منصوره اتحادیه
منصوره اتحادیه (نظام مافی) (زاده 1312 ش.) تاریخ‌نگار، نویسنده، ناشر و استاد دانشگاه ایرانی است.
زندگی‌نامه
منصوره اتحادیه در هشتم اسفند سال ۱۳۱۲ خورشیدی در تهران، در خانواده‌ای که از طرف پدر به تجار آذربایجان و از مادر به خاندان قاجار می‌رسید، متولد شد. پدرش علی اتحادیه فرزند رحیم اتحادیه و مادرش هما فرمانفرمائیان دختر عباس فرمانفرمائیان بود. پدرش مردی فرهیخته و تحصیلکرده انگلستان بود و او را از کودکی با کتابخوانی آشنا کرد.[۱] همسر اولش دانشجویی مصری به نام جمال ساکن انگلستان بود که سبب شد منصوره چند سالی در مصر زندگی کند و با زبان عربی و تمدن بزرگ مصر آشنا شود. حاصل این ازدواج یک دختر به نام پریناز است.[۲] پس از جدایی از جمال، منصوره اتحادیه با دکتر صادق نظام‌مافی ازدواج کرد که حاصل این زندگی مشترک 3 پسر است.[۳]
تحصیلات
کودکی منصوره اتحادیه در سال‌های سخت جنگ جهانی دوم و اشغال ایران سپری شد. وی در آن سال‌ها با معلم سرخانه، تحصیل را دنبال کرد. خانمی لهستانی که از جنگ جهانی دوم آواره شده بود و در منزلشان زندگی می‌کرد در پنج سالگی آموزش خواندن و نوشتن زبان فرانسه را به او آموخت به گونه‌ای که قبل از الفبای فارسی الفبای فرانسه را یاد گرفت.[۴] دروس دبستان را نیز نزد چند معلم سرخانه فراگرفت. همزمان در دبستان ژاندارک هم حاضر می‌شد. از کلاس ششم به بعد به دبیرستان انوشیروان دادگر رفت.[۵] سپس به انگلستان رفت و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی تحصیلات متوسطه را ادامه داد.[۶] برای تحصیلات عالی دانشگاهی رشته تاریخ در دانشگاه ادنبورو در اسکاتلند را انتخاب کرد و در سال 1337 موفق به اخذ درجه فوق‌لیسانس از آن دانشگاه گردید. او در 1356 و پس از بیست سال مجدداً برای ادامه تحصیلات به اسکاتلند رفت و در دانشگاه ادینبرو زیر نظر الوین ساتن دکتری خود را گرفت. موضوع رساله دکتری او «احزاب سیاسی در دوره مشروطیت» بود. او پس از اخذ مدرک دکتری در سال 1359 به ایران بازگشت.[۷]
فعالیت‌های علمی
اتحادیه پس از گرفتن درجه فوق‌لیسانس به ایران بازگشت و مدتی در مجله شکار و طبیعت به عنوان مترجم مشغول به کار شد، سپس به عضویت سازمان زنان ایران درآمد، اما طولی نکشید که از آنجا خارج و در مرکز مطالعات عالی بین‌المللی وابسته به دانشکده حقوق دانشگاه تهران مشغول به کار شد. او از 1354-1356 زیر نظر دکتر عباس زرکوب خویی به عنوان مربی استخدام دانشگاه تهران شد.[۸] دکتر منصوره اتحادیه در سال ۱۳۶1 نشر تاریخ ایران را در جهت انتشار اسناد و پژوهش‌هایی در حوزۀ تاریخ معاصر ایران راه‌اندازی کرد.[۹] منصوره اتحادیه در تاریخنگاری علمی ایران سهم بسزائی دارد. ایشان پس از انقلاب فرهنگی به استادی دانشگاه تهران درآمد و واحدهای درسی گوناگونی از جمله: تاریخ قاجاریه، جنبش‌های یکصد ساله اخیر و تاریخ خاورمیانه را تدریس می‌کرد. وی در سال 1378 از دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران بازنشسته شد اما همچنان به کار و تدریس در بنیاد ایرانشناسی پرداخت.[۱]
آثار
کتاب
آثار بسیاری از منصوره اتحادیه در قالب تألیف و ترجمه موجود است که در زیر به آنها اشاره می‌شود.
