شیرین بیانی
شیرین بیانی (زاده ۱۱ مرداد ۱۳۱۷) تاریخ‌نگار، پژوهشگر، استاد دانشگاه و نویسنده ایرانی است. او در تاریخ دوره مغول تخصص دارد.
زندگی‌نامه
شیرین بیانی زاده 11 مرداد 1317 در تهران متولد شد. پدرش خانبابا بیانی نویسنده، استاد دانشگاه، مورخ، مترجم و بنیانگذار دانشگاه تبریز است. مادرش ملکه ملکزاده (بیانی)، محقق، نقاش، باستان‌شناس و اولین سکه‌شناس ایرانی، نوه میرزا نصرالله ملک‌المتکمین از واعظان معروف مشروطه‌خواه بود. شیرین در سال 1345 با محمدعلی اسلامی ندوشن ازدواج کرد و صاحب دو پسر شد.[۱]
تحصیلات
شیرین تحصیلات ابتدایی را در دبستان منوچهری و تحصیلات متوسطه را تا سال نهم در دبیرستان ژاندارک گذراند و به زبان فرانسه مسلط شد. او پس از کلاس نهم به دبیرستان انوشیروان دادگر رفت و با کسب رتبه اول در رشته ادبی، دوره دبیرستان را به اتمام رساند.[۱]
بیانی به نظم و دقت بسیار اهمیت می‌داد. او خود را حاصل سه کانون معرفت شامل: مهر، هنر و دانش می‌داند: اول خانواده، دوم موزه ایران باستان و سوم دانشگاه تهران.[۲] موزه ایران باستان ـ محل کار مادرش، ملکه ملکزاده (بیانی) ـ بود که بسیاری از روزهای کودکی‌اش را در کنار مادرش در آنجا گذراند. اما دانشگاه تهران که محل کار پدرش و دیگر اعضای خانواده (مادرش و عمویش) بود و سپس درس خواندن او در این محیط که سبب دلبستگی بیانی به دانشگاه شد، چنانکه دانشگاه تهران را خانه دوم خود تصور می‌کرد.[۳]
شیرین در سال 1336 برای تحصیل در رشته تاریخ وارد دانشگاه تهران شد و از محضر اساتیدی چون دکتر بهمنش، دکتر بینا، دکتر شیبانی، علی اصغر شمیم، دکتر محمدحسن گنجی استفاده کرد. او دوره کارشناسی را پس از سه سال با رتبه اول به اتمام رساند. در سال 1339 عازم فرانسه شد تا در دانشگاه سوربن نزد پروفسور کلود کائن تحصیلات خود را ادامه دهد. پروفسور کائن که با پدر و مادر شیرین بیانی آشنایی داشت تحقیق درباره تاریخ آل جلایر را که تا آن زمان پژوهش مستندی درباره آن انجام نگرفته بود برای رساله دکتری به وی پیشنهاد داد. بیانی در آن دوران همچنین از محضر پروفسور ژان اوبَن بهره برد. وی سرانجام در سال 1342 با بهترین نمره موفق به اخذ مدرک دکتری شد.[۴]
فعالیت‌های شغلی
شیرین در پانزده سالگی اولین کتابش را با عنوان میهمانخانه آنژ گاردین اثر کنتس دوسگور از معروف‌ترین داستان‌نویسان کودک فرانسه ترجمه کرد که با مقدمه دکتر خانلری به چاپ رسید. دکتر خانلری در مقدمه این کتاب در خصوص شیرین بیانی نوشت:
شاید این مترجم صاحب ذوق و خردسال امروز، نویسنده زبردست فردا باشد.
