چادر
تعریف
چادر پارچه ای است مستطیل یا نیم دایره که سراسر بدن زنان را می پوشاند.
تاریخچه
پیش از اسلام
این پوشش ایرانی برای اولین بار در دوره هخامنشیها گزارش شده است. در مهر ظریف و زیبایی که در موزه لوور فرانسه قرار دارد ملکهای با لباس و تاج و چادر زنان هخامنشی بر مسند شاهانه تکیه زده است. در یک اثر از ابنیه ارگیلی در شمال غربی آناتولی زنان را سوار بر اسب به تصویر کشیده و پوششی مانند چادر بر سر آنها دیده میشود. در دوران اشکانیان نیز این پوشش دیده میشود. زنان اشکانی در پوشش سر و استفاده از چادر بسیار پیشرفته تر از هخامنشیان بودند. آنها پارچه ای را مانند شنل از روی دوشهای خود میآویختند یا آن را روی کلاه عمامه وار خود که تقریبا یشتر موهایشان را میپوشاند میانداختند و آن را به صفحه ای فلزی و نقش دار در روی شانه یا سینه بند میکردند. برای ساسانیان چادر از عناصر مهم پوشش سر و تن بوده است . گاهی آن را مانند زنان روستایی دور کمر یا باسن میبستند یا مانند بالاپوش روی دوش خود میانداختند. کوزه موجود در موزه آرمیتاژ تصویر زنی را نشان میدهدکه چادری را بر روی باسن بسته است. بلندی چادر تا وسط پا میرسید.
پس از اسلام
«شوذر» معرب واژه چادر است که پس از اسلام مصطلح شد. در دوره اولیه اسلامی و پس از آن یعنی در دوران تمام حکومتهای ایرانی از طاهریان تا ایلخانیان چادرهای زنان به رنگهای زرد و سفید و آبی و سیاه بود. در این دوره همراه چادر از [روبنده] های ابریشمی نیز استفاده میشده است . مینیاتوری در یکی از نسخه های قدیمی موزه ملی پاریس ترکان خاتون مادر سلطان محمد خوارزمشاه را نشان میدهد که در آن دو زن یکی با چادر سفید و دیگری با مقنعه و چادر سیاه نقاشی شده اند. در دوره صفویان چادر بیشتر به رنگ سفید بوده و در دوره های افشاریه و زندیه در سفرنامههای اروپاییان از چادرسفید، سیاه یا بنفش به همراه بندی که در قسمت سر آن را نگه میداشته یاد شده است. در دوره قاجاریه هم پوشش اصلی زنان در خارج از خانه چادر بوده است. در دوران پهلوی اول چادر نشانه تحجر به شمار آمد و سرکردن « از طرف دولت ممنوع اعلام شد. پس از انقلاب اسلامی چادر یکی از پوششهای اصلی زنان ایرانی و به شمار آمد و حجاب برتر خوانده شد.
انواع
چادر بر حسب پارچه و مدل و نحوه دوخت آن انواع گوناگونی داشته و دارد.
انواع چادر در گذشته
آنچه در پیش از اسلام به چادر معروف بوده سراندازی مستطیل شکل بوده که سر تا پا را فرا میگرفته است. اما پس از اسلام چادر اشکال دیگری به خود گرفت، هرچند همچنان پوششی سراسری بود. جنس و رنگ آن نیز برحسب هر دوران متفاوت بود. چادر نماز معمولا از جنس چیت، کرباس، مخمل، اطلس، بود و یا چادر کرباس چهار خانه به رنگهای آبی و قهوهای که آن را چادر شب مینامیدند. نوع دیگر چادر سیاه یا بنفش ریشه دار کتانی یا ابریشمی بود که در یزد بافته میشد و بسیار بادوام بود و زنان اشراف اطراف آن را گلابتون دوزی و حاشیه نقرهای تزئین میکردند. بعدها این نوع حاشیه دوزی منسوخ شد و به جای آن روی سر را به عرض دو سانتی متر به رنگهای آبی، قهوه ای و سفید حاشیه دوزی میکردند. زمانی جلوی چادر مشکی بندی انداخته و هنگام سرکردن چادر بند را پشت گردن میانداختند. بعدها بند را در قسمت جلوی چادر میدوختند و دوسر آن را آزاد میگذاشتند که هنگام سرکردن چادر آن را در پشت کمر محکم میکردند. چادرهای عبایی که از بغداد میآوردند بسیار گرانبها ومخصوص اشراف بود. چادر ساده، چادر قجری و عبا از انواع دوخت چادر در گذشته بود که امروزه نیز متداول است.
