دائره‌المعارف زنان و فرهنگ‌های اسلامی

دائره المعارف زنان و فرهنگهای اسلامی (دزفا)

دائرة المعارف زنان و فرهنگ‌های اسلامی (Encyclopedia of Women and Islamic Cultures) که به اختصار EWIC خوانده می‌شود را می‌توان بزرگ‌ترین اثر در باب هر آنچه به زنان در جوامع اسلامی مربوط می‌شود دانست، دائره المعارفی معتبر در ابعاد وسیع که توسط انتشارات بریل به چاپ رسیده‌است. هدف از نوشتن این دائره المعارف تبیین زمینه¬ها و ضرورت¬های تاریخی و اجتماعی جهان اسلام است که وضعیت خاص زنان را در پی داشته است. به علاوه طرحی است بین المللی در باره نحوه مطالعه وضعیت زنان در یک جامعه دینی. سرویراستاری این اثر که طی پنج سال و از ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ میلادی منتشر شد بر عهده خانم دکتر سعاد جوزف استاد مردم-شناسی و مطالعات زنان دپارتمان مردم شناسی دانشگاه کالیفرنیاست. این دائرة المعارف با ۱۲۴۶ مدخل و ۹۰۷ محقق ورزیده و صاحبنظر در رشته¬های انسان شناسی، تاریخ، علوم سیاسی، ادبیات ، هنر ، حقوق از اقصا نقاط جهان ـ خاورمیانه، آسیای جنوب شرقی، آسیای میانه، آفریقا، اروپا وآمریکا ـ شاید معتبرترین اثر در زمینه مطالعات تطبیقی زنان مسلمان باشد. مداخل بر اساس تفکیک موضوعی در جلدهای مختلف این کتاب به شرح ذیل است:

جلد اول: روش¬شناسی، انگاره ها و منابع (۲۰۰۳ م)

جلد دوم: خانواده، قانون و سیاست (۲۰۰۵ م)

جلد سوم: خانواده، اندام، جنسیت و سلامت (۲۰۰۶ م)

جلد چهارم: اقتصاد، آموزش، مهاجرت و فضاهای زنانه (۲۰۰۷ م)

جلد پنجم: شیوه‌ها، تفسیرها و عرضه‌ها (۲۰۰۷ م)

جلد ششم: فهرست و ملحقات (۲۰۰۷ م)

ترجمه عربی نخستین جلد در سال ۲۰۰۶ و به¬صورت آنلاین در صفحه اختصاصی خانم جوزف در دانشگاه کالیفرنیا قرار گرفت و وی وعده داد که ترجمه تمام مجلدات بصورت آنلاین عرضه خواهدشد، وعده‌ای که تاکنون تنها یک جلدش محقق شده‌است.چاپ اول دزفا در 6 مجلد (1246 مقاله، دو میلیون واژه و410 موضوع اصلی) به قلم نهصد محقق از سرتاسر جهان اسلام نگاشته و بین سالهای 2003ـ 2007 چاپ و منتشر شد. این دائره المعارف طی سالهای 2010 ـ 2020 بیست تکمله (سالی دو تکمله ـ هر تکمله شامل صد هزار واژه) بر نسخه بر خط آن افزود. در این تکمله ها 42 موضوع جدید بر موضوعات پیشین اضافه شد. انتشار دائره المعارف زنان و فرهنگهای اسلامی بر خط در سال 2019 آغاز شد و تا سال 2020 به تدریج انتشار یافت. دائره المعارف زنان و فرهنگهای اسلامی 2010 ـ2020 تمامی مقالات دزفا را به صورت یک مجموعه نه جلدی گردآوری کرده و در ترتیب و عناوین چاپ 6 جلدی قبلی تغییراتی داده است. 4 جلد از این مجموعه در سال 2020 و 5 جلد آن در 2021 در اختیار علاقمندان قرار می گیرد. این مجموعه گستره¬ای از حیات زنان در فرهنگ¬هایی که اسلام نقش مهمی در آنها داشته را در برگرفته و در اموری از سیاست گرفته تا اقتصاد، حقوق، مذهب، سلامت و علوم واقعیت¬های مربوط به زنان را به طور مستند بیان می¬کند. دزفا به علاوه مقالاتی را شامل هنر، طب، صنایع دستی، حکومتهای محلی، جنبشهای زنان، موسیقی، و آثار هنری شامل می¬شود.

موضوعات دائره المعارف زنان و فرهنگهای اسلامی 2010 ـ 2020 به قرار زیر است:

جلد اول: خانواده، حقوق، مذهب و نظریه

جلد دوم: اندام، جنسیت و سلامت

جلدسوم: اقتصاد، مهاجر و آوارگان

جلدچهارم: استعمار، آموزش و حکومت

جلد پنجم: جنبشهای سیاسی و اجتماعی

جلد ششم: هنر و هنرمندان

جلد هفتم: تولید و بازنمود علم

جلد هشتم: مطالعات ادبی، رسانه و ارتباطات

جلد نهم: نمایه

این دائره¬المعارف تصور عامه ازجغرافیای زندگی مسلمانان را تغییر می¬دهد. از آنجا که مبدأ اسلام جزیره العرب بوده در پژوهش¬ها رابطه تنگاتنگی میان اسلام و خاورمیانه، مسلمانان و اعراب، و نیز خاورمیانه و اعراب ایجاد شده است. در مواردی ایرانیان و ترکها که ساکنین غیر عرب و مسلمان خاور میانه هستند نیز اعراب خوانده شدند. ظاهرا تصور عموم بر این بوده که منابع معتبر اسلامی الزاما باید از خاورمیانه باشد. اسلام واقعی از آن مسلمانان خاورمیانه تلقی شده و اسلام در دیگر نقاط جهان به نوعی انحراف از معیار به حساب می¬آید. بدین ترتیب مردم و همچنین نظرات محققان فرهنگ¬های اسلامی از آسیای جنوبی، مرکزی ، شرقی و جنوب شرقی آسیا، جنوب صحرای آفریقا، اروپا یا قاره آمریکا به عنوان نماینده یا سخنگوی اسلام یا فرهنگ¬های اسلامی قلمداد نمی¬شود. حال آن که بیشتر مسلمانان در خاورمیانه زندگی نمی¬کنند. اندونزی در جنوب شرق آسیا بیشترین تعداد مسلمان را دارد. یک چهارم مسلمانان جهان ساکن جنوب شرق آسیا هستند، یعنی عرب نیستند. از سوی دیگر تمام ساکنین خاورمیانه هم مسلمان نیستند. در این مجموعه تلاش شده اسلام را در تمامی نقاطی که مسلمانان زندگی می¬کنند به مثابه یک دین معرفی کند که متأثر از گونه¬گونی های فرهنگی بوده و هست. این مجموعه پیچیدگی¬ها، تمایزات، تکثر، تناقضات و تغییراتی را که در طی تاریخ در تجربیات مدنی فرهنگ¬های اسلامی در باب زنان وجود داشته را بیان کرده و بر خلاف تصویری که از زنان در رسانه¬ها و تفسیرها داده میشود، آنها را در چارچوب فرهنگ و تاریخی که در آن قرار داشتند تعریف می¬کند. تفاوت¬های ناشی از قومیت، طبقه اجتماعی، ملت، منطقه و دوره های تاریخی پیچیدگی¬های فرهنگ¬های اسلامی و تمایزات مفاهیم و تجارب زنان را در این فرهنگ¬ها شکل میدهد.