ژاله آموزگار

ژاله آموزگار، زبانشناس برجسته ایرانی

ژاله آموزگار (زاده 12 آذر 1318) استاد (بازنشسته) فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران است.

زندگی‌نامه

دکتر ژاله آموزگار استادتمام رشته فرهنگ و زبان‌های باستانی در دانشگاه تهران است که صاحبنظران این رشته به ایشان، لقب «بزرگ‌بانوی مطالعات ایران‌ِ باستان» را داده‌اند.[۱]

دکتر آموزگار، اسطوره‌شناس، مترجم، نویسنده، پژوهشگر بنیاد فرهنگ ایران، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است و عضویت هیأت مشورتی انجمن ایران‏شناسی فرانسه در ایران و عضویت گروه انتخاب کتاب را در کارنامه پربار خود دارد.

ژاله آموزگار دکترای زبان‌های باستانی خود را از دانشگاه سوربن فرانسه دریافت کرد و با رتبه علمی استادی، عضو هیأت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است. این بانوی پرتلاش عرصه فرهنگ و زبان‌های باستانی، در سال ۱۳۸۵ با بالاترین درجه استادی، بازنشسته شده است. ایران‌‌پژوهان و محققان این حوزه، آموزگار را پیشاهنگ در مطالعات ایران‌باستان، به‌ ویژه بازشناسایی متون پهلوی و اساطیر ایرانی و ادبیات زردشتی می‌دانند و معتقدند که آثار تألیفی و تحقیقی او ابزار کاری برای تدریس و یادگیری هرچه بهتر متون باستانی است که مطالب آن با ساده‌ترین و رساترین زبان، بیان شده است.

با پژوهشی در کارنامه علمی فعالیت‌های دکتر آموزگار می‌توان دریافت که تألیف، ترجمه و نگارش مقاله در باب اساطیر، زبان‌ها و ادیان ایران باستان، متون پهلوی و ادبیات فارسی زرتشتی از جمله مهمترین زمینه‌های کاری دکتر آموزگار است و همکاری با بنیاد فرهنگ ایران را می‌توان نقطه عطف زندگی ایشان محسوب کرد.

آثار و نوشته‌های دکتر آموزگار که برخی با همکاری دکتر تفضلی نوشته شده است، کمک فراوانی به شناخت هرچه بیشتر متون باستانی ایران کرده است. کتاب‌هایی چون زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن و شناخت اساطیر ایران از آن دست کتاب‌هاست که به صورت روشمند و با زبانی ساده و قابل فهم نوشته شده و به‌ عنوان مرجع و منبع موثق مورد استناد بسیاری از محققان و پژوهشگران در این عرصه و به عنوان کتاب درسی در دانشگاه‌های داخلی و خارجی تدریس می‌شود.

مدارج تحصیلی

- ابتدایی و متوسطه، دبیرستان ایراندخت، خوی، تا 1334.

- دیپلم، دبیرستان ایراندخت، تبریز، 1335.

- لیسانس زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، 1338-1335 (فارغ‌التحصیل با رتبه اول).

- دوره دکتری (با بورس شاگردان اول فرهنگ و زبان‌های باستانی)، دانشگاه سوربن، پاریس، فرانسه، 1346-1342/ 1968-1964.

سوابق علمی و اجرایی

- پژوهشگر بنیاد فرهنگ ایران از 1347 تا 1349.

- استادیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران از 1349 تا 1362.

- دانشیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران از 1362 تا 1373.

- استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران از 1373 تا 1385.

- استاد بازنشسته دانشگاه تهران با رتبه 29 استادی 1385.

- استاد گروه فرهنگ و زبا‌ن‌های باستانی دانشكده زبان و ادبیات دانشگاه آزاد تهران (واحد علوم و تحقيقات).

دریافت جوایز و نشان‌های علمی

- جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی 1369.

- جایزه کتاب برگزیده سال دانشگاه‌های کشور 69-1368.

- تقديرنامه رئیس بنیاد ایران‌شناسی 1381.

- مراسم بزرگداشت در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی 1382.

- تقدیرنامه دانشگاه تهران 1382.

- تقدیرنامه از سوی احمد مسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی 1383.

- جایزه کتاب فصل سال 1386 برای کتاب دینکرد پنجم.

- جایزه Lifetime Achievement Award, The International Society for Iranian Studies, 2010/ 1389.

- پراستنادترین نویسندگان مقالات ایرانی در حوزه علوم انسانی (مقالات نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام؛ ISC) 1392.

- نشان فردوسی و تقدیرنامه از سوی علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به پاس تلاش ارزنده و ماندگار در زمينه «اساطير و فرهنگ و زبان‌های باستانی ايران»، دانشگاه فردوسی مشهد، 1395.

- نشان لژیون دونور در سفارت فرانسه در تهران، تیرماه 1395. Juin Légion d'Honneur (Officier), 2016.

- جایزه «سرو ایرانی»، دومین آئین نکوداشت کوشندگان میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، انجمن‌های دانشگاهی و فرهنگی غیردولتی، اسفند 1395.

- پیشکسوت نمونه دانشگاه تهران، 98/9/25.

عضویت در مجامع علمی داخلی و خارجی

- عضو شورای عالی علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. -

- عضو وابسته فرهنگستان زبان ایران، 1386. -

- عضو گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان ایران، 1387.

- عضويت هيئت آئين كتاب و جوايز بنياد موقوفات دكتر محمود افشار.