انواع چادر در زمان حال
در سالهای اخیر مدلهای زیادی برای چادر طراحی شده اند. هدف از طراحی همه این مدلها آن است که چادر حجاب راحتتری شود و دستها آزاد باشد. در هرکدام تلاش شده عیبهای مدلهای قبلی برطرف شود. به طور کلی میتوان این چادرها را به سه دسته اصلی تقسیم کرد. دسته اول از الگوها تغییرات و برشهایی هستند که بر روی همان چادر ساده نیم دایره ایجاد شدهاند تا دستها برای استفاده آزاد باشند. مهمترین این چادرها عبارتند از چادر دانشجویی، چادر ملی، ملائک، جلابیب و ... . دسته دوم از این الگوها تغییراتی است که روی چادر اصیل عربی یا عبا انجام گرفته و که معروفترین آنها عبارتند از چادرهای لبنان، صدفی، اماراتی، بحرینی . دسته سوم در حقیقت مانتوهای گشادی هستندکه پارچه ای برای حجاب سر به آنها متصل شده است. از این گروه میتوان به چادر مریم، چادر شالی، چادر مارال، چادر شنلی یا چادر عقد اشاره کرد.
چادر ساده ایرانی
اولین و معروف ترین چادر که از یک قواره پارچه یعنی بین 4 تا 6 متر بسته به قد افراد با عرض ۱۱۵- ۱۱۰ سانتیمتر به صورت دو تکه و تقریبا به شکل نیم دایره (در اصطلاح کله قندی) دوخته میشود. این نوع چادر در صورتی که رنگی و نخی باشد چادر نماز نامیده میشود و به همراه مقنعه برای نماز و یا به تنهایی به عنوان حجاب در منزل استفاده میشود. البته هنوز در روستاها و شهرستانهای کوچک چادر رنگی برای حجاب بیرون از منزل هم کاربرد دارد. چادر رنگی مجلسی که در مهمانیها و عروسیها مورد استفاده قرار میگیرد معمولا از جنس ابریشم، حریر یا کرپ و مانند آن است. چادر مشکی در بیرون از خانه کاربرد دارد و از جنسهای کرپ، حریر، کریستال و مانند آن دوخته میشود. این پارچه های چادری یا سادهاند و یا از خود طرحهایی دارند. بعضی از خانمها برای اینکه چادر روی سر بماند به آن کش می دوزند.
چادر دانشجویی
این چادر در سال 1378 توسط خانم منظره عراقی از روی چادر ساده طراحی شد، با این تفاوت که برای بیرون آوردن دستها شکاف هایی در نظر گرفته شده که میتوان بدون به هم زدن فرم چادر، به راحتی از دو دست برای انجام کارهای خود استفاده کرد. عیب چادر دانشجویی این است که سنگینی چادر به دلیل کله قندی بودن سر آن برروی سر و شانه فرد میافتد.
چادر ملی
چادر ملی بوسیله خانم جنابی طراحی شد و برگرفته از چادر ساده ایرانی است، با این تفاوت که دارای آستینهایی برای بیرون آوردن دستها میباشد، در بعضی مدلهای آن، آستین از آرنج به پایین است. آستین میتواند کلوش یا راسته باشد که معمولاً با حریر یا نوار و یا منجوق‌دوزی تزئین میشود. جلوی چادر میتواند باز باشد و یا به وسیله‌ی زیپ و دکمه مخفی بسته شود. چادر ملی معایبی مثل داشتن کشش هنگام پوشیدن چادر و یا پخش نشدن سنگینی چادر در تمام قسمتهای آن را دارد.
چادر کمری
چادر کمری یا قاجاری یکی از قدیمترین مدلهای چادر در ایران است که در دوران حکومت قاجاریه رواج داشته است و با روبنده پوشیده میشده است. این چادر مانند پیراهن از سر پوشیده میشود و از پشت یک‌سره است، ولی از جلو دو تکه به نظر می‌رسد و با کمربندی از پشت گره می‌خورد. از همین رو سنگینی چادر گرفته میشود. قسمت بالایی که دسته‌های چادر است با کش روی سر ثابت شده و بلندی آن تا زانو می‌رسد. اگر شخص رو بگیرد، دو تکه بودن آن مشخص نمی‌شود.
چادر حسنا
این چادر با بهرهگیری از چادر قجری توسط زهرا نیلچی زاده در سال 1381 طراحی شده است. تفاوت آن با چادر قجری این است که دسته های بلندتری دارد و دارای یک مقنعه آستین دار است که همراه آن پوشیده میشود.
چادر شال دار
چادرهای شالدار شبیه مانتو هستند که به آن شال دوخته شده و به وسیله‌ی زیپ مخفی بسته میشود. شال میتواند بلند یا کوتاه باشد. در مدل شال بلند، بلندی شال تا مچ پا ادامه دارد و در مدل شال کوتاه، بلندی شال تا آرنج دست می باشد.
چادر مریم
یکی از انواع چادرهای شالدار است که توسط منظره عراقی طراحی شد و حسن آن این است که دیگر سنگینی چادر روی سر و شانههای فرد نیست، بلکه سنگینی در کل چادر پخش می شود.
