کلثوم‌ننه

کلثوم ننه یا عقایدالنساء نام کتابي طنزآمیز و انتقادی اثر آقاجمـال خوانسـاری ( وفات 1125ق.) از فقیهـان دورۀ صفویّه است. کلثوم ننه در نقـد دینـداری عامیانـه و باورهـای خرافـي رایـج میـان زنـان و قدیمی ترین سند مکتوب دربارۀ اخلاق و آداب و رسوم زنان عامي ایـران اسـت .[۱]

عناوین

عناوین رساله به ترتیب زیر است:

مقدمه : در بیان اسامی علما و فضلا و فضیلت ایشان

باب اول :در بیان وضو و غسل و تیمم

باب دوم : دربیان اوقاتی كه نماز ساقط و ترك آن واجب است

باب سوم : در بیان روزه

باب چهارم : در بیان نكاح

باب پنجم : در بیان احکام شب زفاف

باب ششم : در بیان زائیدن زائو و اعمال و متعلقات

باب هفتم : در بیان حمام رفتن

باب هشتم: در بیان سازها و افعال آنها

باب نهم: در بیان معاشرت زنان با شوهران خود

باب دهم: در بیان مطبوخاتی که به نذر واجب میشود

باب یازدهم: در بیان تعویذ و چشم زخم

باب دوازدهم: در بیان اقسام محرم و نامحرم

باب سیزدهم: در بیان استجابت دعای زنان

باب چهاردهم: در بیان آمدن مهمان به خانه و بیرون رفتن و متعلقات آن

باب پانزدهم: در بیان صیغه خواهرخواندگی

باب شانزدهم: دربیان چیزهایی که بعد از خواهر خواندگی برای یکدیگر فرستند

خاتمه کتاب: در بیان ادعیه و اذکار متفرقه و آداب کثیرالمنفعه

درباره نویسنده

عقایدالنّساء یا کلثوم ننه نوشـتة آقاجَمـالِ خوانْسـاری یـا آقاجمـال اصـفهاني (1125ق.) محدّث، اصولي، حکیم، متکلّم و فقیه فرزند آقاحسین خوانساری است. وی در خوانسار زاده شد، در اصفهان زیست و همانجا درسال 1125 ق. درگذشت و در تخته فولاد به خاک سپرده شـد . در حـوزۀ علمیّة اصفهان نزد پدرش، آقاحسین محقّـق خوانسـاری و دایـي خـود، مـلا محمّـدباقر محقّـق سبزواری و ملا محمّدتقي مجلسي درس خواند. سـپس در همان حوزه بـه تدریس معقول و منقول پرداخت. آقاجمال از علمای طـراز اوّل و مدرّسـان برجسـتة آن دوران اصـفهان بـود، بـه گونه ای که در زمان خود ریاست حـوزۀ تـدریس اصـفهان را بـه عهـده داشـت .

آقاجمال جز عقایدالنّساء یا کلثوم ننه آثار بسیاری دارد. [۲] اما آنچه باعث شهرت و شناخت همگاني وی شـده، ابتکـار عمـل او در تـألیف کلثوم ننه است. قاجمال کتابهای بسیاری در علوم دیني و فقه نوشـته اسـت، ولي در کمتر منبعي کتاب عقایدالنّساء جزء آثار او ذکر شده است و ظاهراً خود او نیـز نـامش را بر کتاب ننوشته است که به نظر علي بلوکباشي شاید دلیل آن شهرت او در فقه و اصـول و مرجـع تقلیـد بـودنش و همچنین بي ارزش بودن چنین کتابي نزد مردم آن زمان باشد. نخستین کسي که از کتاب آقاجمال یاد کرده میرزا محمّدعلي اصفهاني نویسندۀ تـذکرۀ یخچالیـه اسـت .

نسخ کتاب

از کتاب کلثوم ننه نسخه های مختلف، خطي، سنگي و چاپي در دست است. این کتاب سالهای در ۱۲۹۵ ق و ۱۳۱۴ ق به چاپ سنگی رسید. همچنین در مجله کتب هفته شماره 17-18 به اهتمام علی بلوکباشی به چاپ رسیده است.امحمود کتیرایي ایـن کتاب را تصـحیح و در سال1349 به همراه مرآت البُلَها چاپ کرد. کلثوم ننه با طرحهای بیـژن اسـدی پـور در سال 1362 چاپ و منتشر شد. بهرام چوبینه نیز ترجمه ای از همین کتاب را در سـال 1378( انتشـارات آزاده سپهری، کلن ، آلمان) به چاپ رسانده است. ج. اتکینسـن(Atkinson. J )عقایدالنّسـاء را در سال 1971 میلادی(1350ش.) در لندن به زبان انگلیسی انتشار داد [۳] و در سال1832در پاریس به زبان فرانسه به همّـت تونلیه(Thonnelier. J) ترجمه و چاپ شـده اسـت. ترجمـة ترکـي آن در تبریـز بـا عنـوان کتاب تفریحنامة کلثوم ننه و احوالات زینب پاشا در کتابفروشي فردوسي و بدون تاریخ به چاپ رسـید.