شیرین بیانی در سال 1342 پس از بازگشت از فرانسه، در بیست و پنج سالگی، وارد کادر آموزشی دانشگاه تهران شد و در سن بیست و شش سالگی رسما حکم هیئت علمی خود را گرفت و به عنوان جوان‌ترین استادیار این دانشگاه مشغول به کار شد. او همزمان به ترجمه رساله خود با عنوان تاریخ آل جلایر پرداخت که توسط انتشارات دانشگاه تهران در سال 1343 به چاپ رسید. او که استادتمام گروه تاریخ دانشگاه تهران بود در اول شهریور 1385 از دانشگاه تهران بازنشسته شد. شیرین بیانی یکی از 11 نفر از مشاهیر زن این دانشگاه از ابتدای تأسیس آن است. تا کنون 27 کتاب تألیف، 9 کتاب ترجمه و تعداد زیادی مقاله پژوهشی توسط شیرین بیانی در حوزه تاریخ و ادبیات به رشته تحریر در آمده است. کتاب زن در ایران عصر مغول توسط مصطفی اویار در سال ۲۰۱۵ و حدود ۴۰ سال بعد از نگارش آن به زبان ترکی ترجمه شد.[۱]
همچنین کتاب المغول الترکیبة الدینیة و السیاسیة در سال 1388 توسط سیف علی به عربی ترجمه و در بیروت به چاپ رسید.[۲]
مفاخر
- دریافت دوازده لوح تقدیر از مراکز علمی، فرهنگی و دانشگاهی که مهمترین آنها دریافت نشان عالی دولت مغولستان به پاس مطالعاتش در تاریخ امپراتوری مغولان در فروردین سال ۱۳۹۵ در تهران بود.[۳]
- شیرین بیانی در سال 1375 برنده پانزدهمین دوره جایزه کتاب سال برای دوره سه جلدی دین و دولت در عهد مغول شد.
بزرگداشت
- در 13 دی 1382 انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برای شیرین بیانی مجلس بزرگداشتی ترتیب داد و نام او در فهرست مفاخر فرهنگی ایران ثبت شد و به همین مناسبت از تمبر یادبود او رونمایی شد.[۵]
- در 11 اسفند 1388 انجمن زنان پژوهشگر تاریخ ایران برای او مجلس نکوداشتی ترتیب داد.
- در 29 آبان 1392 پژوهشکده تاریخ اسلام نشست بزرگداشتی در قالب نقد کارنامه تاریخ‌نگاری شیرین بیانی برگزار نمود.
- در بهار 1399 فصلنامه ایرانشناسی ایران نامگ ویژه‌نامه‌ای را به شیرین بیانی اختصاص داد.
- مجله فرهنگی هنری بخارا نیز در تاریخ 21 دی 1399 پانصد و نود و ششمین شب فرهنگی خود را برای پاسداشت یک عمر فعالیت علمی شیرین بیانی برگزار نمود.
- شهرداری ندوشن به پاس خدمات علمی و فرهنگی شیرین بیانی، میدانی را در موازات میدان اسلامی ندوشن در این شهر به نام میدان شیرین بیانی نام‌گذاری کرده است. همچنین کوچه‌ای در خیابان وصال شیرازی بین تقاطع ایتالیا و بلوار کشاورز تهران به نام شیرین بیانی نام‌گذاری شده است.
آثار
کتاب
- شوش (بی‌تا). بی‌جا.
- زن در ایران باستان (بی‌تا). بی‌جا.
- نظری به روابط فرهنگی ایران باستان با شرق و غرب (بی‌تا). بی‌جا.
- تاریخ آل جلایر (1345). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. این کتاب توسط حیدراف به زبان ترکی قزاقی در قزاقستان ترجمه شده است.[۴]
- داریوش بزرگ (داریوش هخامنشی اول) (1971م- 1350ش). تهران: شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.[۵]
- کوروش کبیر (1350). تهران: شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.[۶]
- کوروش کبیر (کوروش هخامنشی) (1971م-1350ش). تهران: شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.[۷]
- زن در ایران عصر مغول (1352). انتشارات دانشگاه تهران. این کتاب در تاجیکستان به خط سیرلیک (روسی) چاپ شد و در سال 2015 توسط مصطفی اویار به ترکی ترجمه شد.
- هشت مقاله در زمینه تاریخ (1352). تهران: انتشارات توس.[۸]
- ایران در برخورد با مغول (از مرگ چنگیز تا آمدن هلاکو) (1353). تهران: انتشارات کتابخانه طهوری.(ممیزی)[۹]
- شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان (1355). انتشارات دانشگاه تهران.(ممیزی)[۱۰]
- تاریخ و فرهنگ و تمدن مغول تا صفویه بخش دوره مغول (1366). تهران: دانشگاه تهران.