چادر اماراتی
چادر اماراتی همانگونه که از نامش مشخص است یکی از انواع چادرهای عربی می باشد، با این تفاوت که به دلیل داشتن آستینهای ۴۰ سانیمتری نسبت به دیگر مدل های عربی، اندامی تر است. جلوی این چادر به صورت باز طراحی شده و می توان آن را بنا به سلیقه های مختلف با زیپ و یا انواع دکمه بست.
چادر لبنانی
این چادر آستین ندارد، بلکه جایی برای بیرون آوردن دستها روی چادر ایجاد شده و یک مچ ۱۰ سانتی متری به آن دوخته شده است، با کش روی سر می‌ایستد و جلوی آن به صورت مورب یعنی چپ و راست بسته میشود، به این صورت که به لبه‌ی طرف راست کش به اندازه‌ی مچ دوخته میشود که به دست چپ انداخته میشود و سمت چپ چادر در پهلوی راست نگه داشته میشود. چادر از زیر چانه و روی سینه به وسیله‌ی یک دکمه بسته میشود. امتیاز آن این است که کاملا پوشیده است و میتوان زیر آن هر لباسی پوشید.
چادر صدفی لبنانی
مدل کلی آن شبیه لبنانی است، با این تفاوت که در بالای سر آن مقنعه‌ای است و چانه دارد و از جلو زیپ می‌خورد.
چادر حجازی در این مدل، آستین را واضح‌تر میتوان دید، زیرا شکل معمولی دارد و از زیر بغل برش می‌خورد. همانند چادر لبنانی مورب بسته میشود.
چادر عبایی یا جده
این مدل چادر از اصیل ترین چادرهای عربی است که در میان اعراب به عبا معروف است، عبا پارچه بیشتری نسبت به چادر میبرد و همین امر باعث عریض شدن این مدل می گردد .
چادر مارال
منظره عراقی با ایده گرفتن از الگوی چادر عربی چادر مارال را طراحی کرد. چادر مارال همان عبای عربی است، ولی به جای اینکه روی سر قرار بگیرد روی شانه قرار گرفته و یک شال با دو دکمه از بالا به پشت شانهها وصل شده است.
جلابیب
فاطمه کریمی زاده معلم حفظ قرآن در سال 1385 چادر جدیدی را به نام «جلابیب» طراحی کرد. او نام جلابیب را از آیه 59 سوره مبارکه احزاب گرفت. جلابیب بر خلاف برخی مدلهای جدید چادر اندامی و چسبان نیست و حتی فاصله بین دست و بدن توسط آستین مخفی که دارای آستین ساق دست و آستین زمستانی است، مشخص نیست. این چادر طوری طراحی شده که نیاز به سرکردن روسری یا مقنعه و پوشیدن مانتوو ساق دست ندارد و خودش به تنهایی حجاب کاملی است. جلابیب دارای یک شبه مقنعه است که کاملا به چادر دوخته شده است. به گفته طراح این چادر، 14 ویژگی در این مدل وجود دارد که آن را از مدلهای چادر دیگر ممتاز میکند، از جمله اینکه یک آستین زمستانی در چادر تعبیه شده که کمی آزادتر است و این امکان را می دهد که در فصل سرد سال، بتوان لباس ضخیمی زیر چادر پوشید. جیبهای مخفی داخل چادر طراحی شده و زیپی که در فاصله بین مقنعه و چادر قرار دارد.
چادر نماز
چادری است که برای نماز یا اِحرام استفاده میشود. این چادرها عموما از پارچه های سفید ساده و یا پارچه های نخی(تترون، متقال، چلوار یا کدری) گلدار معمولا زمینه سفید تهیه میشوند و به آنها اصطلاحا پارچه چادرنمازی گفته میشود. چادر نماز یا دوخت چادر ساده را دارد و به همراه مقنعه یا بدون آن برای نماز استفاده میشود و یا به صورت چادر گردنی یا چادر مقنعه سرخود دوخته میشود.
چادر گردنی
از انواع چادرهای نماز و اِحرام است که از دو تکه پارچه مستطیل شکل دوخته شده و شکل کیسه دارد. مستطیل پایینی کاملا بسته و مستطیل بالایی جلو باز است به طوریکه دستها را میتوان از آن بیرون آورد. یک نوار پهن به درز وسط جلو دوخته میشود و در هنگام سر کردن دور گردن میافتد. این نوع چادر را به همراه مقنعه سر میکنند.
چادر مقنعه سرخود
این چادر که عموما برای نماز و احرام استفاده میشود همان چادر ساده است که جلوی آن دوخته شده و در قسمت صورت مانند مقنعه چانه دارد. به علاوه با کش یا بند به پشت سر بسته میشود.
منابع
ضیاءپور، جلیل (1347). پوشاک زنان ایران از کهن ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر
غیبی، مهرآسا (1384). هشت هزارسال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
مونسی سرخه
روستا، معصومه