طاهره صفارزاده

طاهره صفارزاده (1387-1315) شاعر، نویسنده، مترجم و قرآن پژوه معاصر بود.

زندگینامه

طاهره صفارزاده در 27 آبان 1315 در خانواده ای اهل فرهنگ و ادب متولد شد. نیاکان او از بزرگان شهر کرمان و عموماً اهل زهد و سلوک عرفانی بودند. جدش، حاج اسماعیل جهرمی، تاجر گلابتون بود و مکتب قرآن داشت و از او کراماتی نقل شده است. جد دیگرش میرزا علیرضای بزرگ نیز اهل سلوک عرفانی بود و در عین مکنت، زندگی ساده ای داشت و هر روز عده کثیری از سفره اطعام او بهره مند می شدند. مادربزرگ طاهره، بی‌بی مرصع، نیز زنی شاعر و چشم پزشک بود و پدرش، درویش نام، وکیل عدلیه، که بیشتر به موکلین بی بضاعت خدمت می کرد.

طاهره با از دست دادن مادر و پدر خود در پنج سالگی (1320)، توسط دایی اش به کرمان برده شد و بدین ترتیب تحت سرپرستی مادربزرگش بی بی مرصع پرورش یافت. در شش سالگی (1321) به مکتب رفت و تجوید، قرائت و قرآن را نزد ملاباجی آموخت.

ازدواج

صفارزاده در سال 1337 با محمدرضا جبارپور ازدواج کرد اما بعد از او جدا شد و به همراه فرزندش، علیرضا که آن هنگام یک ساله بود، به تهران مهاجرت کرد. او در سال 1361 با عبدالوهاب نورانی وصال، ادیب، شاعر و نویسنده و استاد دانشگاه ازدواج کرد که این زندگی مشترک تا زمان درگذشت آن استاد در 23 دی 1373 ادامه داشت.

تحصیلات

طاهره صفارزاده تحصیلات دوران ابتدایی و متوسطه را در کرمان گذراند. او اشعار سعدی و حافظ، آثار صادق هدایت و ترجمه های رایج داستانی و نشریات مختلف روز را مطالعه میکرد، به گونه ای که در یازده سالگی بخشی از دیوان حافظ را حفظ شد. طاهره با اخذ رتبه اول دیپلم ادبی و شرکت در امتحانات ورودی دانشگاه ها، در سه رشته حقوق، زبان و ادبیات فارسی و زبان و ادبیات انگلیسی قبول شد، اما سرانجام تحصیلات عالیه را در رشته زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه شیراز ادامه داد و در سال 1337 لیسانس گرفت. سپس برای ادامه تحصیلات به آمریکا رفت و موفق به کسب درجه MFA(Master of Fine Arts) (فوق لیسانس هنرهای زیبا)از دانشگاه آیووا شد. همزمان ضمن گذراندن واحدهای درسی دیگر، برای درس های اصلی شعر امروز جهان، موضوع های نقد ادبی، نقد علمی ترجمه و سینمای مستند را انتخاب کرد. سینما را نیز به عنوان هنر دوم برگزید و دو فیلم کوتاه ساخت. همچنین موفق شد تعریف ها و ایده های جدیدی در زمینه هنر به ویژه شعر ارائه کند. نخستین نمونه این نوع شعرهایش او را در میان شاعران و نویسندگان کشورهای مختلف جهان اعتبار و شهرت بخشید و ارتباط های ادبی متقابلی میان او و شاعران و هنرمندان دیگر کشورها پدید آورد.