- دین و دولت در ایران عهد مغول (1367). جلد اول: از تشکیل حکومت منطقه‌ای مغولان تا تشکیل حکومت ایلخانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.[۱۱]
- دین و دولت در ایران عهد مغول (1371). جلد دوم: حکومت ایلخانی، نبرد میان دو فرهنگ. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.[۱۲]
- دین و دولت در ایران عهد مغول (1375). جلد سوم: سیاست خارجی ایلخانان در جهان اسلام. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی. (این مجموعه سه جلدی به عنوان کتاب سال 1375، و همچنین به عنوان کتاب سال دانشگاه تهران، در همان سال، برگزیده شده است).[۱۳]
- تیسفون و بغداد در گذر تاریخ (1377). تهران: انتشارات جامی.
- نقش زن در ایران باستان (1379). بی‌جا: انجمن زنان پژوهشگر تاریخ.[۱۴]
- مغولان و حکومت ایلخانی در ایران (1379). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).[۱۵]
- دین و دولت در عهد ساسانی و چند مقاله دیگر (1380). تهران: انتشارات جامی.
- تاریخ ایران باستان۲: از ورود آریائی‌ها به ایران تا پایان هخامنشیان (1381). تهران: انتشارات سمت.
- دمساز دوصد کیش: درباره مولانا جلال الدین (1384). تهران: جامی.[۱۶]
- پنجره‌ای رو به تاریخ: مجموعه نوزده مقاله (1387). تهران: اساطیر.[۱۷]
- سعدی: خاک شیراز و بوی عشق (1389). تهران: یزدا.[۱۸]
- خیام کیست؟ (1390). تهران: یزدا.[۱۹]
- حافظ و جام جهان‌نما همراه با یازده مقاله (1397). تهران: جامی: انتشارات مصدق.[۲۰]
- خسرو انوشیروان: نوآوری‌ها و هشدارها (1399). تهران: انتشارات جامی.[۲۱]
ترجمه
- کنتس دوسگور (1332). میهمانخانه آنژ گاردین (داستانی اخلاقی برای نوجوانان و جوانان). با مقدمه پرویز ناتل خانلری. تهران: بینا. اولین اثر: (در پانزده سالگی).[۲۲]
- گروه‌بندی ایلات و اختلافات جامعه ایلی مغول در قرون 11 و12 میلادی (13). [بی‌جا: بینا].[۲۳]
- تاریخ عیلام (1346). تهران: دانشگاه تهران. چاپ دوم 1372.
- تاریخ سری مغولان ی‍وان چ‍ائ‍وپ‍ی ش‍ه (1390). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.[۲۴]
- ولادی‍م‍ی‍رت‍س‍وف، ب‍اری‍س ی‍اک‍اول‍ی‍وی‍چ (1383). نظام اجتماعی مغول (فئودالیسم خانه به دوشی). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.[۲۵]
- دووامبه، پیر (1394). هنر در قرن پریکلس: عصر زرین آتن. تهران: اطلاعات.[۲۶]
- ولادی‍م‍ی‍رت‍س‍وف، ب‍اری‍س ی‍اک‍اول‍ی‍وی‍چ (1396). چنگیزخان. تهران: اساطیر.[۲۷]
مقاله
شیرین بیانی مقالات زیادی به زبان‌های فارسی، انگلیسی و فرانسه نوشته[۶] که مقالات فارسی ایشان در نورمگز [۲۸] و مقالات انگلیسی و فرانسه ایشان در سایت دانشگاه تهران موجود است.[۲۹]
درباره شیرین بیانی
- ایران نامگ، فصلنامه ایرانشناسی (دانشگاه تورنتو کانادا)، سال 5، شماره 1، بهار 1399، ویژه‌نامه استاد شیرین بیانی.
- تاریخ‌نگاران زن در ایران معاصر (مطالعه موردی منصوره اتحادیه، شیرین بیانی، فرشته نورایی و هما ناطق)، زهرا قنبری مله، استاد راهنما داریوش رحمانیان، پایان‌نامه دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه پیام‌نور شیراز، 1392.
- زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر شیرین بیانی، مصاحبه و تدوین امید قنبری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. 1385.
