دارالمعلمات

دارالمعلمات اولین مدرسه تربیت معلم دخترانه بود که در سال 1297 تاسیس شد.

تاریخچه

در سال 1297 آگهی کوچکی در روزنامه های وقت به چشم خورد که معلوم داشت که وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه (وزارت آموزش و پرورش) می خواهد یک دارالمعلمات و ده مدرسه ابتدایی دخترانه باز کند. در این تاریخ دوازده سال از بنیان گذاشتن مدارس دخترانه می گذشت.

کابینه وثوق الدوله بر سرکار و نصیرالدوله وزیر فرهنگ بود محل دارالمعلمات خیابان یوسف آباد مقابل خیابان پاریس یعنی مدرسه فرانکو پرسان معین شد.

نصیرالدوله وزیر فرهنگ وقتی تصمیم به گشودن مدرسه دخترانه گرفت اداره تعلیمات نسوان یعنی ده مدرسه ابتدایی و یک دارالمعلمات را به مؤدب الملک که شایستگی و تجربه داشت واگذار کرد. سال اول سی نفر شاگرد که دارای تصدیقنامه ابتدایی بودند جهت تحصیل علوم تعلیم و تربیت و آموزگاری پذیرفتند. معلمان دبستانهای دخترانه هم هفته ای یکبار در سالن آنجا حضور یافته روش تعلیم و تربیت فرا می گرفتند. شخص مؤدب الملک و فاضل فقیه الملک تدریس آموزش و پرورش را برعهده داشتند.

.در اواخر جنگ جهانی اول در سال 1336ق/1297ش دولت برای اولین بار اقدام به تربیت معلم زن کرد و دارالمعلمات در تهران تأسیس شد. در این آموزشگاه محصلان با تصدیق نامه ابتدایی می توانستند به دوره متوسطه راه یابند. آموزگاران دبستانها نیز هفته ای یکبار در کلاسهای مخصوص تعلیم و تربیت این مرکز شرکت می کردند. دوره تحصیلات دارالمعلمات پنج سال بود که در سالهای آخر اصول تعلیم و تربیت به محصلان تعلیم داده می شد و پس از اتمام سه سال تحصیل به آنان تصدیق نامه سه ساله متوسطه اعطا می گردید. قسمت دوم دو سال طول می کشید و طی آن شاگردان را برای معلمی آماده می کردند و در این بین شاگردان به منظور آموزش عملی در مدرسه تدریسی می نمودند. بعد از اتمام این دوره به فارغ التحصیلان مدرک دیپلم داده می شد. مواد درسی این مرکز شامل تاریخ، جغرافیا، فیزیک، شیمی، ریاضیات، فارسی، عربی، تاریخ طبیعی، حفظ الصحه و برخی مواد درسی دیگر بود. مراکز تربیت معلم با تصویب قانون آن در سال 1313 ش از گسترش و سامان بیشتری برخوردار شد.

مدیران

در بدو تأسیس، اداره دارالمعلمات به مودب الملک مدیر فرانکوپرسان واگذار شد. دارالمعلمات در 1300 شمسی از فرانکوپرسان جدا شد و فصیح الملوک مهام به مدیریت دارالمعلمات تعیین گردید.در سال 1303ش. سیدمحمد حجت مدیر سابق مدرسه سلطانی بعد از منحل شدن مدرسه مذکور به سمت ریاست مدرسه دارالمعلمات نایل شد. در سال 1307 ش. آندره هس فرانسوی به عنوان مدیر مدرسه دارالمعلمات انتخاب شد. در سال 1304 ش، زمانی که عیسی صدیق رئیس تعلیمات نسوان شد بانویی فرانسوی به نام هلن هس را برای اداره امور دارالمعلمات تعیین کرد. او تغییرات مهمی در روش تدریس و مواد آموزشی به عمل آورد و دروس تدبیر منزل و تعلیم و تربیت و روانشناسی کودک را به مواد درسی اضافه نمود و خود به تدریس آنها پرداخت. بدرالملوک بامداد ناظم دبیرستان و مترجم هلن هس بود و کتابهایی که هلن هس تدریس می کرد را او به فارسی ترجمه می نمود. از جمله این کتابها تدبیر منزل و اخلاق و آداب معاشرت بود که بعدها چاپ و منتشر شد. در سال 1311 ش هاجر تربیت پس از بازگشت به تهران به سبب تجربیاتی که در خدمت به فرهنگ آذربایجان کرده بود به ریاست دارالمعلمات برگزیده شد. پس از آن دارالمعلمات به دانشسرای مقدماتی تغییر نام یافت.

در این مدارس محصلان دارای تصدیق نامه ابتدایی می توانستند به دوره متوسطه راه یابند.