فعالیت‌های شغلی

صفارزاده پس از مهاجرت به تهران مدتی با کار در یک شرکت بیمه، با تدریس زبان انگلیسی و نوشتن داستان برای مطبوعات، امرار معاش میکرد.سپس با برعهده گرفتن مسئولیت صفحه شعر یکی از مجله ها، به عنوان مترجم متون فنی در شرکت نفت استخدام شد و با استفاده از بورسیه ای سه ماهه برای گذراندن دوره روزنامه نگاری به انگلستان رفت، اما درگذشت فرزندش سبب شد به ایران بازگردد و دوباره در شرکت نفت مشغول به کار شود. او ساخت فیلم های مستند و ترجمه فیلم ها را به عهده گرفت، اما بعد به دلیل صحبت هایی که در اردوی فرزندان کارگران شرکت نفت برای بچه ها و علیه ظلم کرد، از طرف ساواک مورد بازجویی قرار گرفت و چون با استعفایش موافقت نشد، تقاضای مرخصی بدون حقوق کرد و به قصد ادامه تحصیل از ایران خارج شد و با معرفی‌نامه ای که فریدون رهنما برایش گرفت، به یکی از مؤسسه های آموزشی تلویزیون بی. بی. سی مراجعه کرد تا سناریونویسی بخواند، ولی چون در آنجا بیشتر به کارگردانی فیلم و تلویزیون توجه می شد، منصرف شد.

طاهره صفارزاده پس از بازگشت به وطن، به عنوان مترجم و ویراستار در یک مؤسسه کار کرد. او در سال 1348 سفری به هند و چین رفت. در سال 1349 به استخدام دانشگاه ملی (شهید بهشتی کنونی) درآمد. اما به دنبال انتشار کتاب ایواسیوک، نویسنده و منتقد رومانی در سال 1354 که در آن صفارزاده را یک شاعر انقلابی خوانده بود، مورد عتاب ساواک قرار گرفت. از آنجا که اشعارش مورد پسند حکومت شاه نبود، در سال 1355 به جرم سرودن شعر مقاومت دینی و امضا نکردن برگه عضویت اجباری در حزب رستاخیز، از دانشگاه اخراج شد. او در ایام خانه نشینی، وقت خود را صرف خواندن تفسیر قرآن کرد و کتاب سفر پنجم را به چاپ رساند. صفارزاده دو سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به ریاست دانشگاه شهید بهشتی انتخاب شد، اما نپذیرفت. او مدتی سرپرستی دانشکده ادبیات را بر عهده گرفت و طرح بازآموزی دبیران را اجرا کرد. پشتکار علمی و تعهد، او را به مؤسسه تازه تأسیس سمت کشاند و کمیته متون درسی زبان خارجی را تشکیل داد و در اسفند 1364 به تشکیل جلسه مشاوره علمی اقدام کرد.

فعالیت‌های فرهنگی

طاهره صفارزاده در سال 1356، کانون فرهنگی هنری نهضت اسلامی را به کمک نویسندگان سرشناس مسلمان تأسیس کرد که بعدها به حوزه اندیشه و هنر اسلامی و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تغییر نام داد. او در ایامی که عهده دار ریاست آن بود، توانست حدود سیصد هنرجو در رشته های سینما، عکاسی، تئاتر، نقاشی، گرافیک، شعر و داستان را تربیت کند که اندکی بعد هریک خود از چهره ها و مسئولان فرهنگی و هنری انقلاب اسلامی شدند.

اشعار

صفارزاده از شاعران صاحب سبک شعر نو فارسی است که توانست به زبان خاص خود در شعر دست یابد. او ابتدا متأثر از شاعران متقدم و معاصر خویش بود و به طوری که اکثر اشعارش وزن دار و نیمایی هستند، اما بعد در ادامه راه به سمت شعر سپید رفت و با استفاده از هنجارگریزی و آشنایی زدایی، بهره گیری از آرایه های ادبی، نمادپردازی، مضمون پردازی، روایت گری و تصویرپردازی به شعر خود ویژگی های خاصی بخشید. صفارزاده شاعری اندیشه محور و مفهوم گرا است که از این جهت در نقطه مقابل جنبش ادبی فرمالیسم قرار می گیرد.طاهره صفارزاده نخستین شعر خود بینوا و زمستان را در سیزده سالگی (1328) سرود و اولین جایزه خود را به مناسبت سرایش آن، که یک جلد دیوان جامی  بود، به پیشنهاد باستانی پاریزی (دبیر دبیرستان بهمنیار) از رئیس آموزش و پرورش وقت استان دریافت کرد.نخستین مجموعه شعرش (رهگذر مهتاب) در سال 1341 چاپ شد. وی در سال های نخست دهه 50 سفر پنجم را سرود که اشعار دینی ـ سیاسی او درباره داستان اسلام آوردن سلمان است و سال 1357 توسط رواق چاپ شد. کتاب چتر سرخ نام مجموعه ای از شعرهای انگلیسی اوست که از سوی نشر ویندهوور وابسته به دانشگاه آیووا در سال 1347/ 1968م به چاپ رسید. بعدها نیز شمار بسیاری از اشعار این مجموعه به زبان های مختلف دنیا ترجمه شد.

