فخرالدوله
اشرف الملوک ملقب به فخرالدوله (1261 ـ 1334) دختر مظفرالدین شاه و از زنان ثروتمند، خیر، قدرتمند و کارآفرین ایل قاجار بود.
زندگینامه
اشرف امینی (فخرالدوله) فرزند مرحوم مظفرالدین شاه قاجار و سرورالسلطنه (دختر فیروز میرزا نصرت الدوله فرمانفرما) که یکی از زن های عقدی مظفرالدین شاه بود- او در سال 1262 شمسی در تبریز متولد شد. فخرالدوله دو خواهر بزرگتر داشت و فرزند سوم بود. او خواهر تنی شاهزاده ناصرالدین میرزای ناصری بود. فخرالدوله دختری باهوش و شیرین زبان بود و به همین دلیل بیشتر مورد توجه پدر بود. در مکتبخانه تبریز سواد آموخته بود.[۱]
ازدواج
فخرالدوله در چهارده سالگی به عقد محسن امین الدوله درآمد . او همسر دوم محسن امین الدوله بود- همسر سابق او دختر مرحوم شیخ محسن خان مشیرالدوله بود- میرزا علی خان امین الدوله و شیخ محسن خان که در آن موقع سفیر ایران در ترکیه بود سوابق دوستی زیاد داشتند و روی همین دوستی او دختر مشیرالدوله را به عقد پسرش درآورد.[۲]
املاک
میرزا علی خان امین الدوله (جد پدری دکتر امینی) فرصت را مغتنم شمرد و در مقابل سه هزار تومان پولی که به مظفرالدین شاه داد در سال 1306 قمری از او تقاضا کرد که فرمان واگذاری (لشت نشاء) را به نام پسرش (میرزا محسن خان امین الدوله) صادر کند و مظفرالدین شاه نیز فرمانی بدین متن به نام دامادش درباره واگذاری خالصه (لشت نشاء) صادر نمود.[۳]
بدین ترتیب خالصه لشت نشاء به ملکیت مرحوم محسن خان امین الدوله (ابوی دکتر امینی) درآمد. لشت نشاء دارای سی و یک قریه و مزرعه است و در همان سالی که در مقابل سه هزار تومان فرمان واگذاری آن صادر شد، بیش از پنجاه میلیون تومان قیمت داشته و مبلغ یازده هزار و هشتاد و شش تومان دو قران نود و هشت دینار مالیات دیوانی آن بوده و از نظر صادرات برنج نظیر آن در ایران نبوده است.[۴]
بعدها مسئله مالکیت لشت نشاء مورد کشمکش و منازعه خانواده سردار محی و کریم خان رشتی قرار گرفت و امین الدوله نیز از آن همه کشمکش خسته و ناتوان شده بود خواه ناخواه اسباب انتقال لشت نشاء به نام (فخرالدوله) فراهم آمد و به طور کلی باید گفت قدرت فخرالدوله در حسن اداره املاک به حدی رسید که محسن خان امین الدوله از هرگونه دخالت در اموال محروم شد. از این تاریخ که چرخ اقتصادی خانواده دست فخرالدوله و به قول رضا شاه (تنها مرد خانواده قاجار) افتاد نام او زبانزد عام و خاص شد. او به خوبی تمامی آن املاک را اداره میکرد.
نفوذ فخرالدوله به حدی بود که بدون مشورت او کاری صورت نمی گرفت و همواره نقش اصلی را برعهده داشت. آنچه از کارها و اقدامات همسرش امین الدوله نوشته شده مانند تأسیس کارخانه قند کهریزک، کبریت سازی الهیه شمیران، تأسیس مدرسه رشدیه و تأسیس اداره پست به روش جدید، نمی تواند بدون نظر و تلاش او بوده باشد.