عضو گروه انتخاب کتاب: Ehsan Yarshater Book Prize for Ancient Iranian Studies.

عضویت در هیئت تحریریه نشریات داخلی

- نامه انسان‌شناسی؛ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

- مطالعات ایرانی؛ نشریه مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان‌های ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

- نامه ایران باستان؛ مجله بین‌المللی مطالعات ایرانی، مرکز نشر دانشگاهی، وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری.

- پیک نور؛ مجله دانشکده ادبیات دانشگاه پیام نور.

- پژوهشنامه ادیان؛ مجله گروه ادیان و عرفان دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.

-  زبان‌شناخت؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

آثار

رساله دکتری

Pahlavi et Persan: études sur la langue et la littérature mazdéennes, de Sar Dar Nasr et le Sar Dar Bondaheš, 1967.

کتاب‌ها

1. کتاب پنجم دینکرد: آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژه‌نامه، متن پهلوی (1388). ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: معین.[۲]
2. زبان، فرهنگ، اسطوره؛ مجموعه مقالات (1390). تهران: معین.[۳]
3. موله، ماریژان (1391). ایران باستان. ترجمه ژاله آموزگار. تهران: توس.[۴]
4. آریانوس، فلاویوس (1393). لشکرکشی اسکندر به ایران. ترجمه همایون صنعتی‌زاده، زیرنظر ژاله آموزگار. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.[۵]
5. اسطوره زندگی زردشت (1394) تألیف ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: چشمه.[۶]
6. تاریخ اساطیری ایران (1395). تهران: سمت، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.[۷]
7. یادگار زریران: متنی حماسی از دوران کهن (1395). تهران: معین.[۸]
8. لوکوک، پیر (1395). کتیبه‌های هخامنشی. ترجمه نازیلا خلخالی؛ زیر نظر ژاله آموزگار. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.[۹]
9. از گذشته‌های ايران (زبان، فرهنگ، اسطوره) (1396). تهران: معين.[۱۰]
10. زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن (1397). تألیف ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: معین.[۱۱]
11. تصحیح و ترجمه سوتکرنسک و ورشت مانسرنسک از دینکرد 9 (1397). احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.[۱۲]
12. واژگان آذری و فارسی در زبان مردم تبریز (1398). یحیی ذکاء. زیرنظر ژاله آموزگار. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و پژوهش‌های ایرانی و اسلامی: مرکز نشر دانشگاهی.[۱۳]
13. مقالات احمد تفضلی (1398). گردآوری ژاله آموزگار. تهران: توس.[۱۴]
14. کریستن‌سن، آرتور (1398). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران، ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: نشر چشمه.[۱۵]
15. ارداویرا‌فنامه (ارداویرازنامه) (1399). تهران: معین: انجمن ایرانشناسی فرانسه.[۱۶]
16. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام (1400). احمد تفضلی؛ به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.[۱۷]
17. مینوی خرد (1400). ترجمه احمد تفضلی؛ به کوشش ژاله آموزگار. تهران: توس.[۱۸]
18. هینلز، جان (1400). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: نشر چشمه.[۱۹]

مقاله‌ها

مجموعه مقالات فارسی دکتر ژاله آموزگار در سایت نورمگز موجود است.[۲۰]همچنین مقالات زیر به قلم ژاله آموزگار در دانشنامه ایرانیکا به نگارش درآمده است:

“Bahrâm-Paždu”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Mazda Pub. -“Čangranhača Nâma”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Mazda Pub.

-“Anushiravna b.Marzban Ravari”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.

-“Congratulation” (pers. Tabrik, šâd- bâš), Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub. -“Cooking in Pahlavi literature”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.

-“Borj- Nāma”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Mazda Pub.

-“La magie de la parole dans la mythologie iranienne’’, Logman, 39, 2003-2004.

-“Paymān’’, the spirit of wisdom [mēnōg xrad], Essay in Memory of Ahmad Tafazzoli Ed. Daryaee, M. Omid salar. 2004, p.32-43.

-“Purdāvud, Ebrāhim”, Encyclopaedia Iranica, Ed.E.Yarshater, Yarshater, Under Publication.

راهنمایی رساله‌های دکتری و کارشناسی ارشد

ژاله آموزگار راهنمایی، مشاوره و داوری رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد متعددی را در دانشگاه تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات و دانشگاه لیون به انجام رسانده است.

بزرگداشت‌ها

ارج‌نامه ژاله آموزگار، ایران‌نامه، به کوشش پروانه پور‌شریعتی و محمد توکلی، دانشگاه تورنتو، سال 29، شماره 2، تابستان 1393/2014.

- جشن‌نامه دکتر ژاله آموزگار، مجله بخارا، شماره 77 و 78، تهران، مهر ـ دی 1389.

- زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر ژاله آموزگار (اسطوره‌شناس و متخصص زبان‌های باستانی)، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، دی 1382.

- کتاب فانوس تابان. مصاحبه تاریخ شفاهی. ژاله آموزگار یگانه. مصاحبه، تدوین و تحقیق پیمانه صالحی. سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1398.

- فیلم حکایت دل؛ آموزگار سخن در اساطیر ایران. اکران اول 98/3/3.

منابع

قنبری، امید (1382). زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر ژاله آموزگار. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

یادداشت‌های دکتر ژاله آموزگار

پیوند به بیرون

1. دانشگاه تهران
2. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
3. پایگاه مجلات تخصصی نور

تدوین: حکمت بروجردی