ارخالق

ارخالق کوتاه

ارخالق/arxāloq / یا /ārxāleq / نیم تنه یا کت جلوباز که روی پیراهن پوشیده می‎‌شد.

ریشه‌شناسی

زن قاجاری با ارخالق آستین بلند، دوره فتحعلیشاه، نقاشی قاجار

زن قاجاری با ارخالق آستین کوتاه، نقاشی قاجار

ارخا /arxā/ (پشت) + لیک /lik/ یا لق /leq/ (علامت نسبت) به معنی پشتک، منسوب به پشت.

انواع

ارخالق یا یل، نیم تنه یا کت بلندی بود که نیمی از بدن را می‌پوشاند و روی پیراهن پوشیده می­‌شد. ارخالق از پارچه نفیس با آستین‌های مثلث‌دار دوخته می‌شد. جلو باز بود و با این که دکمه داشت آن را نمی‌بستند، زیرا می‌خواستند پیراهن و زیورآلاتشان دیده شود. ارخالق دارای سردست‌­های مثلثی یا گلابی شکل بود که به آن سنبوسه می­‌گفتند. معمولا داخل این سنبوسه‌ها را از پارچه‌ای گرانبهاتر از ارخالق انتخاب می­ کردند و دور آن را یراق دوزی، نقده‌دوزی و گلابتون‌دوزی کرده و بر روی ساعد بر می­‌گرداندند. گاهی نیز آن را رها کرده که از آرنج آویزان شود. گاهی این سمبوسه‌ها بسیار بلند بود و تا آرنج می­‌رسید و در آنجا با دکمه پنهانی بسته می­‌شد. این نوع ارخالق را چیگن نامیده و دور تا دور آن را یراق‌دوزی و گلابتون‌دوزی می‌کردند. هرچه یراق پهنای بیشتری داشت اشرافی‌تر به حساب می­‌آمد. طبقات فرودست به جای زری‌دوزی با قیطان‌دوزی آن را تزیین می‌کردند. ارخالق از جمله بالاپوش‌هایی است که در ابیانه و سایر نقاط ایران به عنوان یک بالاپوش سنتی هنوز مورد استفاده قرار می­‌گیرد. این لباس میان زنان و مردان مشترک است و مردان آن را زیر قبا و زنان روی قبا بر تن می‌کردند.

این پوشش از زمان ساسانیان در ایران مورد استفاده قرار گرفته و در طی زمان جنس و رنگ و بلند و کوتاهی آن تغییر کرده و آستین آن از مثلثی به شمشیری تبدیل شده است. در زمان قاجار جنس ارخالق از اطلس پنبه‌دوزی شده بود. امروزه قشقاییان از این لباس استفاده می‌کنند.