بودجه

براساس اسناد، عایدی مدرسه دارالمعلمات در سالهای 1298 و 1299 هم به صورت شهریه از شاگردهای غیردولتی و هم از طریق وزارت معارف، به اسم مدرسه فرانکوپرسان تأمین می شد.در این مدرسه برخی از محصلان با پرداخت شهریه و برخی دیگر به طور رایگان به تحصیل می پرداختند. در سال 1304ش. تعداد 96 نفر از شاگردان این مدرسه به طور رایگان تحصیل می کردند و 14 نفر شهریه می پرداختند.

دروس و معلمان

در این مدرسه با همان سبک و سیاق مدرسه فرانکوپرسان معلمین مسن و باتجربه ای مشغول به تدریس شدند. دروس تدریس شده و معلمین آن عبارت بودند از:

معلمه های زبان فرانسه: مادام ولر، مادام استلا و ژوزفین؛ معلم ریاضی: میرزا اسدالله خان و صدیقه نجم آبادی (شیردل)؛ معلم و معلمه فیزیک و شیمی: دکتر محمدخان شیمی و بتول خانم ف؛ معلم و معلمه فارسی و عربی: آقای فاضل خراسانی و خانم خانمهای دانشور و مریم خانم برافروخته. معلم مشاقی: میرزا غلامرضا خان خوشنویس؛ معلم پداگوژی: فقیه الملک؛ معلمه تاریخ و حفظ الصحه: نصرت الملوک گل سرخی؛ معلمه نقاشی و نقشه کشی: فرح الزمان کاوسی و معلمه خیاطی: بتول ف (معلمه فیزیک و شیمی)؛ مدیر مدرسه: مؤدب الملک و ناظمه: مادام ولر. یکی از مهمترین دروسی که به آن توجه زیادی می شد پداگوژی بود که در دو قسمت اخلاق برای سالهای اول تا سوم و پداگوژی یا تعلیم و تربیت برای سالهای چهارم و پنجم در نظر گرفته شده بود. یکی از معلمین مدرسه فاضل مردی نابینا بود که در زبان فرانسه و عربی استاد بود و تمام قرآن را از برداشت و به علت نابینایی مزاحمتی از لحاظ حجاب برای دختران نداشت به همین دلیل تمام عمر در مدارس دخترانه تدریس کرد.

دوره تحصیل

با توجه به اسناد، دوره تحصیل در دارالمعلمات پنج سال بوده است که در سالهای اول تا سوم دروس مقطع متوسطه و در سالهای چهارم و پنجم اصول تعلیم و تربیت را فرا می گرفتند. علی اصغر حکمت نیز در بیان شیوه تحصیل در دارالمعلمات می نویسد: دوره سه ساله اول دارالمعلمات به دو قسمت تقسیم می شد. قسمت اول سه سال متوسطه که مطابق برنامه مدارس متوسطه اناث تدریس می شد و شرط ورود به آن داشتن تحصیلات ابتدایی بود. قسمت دوم، دو سال بود و در آنجا شاگردان را برای معلمی حاضر می نمودند. شرط ورود در این قسمت نیز داشتن تصدیقنامه سه ساله متوسطه بود و پس از انجام امتحانات و اتمام دوره حاضر، دختران دانش آموخته موفق به اخذ دیپلم می شدند. همچنین تا سال 1304 ش. که هنوز مدرسه متوسطه شش ساله برای دختران تأسیس نشده بود، فارغ التحصیلان مدرسه دارالمعلمات دروس مربوط به دوره ابتدایی را در همان مدرسه تدریس می کردند.

فارغ التحصیلان

بدرالملوک فردوسی، فرح انگیز عهدیه، عذرا مشیری، خان آغاقمشه، صغری راد، محترم اخوی، بدرالدوله قاجار، مرضیه توفیق، شاهزاده ندیمی، زری شکوه، توران تیموری، کبری جاریونی، گلی شکوه، صدیقه ریاضی، سعیده قزلباش و مریم راد از جمله فارغ التحصیلان سال 1306 و 1307 و دارای تصدیقنامه رسمی متوسطه دارالمعلمات بودند.از جمله فارغ التحصیلان دارالمعلمات در آن زمان فصیح الملوک مهام و درخشنده فسا بودند که به عنوان بازرس مدارس ابتدایی استخدام شدند.

مراکز شهرستانی

دارالمعلمات اصفهان در سال 1308ش. با مشکلات فراوان، با افزودن یک کلاس متوسطه به دبستانی دخترانه ایجاد شده بود که به تدریج توسعه یافته و در سال 1313 ش. به مدیریت عفت سهرابی یک کلاس چهارم متوسطه نیز در آن دایر گردید. سرانجام در سال 1314 به صورت یک دبیرستان کامل درآمده و در سال 1316 به جای کلاسهای چهارم و پنجم دو کلاس دانشسرای مقدماتی دختران نیز در آن تأسیس شده و دانشسرای دختران نامیده شد. یکی دیگر از مراکزی که علیرغم مشکلات، در آن دارالمعلمات تأسیس شد، دارالمعلمات تبریز بود که در سال 1305 ش. توسط محمدعلی تربیت رئیس وقت معارف آذربایجان تأسیس شد. این مرکز بنای کوچکی بود و در سال 1313 عملیات ساختمانی در آن صورت گرفت و در همان سال توسط علی اصغر حکمت افتتاح و پس از ایجاد تحولاتی در نحوه فعالیت، به دانشسرای دختران تبریز تبدیل شد.