بیدار پارسی، بی تاب راه بود، رفتن به راه می پیوندد، ماندن به رکود.

کتاب شعر دیگر او بیعت با بیداری حاوی اشعار او از 56 تا 58 است که نوعا مضامین انقلابی دارد. درباره قرق بودن خیابان ها از نظامیان شاه.

ویژگی های ترجمه قرآن حکیم

به پیشنهاد او درسی با عنوان بررسی ترجمه های متون اسلامی در برنامه درسی گنجانده شد که تدریس این واحد درسی موجب توجه او به اشکال های معادل یابی ترجمه های فارسی و انگلیسی قرآن مجید شد. او قرآن را به دو زبان انگلیسی و فارسی ترجمه کرد. کتاب او با عنوان قرآن حکیم حاصل 27 سال مطالعه قرآن مجید، آموختن زبان عربی و تحقیق و یادداشت برداری از تفاسیر و منابع قرآنی است که از رجوع به قرآن برای کاربرد در شعر شروع شد و با ترجمه آن به دو زبان پایان یافت. او در کتاب ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید به کشف یکی از کاستی های مهم ترجمه فارسی و انگلیسی ـ یعنی عدم ایجاد ارتباط نام های خداوند (اسماءالحسنی) با آیات قرآن ـ دست یافته است که این تشخیص می تواند سرآغاز تحولی در ترجمه کلام الهی به زبان های مختلف باشد. صفارزاده معتقد بود، صفات خداوند در همه جا به يك معنا نيست، بلكه بايد با توجه به تعبيراتی كه قبل از آيه آمده و با توجه به مضمون آيه به توصيف و ترجمه اسماء بپردازيم، لذا وی در ترجمه خود اينگونه عمل كرد و با توجه به مضمون آيه و ارتباط آيات با يكديگر به ترجمه اسماء‌الحسنی پرداخت. یکی از ویژگی های این ترجمه دو زبانه، قرار دادن هر دو ترجمه فارسی و انگلیسی هر آیه روبه روی هم در هر صفحه است. ترجمه او ساده و قابل فهم است. به علاوه او در پایان آیاتی که موضوع آنها در آیه بعد ادامه دارد از نقطه ویرگول به جای نقطه استفاده کرد تا پیوند معنای آین آیات به یکدیگر را نشان دهد.جنبه تفسیری در ترجمه انگلیسی به مراتب کمتر از ترجمه فارسی اوست. ترجمه انگلیسی وی در عین سادگی و روانی، از معادل های مصطلح در انگلیسی امروزی، به خوبی استفاده کرده و ضمن رعایت ظرایف ادبی و بلاغی و پرهیز از واژه گزینی های عامیانه، با متن قرآن کریم مطابقت بیشتری دارد.

مفاخر

طاهره صفارزاده در سال 1371 از وزارت علوم و آموزش عالی استاد نمونه معرفی شد. در سال 1380 پس از انتشار ترجمه قرآن حکیم عنوان خادم القرآن گرفت. در مارس 2006م، همزمان با برپایی جشن روز جهانی زن، از سوی سازمان نویسندگان آفریقا و آسیا به عنوان شاعر مبارز و زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزیده شد. در نخستین جشنواره بین المللی شعر فجر در بهمن ماه 1385 نیز برگزیده بخش شعر نو (سپید و نیمایی) معرفی شد.

