنج، پاها تا نزديک زانو، از سرانگشتان تا مچ و... حنا گذاشته می‌شد؛ ولی امروزه، تنها در كف دست عروس و داماد مقداری حنا می‌گذارند تا جايی‌كه رنگ ندهد و پيدا نباشد. سپس حنا دور تا دور مراسم گردانده می‌شد و زنان شركت‌كننده به نشانه خوش‌یمنی و شگون کمی از حنا بر می‌دارند و بر کف دست می‌گذارند، ولی فورا آن را می‌شویند که رنگی بر دستانشان نماند. البته اين آيين همچنان در روستاها و شهرهای كوچک ايران پابرجاست.

منابع

  1. ↑ کتیرایی، محمود (1378). از خشت تا خشت. تهران: ثالث. ص201.
  2. ↑ اس‍دی‍ان ‌‌خ‍رم‌آب‍ادی‌، م‍ح‍م‍د (1384). آی‍ی‍ن‌ه‍ای‌ گ‍ذر در ای‍ران‌: ب‍ررس‍ی‌ ت‍طب‍ی‍ق‍ی‌ آی‍ی‍ن‌ه‍ای‌ ای‍ران‍ی‌ در ح‍وزه‌ه‍ای‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ج‍غ‍راف‍ی‍ای‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: روش‍ن‍ان‌‏‫‏‏. ص94.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ مونس‌الدوله (1380). خاطرات مونس‌الدوله ندیمه حرمسرای ناصرالدین شاه. به کوشش سیروس سعدوندیان. تهران: زرین. صص45-46.
  4. ↑ کتیرایی، محمود (1378). از خشت تا خشت. تهران: ثالث. صص201-202.
  5. ↑ کتیرایی، محمود (1378). از خشت تا خشت. تهران: ثالث. صص202-205.
  6. ↑ شکورزاده، ابرهیم (1363). عقاید و رسوم مردم خراسان. تهران: سروش. صص183-188.
  7. ↑ بذرافکن، جلال (۱۳۸۹). فرهنگ مردم داریون. شیراز:‌ آوند اندیشه: بنیاد فارس‌شناسی. صص128-131.
  8. ↑ احمدپناهی سمنانی، محمد (1374). آداب و رسوم مردم سمنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. صص244-245.
  9. ↑ پ‍ای‍ن‍ده‌، م‍ح‍م‍ود (1377). آئ‍ی‍ن‌ه‍ا و ب‍اورداش‍ت‌ه‍ای‌ گ‍ی‍ل‌ و دی‍ل‍م‌. ت‍ه‍ران‌: پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه‌ ع‍ل‍وم‌ ان‍س‍ان‍ی‌ و م‍طال‍ع‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌. صص71-72.
  10. ↑ ص‍ف‍ی‌ن‍ژاد، ج‍واد (1345). م‍ون‍وگ‍راف‍ی‌ ده‌ طال‍ب‌آب‍اد. ت‍ه‍ران‌: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی. ص422.


نویسنده: حکمت بروجردی

برگرفته از «https://portals.nlai.ir/zanan/index.php?title=حنابندان&oldid=14436»