در ۲۹ بهمن ۱۳۱۲ علی‌اصغر حکمت کفیل (سرپرست) وزارت معارف لایحه‌ای در مجلس شورای ملی به شور گذاشت تا برای برپایی ۲۵ «دارالمعلمین و دارالمعلمات» در سراسر کشور بودجه تأمین کند.[۱] در قانون مذکور برای فارغ التحصیل های دانشسراهای مقدماتی و دانشسرای عالی و در قانون تأسیس دانشگاه تهران برای دانشیاران طرز استخدام و ده درجه خدمت و ترتیب ارتقاء و بازنشستگی پیش بینی شد.طبق تصمیم شورای عالی فرهنگ مورخ دی ماه 1333 از آغاز سال تحصیلی 1334-1335 دبیرستان به دو دوره سه ساله تقسیم شد. سه ساله اول برای تمام دانش آموزان یکی بود ولی از سال چهارم تحصیلات به چند شعبه تقسیم می شد: ادبی، ریاضی، طبیعی، کشاورزی، حرفه ای، خانه داری (برای دختران)، بازرگانی و امور دفتری. کسانی که دوره دبیرستان را به پایان رسانند و مستعد باشند وارد مدارس عالی می شوند که مهمترین آنها عبارت است از دانشگاه تهران و تبریز و شیراز و مشهد و اصفهان و گندی شاپور اهواز، دانشسرای عالی تهران، دانشکده صنعتی، هنرسرای عالیآنها عبارت است از دانشگاه تهران و تبریز و شیراز و مشهد و اصفهان و گندی شاپور اهواز، دانشسرای عالی تهران، دانشکده صنعتی، هنرسرای عالیآنها عبارت است از دانشگاه تهران و تبریز و شیراز و مشهد و اصفهان و گندی شاپور اهواز، دانشسرای عالی تهران، دانشکده صنعتی، هنرسرای عالی، دانشسرای عالی صنعتی، دانشکده افسری، آموزشگاه عالی پست و تلگراف، دانشکده افسری شهربانی، آموزشگاه عالی نفت آبادان و نظیر آن.

دبیر در دانشسرای عالی تربیت می شد. هر سال نیز عده ای از دارندگان لیسانس از دانشگاه تهران و شهرستانها با پایه سه اداری به معلمی دبیرستانها منصوب می شد. دانشسرای عالی به موجب قانون آذر 1338 مستقل شد و زیرنظر فرهنگ اداره شد. شرط ورود داشتن گواهی نامه متوسطه کامل و توفیق در امتحانات مسابقه است. رشته های تحصیلی عبارت بود از زبان و ادبیات فارسی، فلسفه و علوم تربیتی، آموزش ابتدایی، تاریخ و جغرافیا، زبان خارجه، علوم ریاضی، علوم طبیعی، فیزیک و شیمی، خانه داری، تربیت بدنی. هر دانشجو علاوه بر رشته تخصصی باید علوم تربیتی (روان شناسی تاریخ فرهنگ ایران و اروپا، جامعه شناسی، اصول تعلیم و تربیت) را نیز می آموخت و به دبیری می پرداخت. فارغ التحصیلان دانشسرای عالی با رتبه دبیری به خدمت مشغول می شدند. وزارت فرهنگ به موجب تصویبنامه ی هیئت وزیران در 26 مرداد 1342 اقدام به ایجاد مؤسسه ای به نام سازمان تربیت معلم و تحقیقات تربیتی به جای دانشسرای عالی نمود. در این مؤسسه کسانی برای آماده شدن جهت دبیری پذیرفته می شدند که در رشته های موردنیاز دبیرستانها دارای درجه لیسانس بودند. برنامه تحصیلات آنها ظاهراً در حدود برنامه دوره فوق لیسانس بوده است.

کسانی که درجه لیسانس در علوم و فنون و ادبیات داشتند چنانچه در مدت یکسال تحصیل در دوره فوق لیسانس دانشسرای عالی یا دانشکده ادبیات تهران تحصیل می کردند دانشنامه معلمی می گرفتند و با پایه دو دبیری وارد خدمت می شدند. دروس فوق لیسانس عبارت بودند از علوم تربیتی و دروس مربوط به رشته تخصصی.

دانشسرای عالی که تربیت دبیر را برعهده داشت به موجب ماده دوم قانون تأسیس دانشگاه به تصویب وزیر فرهنگ ضمیمه دانشگاه بود ولی به موجب قانون سازمان و استقلال دانشسرای عالی مصوب 13 آذر 1338 تحت نظر مستقیم وزیر فرهنگ قرار گرفت.

***در حال تکمیل