آثار

تألیف

چتر سرخ

پیوندهای تلخ (بی تا). تهران: اطلاعات.

سفر پنجم (1336). تهران: حکمت رواق.

طنین در دلتا: از شعرهای سال های 1348-1349 (1349). تهران: امیرکبیر.

حرکت و دیروز: برگزیده اشعار (1357). تهران: رواق.

اصول و مبانی ترجمه: تجزیه و تحلیلی از فن ترجمه (1359). تهران: دانشگاه ملی ایران.

از معبر سکوت و شکنجه (1360). تهران: حوزه اندیشه و هنر اسلامی.

بیعت با بیداری: برگزیده اشعار سال های 1356- 1358 (1365). شیراز: نوید.

سد و بازوان: گزیده اشعار سال های 1345-1348 (1365). مقدمه محمد حقوقی. شیراز: نوید.

دیدار صبح: گزیده اشعار 1359-1365 (1366). شیراز: نوید.

مردان منحنی: برگزیده اشعار 1349-1357 (1366). شیراز: نوید.

گزیده ادبیات معاصر (مجموعه شعر): گزیده اشعار 1368-1374 (1378). تهران: کتاب نیستان.

روشنگران راه: گزیده شعرهای 1378-1382 (1383). تهران: برگ زیتون: نقش سیمرغ.

اندیشه در هدایت شعر: گزیده شعرهای 1335- 1382 (1384). تهران: نزدیک.

هفت سفر (1384). تهران: برگ زیتون.

از جلوه های جهانی: گزیده اشعار سال های 1382-1385 (1386). تهران: هنر بیداری.

رهگذر مهتاب: گزیده اشعار 1335-1341 (1386). تهران: هنر بیداری.

در پیشواز صلح: اشعار سال های 1368-1374(1386). تهران: هنر بیداری.

دفتر دوم: گزیده اشعار 1341-1347 (1386). تهران: هنر بیداری.

گردشگران جهانی: گزیده اشعار طاهره صفارزاده (1386). تهران: مؤسسه نمایشگاه های فرهنگی ایران: نشر تکا.

طنین بیداری: گزیده اشعار (1388). تهران: مؤسسه نمایشگاه های فرهنگی ایران، نشر تکا.

ترجمه

ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید (فارسی و انگلیسی) (1379). تهران: نشر سایه، هنر بیداری.

دعای حضرت امام حسین (ع) در روز عرفه (1381). تهران: هنر بیداری.

قرآن حکیم (1383). تهران: اسوه. (فارسی، انگلیسی، عربی)

دعای ندبه و دعای کمیل (1384). تهران: پارس کتاب.

ترجمه های نامفهوم (1384). تهران: پارس کتاب.

دعای جوشن کبیر (1385). تهران: پارس کتاب.

ترجمه گزیده ای از نهج البلاغه (عربی، فارسی، انگلیسی) (1387). تهران: رهنما.

م‍ف‍اه‍ی‍م‌ ق‍رآن‍ی‌ در ح‍دی‍ث‌: گ‍زی‍ده‌ای‌ از ن‍ه‍ج‌‌ال‍ف‍ص‍اح‍ه‌ ب‍ا ت‍رج‍م‍ه‌ ف‍ارس‍ی‌ (1385).گ‍ردآورن‍ده‌ و م‍ت‍رج‍م‌ اب‍وال‍ق‍اس‍م‌ پ‍ای‍ن‍ده‌؛ ت‍رج‍م‍ه‌ ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی‌ ه‍م‍راه‌ ب‍ا ب‍ررس‍ی‌ م‍ع‍ی‍ار اص‍ال‍ت‌ طاه‍ره‌ ص‍ف‍ارزاده‌. ت‍ه‍ران‌: پ‍ارس‌ ک‍ت‍اب.‌

https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=764103&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author

واژه‌نامه قرآن کریم (عربی- فارسی - انگلیسی) (1394). گردآورنده ابوالقاسم آوند. تهران: اندیشه پیک زبان.

https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=3196332&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author

*** در حال تکمیل