امین الدوله در زمان حیات، ملک لشت نشاء را به وی انتقال داد. گفته شده است اگر این اقدام صورت نمی گرفت، آنچه از میرزا علیخان امین الدوله به محسن خان امین الدوله به ارث رسیده بود امکان داشت از بین برود. فخر الدوله توانست با بهره گیری از این ارثیه و مدیریت خود به یکی از ثروتمندان ایران تبدیل شود.
وی زنی خلاق و دارای نبوغ بود توانایی های او به حدی بود که رضا خان با همه کینه ای که از قاجار داشت گفت: «قاجار یک مرد و نیم داشت مردش فخرالدوله و نیم مردش آغامحمدخان بود.»[۵]
فخرالدوله که در زمان حیات پدر و شوهرش و بعد از فوت آنها چند بار به کشورهای اروپایی سفر کرده بود در تربیت اولاد بسیار دقت داشت. او نه تنها در اداره امور و مستغلات فراوان قدرت و توانایی شگرفی داشت، بلکه به تمام امور شخصاً رسیدگی می کرد، چنانچه هنگامی که در دهکده ای قناتی تعبیه می شد شخصاً داخل قنات شده و آن را بازدید می نمود.
مؤسسات
فخرالدوله مؤسسه ب ب تاکسی را تأسیس کرد. این کار بعدها توسط دیگران ادامه یافت و تاکسی به وضعی که امروز در تهران است به وجود آمد. او تصمیم داشت مؤسسه بورس ملی را در مقابل بانک ملی تأسیس کند.[۶]
بانی امور خیریه
او به علاوه چندین دختر و پسر را به سرپرستی گرفته بود و همه آنها را در پارک امین الدوله اسکان داده بود. همچنین برای دختران جهیزیه و برای پسران سرمایه لازم را برای اشتغال ایشان فراهم میآورد.
کمکهای نقدی و جنسی به خانواده های نیازمند، اطعام در شبهای جمعه در مسجد امین الدوله، بنای چند مسجد و مدرسه، بیمارستان و آسایشگاه در تهران، کهریزک، لشت نشاء و شاه آباد .کهریزک ملک خانم فخرالدوله بود.[۷]
مرگ
او در زیارتی که به عتبات داشت برای خود مقبره ای خریداری کرد تا در آنجا به خاک سپرده شود.[۸] اما پس از فوت پسرش حسین امینی که در ابن بابویه در مقبره خانوادگی دفن شد فخرالدوله وصیت کرد تا کنار پسرش در همان مقبره تدفین شود. فخرالدوله در آخرین لحظات حیات وصیت کرد که جنازه او را با آب قنات شخصی که در الهیه واقع شده بود شستشو دهند. قبل از تدفین حضرت آیت ا.. کمره ای بر جنازه او نماز خواند . فخرالدوله قبل از فوت ارثیه ای را که در صورت حیات به فرزندش حسین تعلق می گرفت وقف نگهداری اطفال سر راهی که در پارک امین الدوله به سر می بردند کرده بود. او دکتر امینی را وصی خود قرار داد. اشرف الملوک فخرالدوله بعد از ادای نماز صبح ساعت 5 صبح روز دوشنبه 25 دی ماه 1334 اشرف مطابق با دوم جمادی الثانی 1375 با سکته قلبی درگذشت.[۹]
فرزندان
فخرالدوله هفت پسر و یک دختر داشت. پسران وی عبارت بودند از: ابوالقاسم کفیل وزیر دربار در زمان نخست وزیری مرحوم دکتر مصدق، دکتر علی امینی، سرتیپ حسن امینی، مهندس محمد امینی و رضا امینی و دخترش معصومه مشرف نفیسی بود.
او در تعلیم و تربیت فرزندانش بسیار کوشید. دو پسر او دکتر علی امینی که به نخست وزیری ایران رسید و ابوالقاسم امینی که در کابینه دکتر محمد مصدق پست وزارت یافت از مشهورترین چهره های این خانواده هستند.