- گردونه روزگار؛ گفت و شنود با دکتر شیرین بیانی، گفتگوکننده کریم فیضی. تهران: اطلاعات، 1395.
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ عباسی، جواد (1380). دکتر شیرین بیانی معلم دلسوز و پژوهشگر برجسته. رشد آموزش تاریخ. تابستان 1380. شماره 6. ص4-14.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ صادقیان ندوشن، مهرداد (1400). زندگی شیرین. بخارا. شماره 143. ص265.
- ↑ عباسی، جواد (1380). دکتر شیرین بیانی معلم دلسوز و پژوهشگر برجسته. رشد آموزش تاریخ. تابستان 1380. شماره 6. صص 194-197.
پیوند به بیرون
- ویکی‌پدیای فارسی
- ایران نامگ
- سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت)
- دانشگاه تهران
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
- نورمگز
نگارخانه
شجره‌نامه خانواده بیانی
کودکی شیرین بیانی در آغوش مادر (ملکه ملکزاده)
شیرین بیانی در سال‌های کودکی
کتاب ایران در برخورد با مغول تألیف شیرین بیانی
کتاب پنجره‌ای رو به تاریخ: مجموعه نوزده مقاله تألیف شیرین بیانی
کتاب تاریخ ایران باستان۲: از ورود آریائی‌ها به ایران تا پایان هخامنشیان تألیف شیرین بیانی
کتاب تاریخ آل جلایر تألیف شیرین بیانی
کتاب تاریخ سرّی مغولان ترجمه شیرین بیانی
کتاب تاریخ عیلام ترجمه شیرین بیانی
کتاب تیسفون و بغداد در گذر تاریخ تألیف شیرین بیانی
کتاب چنگیزخان تألیف ب‍اری‍س ی‍اک‍اول‍ی‍وی‍چ ولادی‍م‍ی‍رت‍س‍وف ترجمه شیرین بیانی
کتاب حافظ و جام جهان‌نما همراه با یازده مقاله تألیف شیرین بیانی
کتاب خسرو انوشیروان: نوآوری‌ها و هشدارها تألیف شیرین بیانی
کتاب خیام کیست؟ تألیف شیرین بیانی
کتاب داریوش بزرگ (داریوش هخامنشی اول) تألیف شیرین بیانی
کتاب دمساز دوصد کیش: درباره مولانا جلال الدین تألیف شیرین بیانی
کتاب دین و دولت در ایران عهد مغول، جلد اول: از تشکیل حکومت منطقه‌ای مغولان تا تشکیل حکومت ایلخانی تألیف شیرین بیانی
کتاب دین و دولت در ایران عهد مغول، جلد دوم: حکومت ایلخانی، نبرد میان دو فرهنگ تألیف شیرین بیانی
کتاب دین و دولت در ایران عهد مغول، جلد سوم: سیاست خارجی ایلخانان در جهان اسلام تألیف شیرین بیانی
کتاب دین و دولت در عهد ساسانی و چند مقاله دیگر تألیف شیرین بیانی
کتاب زن در ایران عصر مغول تألیف شیرین بیانی
کتاب سعدی: خاک شیراز و بوی عشق تألیف شیرین بیانی
کتاب شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان تألیف شیرین بیانی
کتاب مغولان و حکومت ایلخانی در ایران تألیف شیرین بیانی
کتاب کوروش کبیر تألیف شیرین بیانی
گروه‌بندی ایلات و اختلافات جامعه ایلی مغول در قرون 11 و 12 میلادی ترجمه شیرین بیانی
کتاب میهمانخانه آنژ گاردین تألیف کنتس دوسگور، ترجمه شیرین بیانی
کتاب نظام اجتماعی مغول (فئودالیسم خانه به دوشی) تألیف ب‍اری‍س ی‍اک‍اول‍ی‍وی‍چ ولادی‍م‍ی‍رت‍س‍وف، ترجمه شیرین بیانی
کتاب هشت مقاله در زمینه تاریخ تألیف شیرین بیانی
کتاب هنر در قرن پریکلس: عصر زرین آتن تألیف پیر دووامبه، ترجمه شیرین بیانی
نویسنده: حکمت بروجردی