- در دهلیزهای قدرت (زندگینامۀ سیاسی حسین علاء)
- زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کرده‌اند (زندگی ملک تاج خانم نجم‌السلطنه)
- زنی در فراسوی زمان و زنی پشتِ دوربین عکاسی (زندگی‌نامه و منتخبی از عکس‌های عزت الملوک فرمانفرمائیان)
- صرافی و صراف‌ها (منتخبی از اسناد حاج رحیم اتحادیه)
- خاطرات و اسناد حسینقلی‌خان نظام السلطنه مافی
- گزیده‌ای از مجموعه اسناد عبدالحسین میرزا فرمانفرما با همکاری سیروس سعدوندیان
- نامههای یوسف مغیث السلطنه
- سیاق عشیرت در عصر قاجاریه
- خاطرات تاج‌السلطنه با همکاری سیروس سعدوندیان
- شیوه تاریخنگاری (بی‌تا). تهران: نشر تاریخ ایران[۲]
- گوشههایی از رواب‍ط خ‍ارج‍ی ایران (1355). تهران: آگاه[۳]
- غفاری، محمدعلی بن ابراهیم (1361). تاریخ غفاری. با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۴]
- مرام‍ن‍ام‍ه‌ه‍ا و ن‍ظام‌ن‍ام‍ه‌ه‍ای احزاب سیاسی ایران در دوره دوم مجلس شورای ملی (1361). تهران: نشر تاریخ ایران[۵]
- اف‍ض‍ل‌ال‍م‍ل‍ک، غ‍لام‍ح‍س‍ی‍ن (1361). اف‍ض‍ل‌‌ال‍ت‍واری‍خ. با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۶]
- شریف کاشانی، محمدمهدی (1362). واقعات اتفاقیه در روزگار. با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۷]
- بی‍ن‍ش و روش در تاریخنگاری معاصر (1365). تهران: نشر تاریخ ایران. گردآورنده[۸]
- آمار دارالخلافه تهران: اسنادی از تاریخ اجتماعی تهران در عصر قاجار (1368). با همکاری سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران[۹]
- احزاب سیاسی در مجلس سوم (1371). تهران: نشر تاریخ ایران[۱۰]
- مجلس و ان‍ت‍خ‍اب‍ات از م‍ش‍روطه تا پ‍ای‍ان قاجاریه (1375). تهران: نشر تاریخ ایران[۱۱]
- ان‍ف‍ص‍ال هرات: مجموعه مقاله: گوشههایی از رواب‍ط خ‍ارج‍ی ایران (۱۲۰۰ - ۱۲۸۰ه.ق.) (1380). تهران: کتاب سیامک[۱۲]
- پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت (دوره‌های یکم و دوم مجلس شورای ملی) (1381). تهران: نشر تاریخ ایران[۱۳]
- فرمانفرمائیان، محمدولی (1382). از روزگار رفته ح‍ک‍ای‍ت... . ب‍ه‌ک‍وش‍ش منصوره اتحادیه. تهران: کتاب سیامک[۱۴]
- مراس‍لات طهران: نامههای م‍ب‍اش‍ر م‍ی‍رزاح‍س‍ی‍ن‌خ‍ان م‍ب‍ص‍رال‍س‍ل‍طن‍ه از تهران به ک‍اش‍ان، ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۹ ه.ق. (1384). با همکاری سعید میرمحمد صادق. تهران: کتاب سیامک[۱۵]
- زن ایرانی در قرن بیستم (1385). تهران: رخش[۱۶]
- امین لشکر، قهرمان بن یوسف (1387). مکاتبات میرزا قهرمان امین‌‌لشکر. با همکاری سعید روحی. تهران: نشر تاریخ ایران[۱۷]
- مغیث السلطنه، یوسف (1390). نامههای یوسف م‍غ‍ی‍ث‌ال‍س‍ل‍طن‍ه از مجموعه مکاتبات حسین قلی خان نظام السلطنه (۱۳۳۴-۱۳۲۰ هجری قمری). تهران: نشر تاریخ ایران[۱۸]
- وبای عالمگیر: اسناد و مدارک عبدالحسین میرزا فرمانفرما در حکومت کرمانشاه ۱۳۲۱-۱۳۲۲ق (1392). با همکاری اسماعیل شمس، اعظم غفوری. تهران: نشر تاریخ ایران[۱۹]
- یادداشت هایی از زندگانی باقر کاظمی (1393). با همکاری داوود کاظمی. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۰]
- نفت چیاسرخ کرمانشاه: منتخبی از اسناد حکومتی عبدالحسین میرزا فرمانفرما ۳۲ - ۱۳۱۹ق. (1394). با همکاری اسماعیل شمس، سعید روحی. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۱]
