ارخالق

ارخالق/ærxɑloq / یا /ærxɑleq / نیم تنه یا کت جلوباز که روی پیراهن پوشیده می شد.

ریشه شناسی

ارخا/ærxɑ/(پشت) + لیک /lik/یا لق /leq/(علامت نسبت) به معنی پشتک، منسوب به پشت.

انواع

ارخالق یا یل نیم تنه یا کت بلندی بود که نیمی از بدن را می پوشاند و روی پیراهن پوشیده می­شد و از پارچه نفیس با آستینهای مثلث دار دوخته می­شد. جلو باز بود و با این که دکمه داشت آن را نمی بستند، زیرا می خواستند پیراهن و زیور آلاتشان دیده شود. ارخالق دارای سردست­های مثلثی یا گلابی شکل بود که به آن سنبوسه می­گفتند. معمولا داخل این سنبوسه ها را از پارچه­ای گرانبهاتر از ارخالق انتخاب می­کردند و دور آن را یراق دوزی و نقده دوزی و گلابتون دوزی کرده و بر روی ساعد بر می­گرداندند. گاهی نیز آن را رها می­کردند که از آرنج آویزان شود. گاهی این سمبوسه ها بسیار بلند بود و تا آرنج می­رسید و در آنجا با دکمه پنهانی بسته می­شد. این نوع ارخالق را چیگن می­گفتند و دور تا دور آن را یراق دوزی و گلابتون دوزی می کردند. هرچه یراق پهنای بیشتری داشت اشرافی تر به حساب می­آمد. طبقات فرودست به جای زری دوزی با قیطان دوزی آن را تزیین می­کردند. ارخالق از جمله بالاپوشهایی است که در ابیانه و سایر نقاط ایران به عنوان یک بالاپوش سنتی هنوز مورد استفاده قرار می­گیرد. این لباس میان زنان و مردان مشترک است ومردان آن را زیر قبا و زنان روی قبا بر تن می کردند.

این پوشش از زمان ساسانیان در ایران مورد استفاده قرار گرفته و در طی زمان جنس و رنگ و بلند و کوتاهی آن تغییر کرده و آستین آن از مثلثی به شمشیری تبدیل شده است. در زمان قاجار جنس ارخالق از اطلس پنبه دوزی شده بود.

منابع

ده‍خ‍دا، ع‍ل‍ی‌اک‍ب‍ر (1377). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران: مؤسسه لغت نامه دهخدا.

ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز. تهران: اداره کل هنرهای زیبای کشور، اداره موزه ها و فرهنگ عامه.

ضیاءپور، جلیل (1347). پوشاک زنان ایران از کهن ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.

غیبی، مهرآسا (1384). هشت هزارسال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.

نگار زن: تاریخ مصور لباس زن در ایران (1352). تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران

مونسی سرخه، مریم (1396). پوشاک ایرانیان در عصر قاجار (چگونگی و چرایی). تهران: مرکب سپید: انتشارات دانشگاه الزهرا(س).