چادر کردیم رفتیم تماشا

چادر کردیم رفتیم تماشا، سفرنامه عالیه خانم شیرازی به حج، روی جلد

چادر کردیم رفتیم تماشا، سفرنامه عالیه خانم شیرازی به حج، پشت جلد

چادر کردیم رفتیم تماشا سفرنامه‌ی عالیه خانم شیرازی است که در عصر قاجار و دوران حکومت ناصرالدین شاه نگاشته شده است.

اهمیت

مجموعه ی سفرنامه های قدیمی زنان به خوبی نشان می دهد که نویسندگان این متون هویت شکل یافته و شخصیت اجتماعی داشتند و به اتفاق های جامعه از زاویه ی دید خاص خودشان می نگریستند.گفتمان زنانه در دوران قاجار، توجه به جایگاه زنان در ساختار حکومت و چگونگی حضورشان در بازی قدرت، بررسی فضای مدیریت کشور و بطالت حاکم بر آن، سهم وجه نمایشی دین‌داری در فعالیت های روزمره ی دربار و بررسی میزان استقلال و اقتدار زنان درون کلیشه های فرهنگی حاکم موضوعات قابل تأملی هستند که در مجموعه ی سفرنامه های قدیمی زنان می توانند مورد مطالعه و پژوهش قرار بگیرند. روزنگاری های دقیق نویسنده به عنوان یک غریبه از دربار ناصری، تصویر خواننده از وضعیت حاکمیت در آن دوره را کامل می کند. نویسنده ی این سفرنامه از آشنایان دور خانواده ی شاه بوده و به خاطر سکونت در کرمان مراوده ی زیادی با آنها نداشته است. به همین دلیل آنچه در این برخورد از دربار و حرمسرای ناصرالدین شاه دیده و نوشته، با روزنگاری های دیگر متفاوت است.

درباره کتاب

مجموعه ی ده جلدی سفرنامه های حج قاجاری، حاوی متن هشتاد سفرنامه ی حج از مردان و زنان قاجاری است، متنی که سرشار از داده های تازه و بکر درباره ی جغرافیای ایران و کشورهای در مسیر حج، از عثمانی و عراق و شام و نیز هند و راه های دریایی است.

این سفرنامه مربوط به عالیه خانم شیرازی است. بخش مهمی از حسن این سفرنامه، به حس زنانگی نویسنده برمی گردد که از تمام عبارات آشکار است. زنی با وجوهی گسترده، هم تلاشگر، هم پراحساس و پرجاذبه و پرنفوذ. زنی که به اندرونی میرزای شیرازی، آن مرجع بزرگ راه دارد و وقتی به تهران می آید، مدت ها در اندرونی ناصرالدین شاه به رتق و فتق امور دختران و امور ازدواج آنان می پردازد. هنرمند است و خیاطی و سوزن دوزی و شیرینی پزی میکند.

.

خلاصه کتاب

این سفر از تاریخ 25 رمضان 1309 هجری قمری مطابق 4 اردیبهشت 1271 هجری شمسی تا 24 ذی الحجه 1311 هجری قمری مطابق 7 تیر 1273 هجری شمسی به طول می انجامد. مسیر سفر از کرمان به بندر عباس و از آنجا به مسقط و از طریق دریا عمان به اقیانوس هند و سپس بمبئی و از آنجا به یمن و از طریق دریای سرخ به جده،سپس مکه، عتبات، تهران و بالاخره کرمان بوده است. کتاب دو بخش دارد: در بخش اول نویسنده در مورد شروع سفرش از کرمان، رفتن به بمبئی و سختی ها و ماجراهای سفر حج و عتبات می نویسد. در بخش دوم با پایان سفر حج و رسیدن به تهران نوع نگارش سفرنامه تغییر می کند. در تهران نویسنده مدتی طولانی در دربار ناصری می ماند..

در ابتدا قرار بوده آقای ولی خان که در این سفر همراه عالیه خانم بوده این سفرنامه را بنویسد. نسخه ی خطی هم با دستخط ولی خان شروع می شود «مشغولیاتی بهتر از این ندیدیم که بعد از رسیدن به منزل ها و رفع خستگی نمودن، شرح قضایای هر منزل و فرسخ های آنها و دهات و مزارعی که در راه ها دیده می شود، به طور روزنامه بنویسم که هم کتابچه شود و هم یادگاری در این صفحه روزگار بماند». اما با توجه به تغییر دستخط و توضیحات صفحه ی بعد مشخص می شود که ولی خان به دلیل بی حوصلگی سفرنامه را نمی نویسد و به ناچار عالیه خانم شیرازی نوشتن را ادامه می دهد «مجبور شدم لابد به این خط نحس نجس خودم شرح حالی بنویسم که یادگار بماند».

درباره نویسنده

یادداشت های عالیه خانم از او تصویر زنی شجاع، مستقل و جسور را ساخته که بدون همراهی شوهر و فرزندان عازم سفری سخت و طولانی شده، برای به دست آوردن آنچه می خواسته گاهی با مردان جنگیده، گاهی وارد مذاکره شده و گاهی راهش را جدا کرده است. عالیه خانم شیرازی با بزرگان و افراد سرشناس آشنایی داشته و در سفرش با آنها دیدار کرده است. پسر آقاخان محلاتی در بمبئی، برایش گاری می فرستد، در سامرا به خانه ی میرزای شیرازی می رود ،جنگی شاه و نصیرلشکر در کرمانشاه از او پذیرایی می کند و در تهران مهمان ناصرالدین شاه می شود.

تحقیق

نسخه ی خطی این سفرنامه در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود و به مجموعه ی امام جمعه ی کرمان تعلق دارد. این مجموعه شامل 1000 نسخه ی چاپی و 498 نسخه ی خطی است که سال 1343 نوه ی امام جمعه به دانشگاه تهران اهدا کرده است. منبع مورد استفاده برای انتشار این کتاب روزنامه ی سفر حج، عتبات عالیات و دربار ناصری (1386)، به کوشش رسول جعفریان است. این کتاب به کوشش زهره ترابی و زیر نظر رسول جعفریان در سال 1398 بازنگاری شده و توسط انتشارات اطراف چاپ شده است.

فهرست مطالب

این کتاب در هشت فصل تنظیم شده است. فهرست این کتاب شامل عناوین ذیر است:

جای همه عزیزان خالی

دنیا تا دنیا آب

قطار قطار همه جمع می شوند

مالامال آفتاب گرم

شمر و یزید بسیار است

هرطور بگیری می گذرد

هشتاد زن شاه بزک می کنند

گرما و مگس و زنگ قاطرها