بی‌بی خانم استرآبادی (وزیراف)

بی بی خانم استرآبادی(زاده1274ق) نویسنده، فعال حقوق زنان و موسس اولین مدرسه دختران در ایران است.

زندگینامه

بی بی خانم فرزند محمدباقرخان، سرکرده سواره استرآبادی و مادرش دختر مرحوم آخوند ملاکاظم مجتهد مازندرانی ندیمه شکوه السلطنه مادر مظفرالدین شاه بود.مادربزرگش خدیجه ملاباجی ناصرالدین شاه، دختری باسواد و باشخصیت بود که در دربار زندگی می کرد. درستکار و بخشنده بود. پدربزرگ بی بی، محمدباقر خان، سرکرده ایل انزان مازندران بود که در یکی از سفرهای ناصرالدین شاه به مازندران از خود دلاوری نشان داده و شیری را که به شاه حمله کرده بود، کشته بود. از این رو لقب شیرکُش گرفته بود و سپس در رکاب شاه به تهران آمده و شغل ایشیک آقاسی باشی دربار به او تفویض شده بود. او در تهران دلباخته ملاباجی خدیجه شد و از شاه اجازه ازدواج خواست و موافقت شاه را به دست آورد. این دو پس از ازدواج به مازندران رفتند.

بی بی خانم همسر یکی از مهاجران قفقاز به نام موسی خان وزیری بود. موسی خان، به خاطر تسلطش به زبان و ادبیات فارسی، در قزاقخانه علاوه بر سپاهیگری به تدریس فارسی هم اشتغال داشت. او درجات نظام را یکی بعد از دیگری گذراند و به میرپنجی رسید. صدای رسایش از صفات مشخصه او بود. او که مردی درست و مهربان و ملایم بود. به خاطر همین صفات، توأم با دلاوریش، نزد دوستانش به موسی پیغمبر معروف شده بود. حاصل این ازدواج هفت فرزند به نام های: مولود، علینقی، فتحعلی، حسنعلی، خدیجه، علیرضا وعلی اصغر بود. بی بی خانم که مادرش ملاباجی حرم ناصر الدین شاه و بعد مظفرالدین شاه بود، در دربار این دو بزرگ شده، سواد آموخت. وی مشروطه خواه بود و مقالاتی نیز علیه تبعیض بین زن و مرد می نوشت و همزمان با سال های مشروطه خواهی اولین مدرسه دخترانه را در تهران باز کرد.

بی بی در عصر خود نوآور بود. او پایۀ تربیتی جدیدی را برای هفت فرزندش، که یکی بعد از دیگری قدم به عرصه وجود گذاشتند، ریخت. خانه او مجمع افراد تحصیلکرده و هنردوست بود. برادر بی بی، دکتر حسینعلی خان پزشک مظفر الدین شاه بود. دایی بی بی آقا شیخ اسدالله مجتهد بود. پسرخاله او پسر میرزا خوش نویس باشی دربار بود که بعد از فوت پدر جانشین او شده بود. همه این گروه فاضل، خوش مشرب و آموزگاران خوبی برای بچه های بی بی بودند. بی بی در خانه حکومت می کرد. او طالب حقوق مساوی برای زن و مرد بود. اعتقاد وی بر این بود که باید پسر و دختر یکسان آموزش علم را ببینند و کسب معرفت کنند و در این راه خاموش نمی نشست.

وی همچنین برای پیشرفت زنان و آگاهی آنان جلساتی در منزلش برپا می داشت. یادداشت های مربوط به این گردهمایی ها در روزنامه «ایران نو» ارگان حزب دموکرات، انتشار می یافت. این یادداشت ها نشان می داد که در گردهمایی ها از زنان خواسته می شد تا در بحث های سیاسی شرکت جویند. بی بی وزیراف رییس دبستان «دوشیزگان» زنان را فرا می خواند تا «روزهای آخر هفته در خانه او گردآیند و ضمن نوشیدن قهوه و کشیدن قلیان درباره موضوعات سیاسی بحث کنند. در دعوتنامه وی چنین آمده بود: هر خواهری که مایل است می تواند در این گردهمایی سخنرانی کند من خود نیز درباره منافع حکومت قانون و مضار خودکامگی سخن خواهم گفت.»

معایب الرجال

بی بی خانم در رساله مستدلی تحت عنوان معایب الرجال که جوابی به رساله ای تحت عنوان تأدیب النسوان بود نوشت که مردان با دور نگاهداشتن زن از سواد و علم و معرفت به او ظلم می کنند و مردان را شدیداً به باد انتقاد گرفت و گفت آنها هستند که سبب ناآگاهی های زنانند. وی در سال 1324 قمری با شروع اعلام مشروطه توسط دولت در خانه شخصی خود به فکر بازکردن مدرسه دخترانه افتاد، ولی تا به حال مدرسه ندیده بود و طرز کلاس بندی کلاس های درس را نمی دانست. سرانجام در همان سال مشروطه یعنی 1324 دبستان دوشیزگان را افتتاح کرد. این مدرسه سه کلاس داشت و معلم یک کلاس خود بی بی خانم و دو کلاس دیگر را یکی خواهرش و دیگری دخترش خدیجه افضل وزیری با جمعا بیست شاگرد اداره می کردند.

منابع

نویسنده: حکمت بروجردی