- اینجا طهران است... : مجموعه مقالاتی درباره طهران ۱۲۶۹-۱۳۴۴ق (1395). تهران: نشر تاریخ ایران[۲۲]
- محتشم السلطنه (1396). تهران: نشر تاریخ ایران[۲۳]
- نصرت‌الدوله: مجموعه مکاتبات، اسناد و خاطرات فیروز میرزا فیروز (1396). با همکاری سعاد پیرا. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۴]
- تجار و تجارت: منتخبی از اسناد تجارتخانه اتحادیه (1398). با همکاری رقیه آق‌بالازاده شللو. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۵]
- یادی از روزهای رفته: خاطرات حسن مشرف نفیسی (مشرف الدوله) (1397). تهران: نشر تاریخ ایران[۲۶]
- تجارتخانه صادقی (1399). با همکاری متین صادقی و رقیه آق‌بالازاده‌شللو. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۷]
- نیمۀ پنهان: زنان ایران در آستانۀ قرن بیستم: منتخبی از اسناد عبدالحسین فرمانفرما به انضمام منتخبی از کتابچه مخارج و مواجب ملتزمین رکاب (1399). با همکاری شیوا رضایی، علیرضا نیک نژاد. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۸]
- قاجار، امامقلی‌بن بدیع الزمان (1400). تاریخ قاجاریه. با همکاری علیرضا نیک نژاد. تهران: نشر تاریخ ایران[۲۹]
ترجمه
- دستره، آنت (1363). مس‍ت‍خ‍دم‍ی‍ن ب‍ل‍ژی‍ک‍ی در خدمت دول‍ت ایران (۱۸۹۸ - ۱۹۱۵ م‍ی‍لادی) ب‍راب‍ر (۱۳۳۳ - ۱۳۱۴) [ص‍ح‍ی‍ح: ۱۳۱۶] هجری قمری). تهران: نشر تاریخ ایران[۳۰]
- سفیری، فلوریدا (1364). پلیس جنوب ایران: (اس. پی. آر). با همکاری منصوره جعفری فشارکی. تهران: نشر تاریخ ایران[۳۱]
- سفرنامه آگوست بن‌تان
- ژنرال سمینو در خدمت ایران عصر قاجار
- جنگ هرات (۱۳۲۶-۶۶ ق.)
- زندگی، زمانه و آثار بیهقی
مقاله
منصوره اتحادیه مقالات زیادی در نشریات مختلف به چاپ رسانیده است.
در آثار دیگران
بخش یکم از کتاب سایه‌سار مهربانی: ستایش میلاد و کارنامه دکتر منصوره اتحادیه نظام مافی گفتگوی تاریخ شفاهی با منصوره اتحادیه درباره زندگی ایشان است.
مفاخر
به پاس خدمت‌های ایشان در زمینه تاریخنگاری ایران در 26/4/ 1400 شهرداری تهران خيابان اتحاديه در محدوده منطقه 6 شهرداری تهران واقع در يوسف آباد حد فاصل خيابان ابن سينا تا بيمارستان را به نام استاد دكتر منصوره اتحاديه تغییر داد.[۳۲]
بزرگداشت‌ها
بزرگداشت دکتر منصوره اتحادیه توسط انجمن زنان پژوهشگر تاریخ (1387)
شب منصوره اتحادیه توسط مجله بخارا با همکاری بنیاد فرهنگی اجتماعی ملت، دایرهالعمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و نشر تاریخ (1394)
بزرگداشت دکتر منصوره اتحادیه در خانه کتاب (1396)
منابع
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. صص 19-26.
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. صص 75-79.
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. ص 81.
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. صص 33-36.
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. صص 37-39.
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. ص 58.
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. صص 87-88.
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. صص 82-84.
- ↑ زمانی‌نیا، مصطفی (ویراستار) (1382). سایه‌سار مهربانی. تهران: کتاب سیامک. صص 89.
پیوند به بیرون
نویسنده: حکمت بروجردی